Әуекөлігімен сапарлаған жолаушылар саны Қазақстан халқының жалпы санына жуықтап қалды. Азаматтық авиация комитетінің мәліметінше, биылғы 10 айда еліміздегі әуежайлар қазақстандық және шетелдік 14,8 миллион жолаушыға қызмет көрсеткен. Бұл былтырғыдан 9%-ға көп.
Жалпы, азаматтарымыз қазір қайда ұшамын десе де жол ашық. Бұл – Тәуелсіздіктің арқасы. Кеңес кезінде ондай еркіндік болмайтын. Дүниежүзінің әлдебір еліне қатынау үшін Мәскеудің рұқсаты керек. Оның үстіне барлық ұшу тек «Аэрофлот» арқылы жүзеге асырылды. Оның аты «КСРО азаматтық әуе флотының бас басқармасы» деген атауды қысқартудан алынған. Шетелде «Аэрофлот» кеңестік жалғыз әуекомпаниясы ретінде ұсынылды.
Кеңес Одағы кезінде АҚШ-қа сапарлаған қазақстандықтар жақсы біледі: «Аэрофлот» трансатлантикалық рейстер кезінде жолай тек Ирландияның Шеннон әуежайына қонатын. Оның мәнісі кейін анықталды: Шеннон – Батыс Еуропадағы кеңестік алыс магистральді ұшақтарға қызмет көрсете алатын және NATO аумағынан тыс жатқан жалғыз әуежай болыпты.
Азаттыққа қол жеткесін қазақ елі адымы шектеулі «Ту» және қияға қанат қаға алатын «Ан», «Ил» ұшақтарынан бірте-бірте бас тартты. Олардың орнын Airbus пен Boeing басты.
1992 жылы адамзат тарихындағы ең ірі әуетасымалдаушысы саналған «Аэрофлот» 300-ден аса жекелеген авиакомпанияға ыдырады. Осы орайда, оның бұрынғы кеңестік республикалардағы авиаотрядтары үлкен автономия алды. Мысалы, «Аэрофлот» қазақ авиация басқармасы күшейді. Алдымен «Қазақстан әуежолы» тұңғыш отандық ұлттық компаниясы құрылды.
Кейін, 1996 жылы оның орнын Air Kazakhstan басты. Рас, оның жылнамасы қайғылы оқиғадан басталды: сол жылдың 12 қарашасында Үндістанның Дели қаласының Charki Dadri әуежайы жанында Saudi Arabian Airlines-тің Boeing 747 ұшағы және Air Kazakhstan-ның Ил-76 жүк ұшағы әуеде соқтығысты. Сауд Арабиясының әуекөлігінде 312 адам, ал қазақстандық ұшақта 37 адам қаза тапты. Air Kazakhstan 2004 жылы банкрот болғаны белгілі.
Бір айта кетер жайт, барлық 15 республикаға қызмет еткен Одақ әуекомпаниясының жылдық тасымалдаудағы жетістігі 130 миллион жолаушыға жеткен. Егер қазіргі жоғары қарқынынан танбаса, бірнеше онжылдықта осы көрсеткішті жалғыз Қазақстан-ақ еңсере алатын болады.
Қазақстан өз өңірінде – №1
Халықаралық әуекөлігі қауымдастығының (IATA) бағалауынша, Қазақстан Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдері арасындағы ең қарқынды дамушы нарық деп танылды.
Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Азаматтық авиация комитетінің мәліметінше, жыл басынан бері отандық авиаторлар жоғары нәтиже көрсетті: жолаушы ағыны бұрын-соңды болмаған ауқымға жеткен. 2019 жылғы 10 айда қазақстандық әуекомпаниялар 7,1 миллион жолаушы тасымалдады. Бұл 2018 жылдың ұқсас кезеңіндегі 6,7 млн көрсеткішінен 6%-ға артық.
– Қазақстанның әуежайлары осы жылғы 10 айда 14,8 миллион жолаушыға қызмет көрсетті. Бұл былтырғы жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 9%-ға артық: 2018 жылғы 10 айда әуежайларымыздан 13,6 млн жолаушы өткен, – деді Азаматтық авиация комитеті.
Соңғы 7 жылда еліміз арқылы үшінші елдерге ұшатын шетелдік жолаушы саны 45 есеге артты! Атап айтқанда, осы жылдың қаңтар-қазан айларында транзиттік жолаушы саны 852 мың адамды құрады. Бұл көрсеткіш 2018 жылы 765 мың адам болған, яғни биыл 11%-ға ұлғайды. Жыл соңына дейін транзиттік жолаушы саны 1 миллионнан асады деп жоспарлануда.
Әуетасымалы көлемінің артуына алғашқы ұлттық FlyArystan лоукостері жақсы серпін берді. Елбасы тапсырмасына сәйкес, халықтың басым бөлігі үшін әуекөлігін қолжетімді етуге тиіс бюджеттік жаңа авиакомпания биылғы мамыр айында іске кірісті. Содан бері FlyArystan 600 мыңнан астам билет сатып үлгерді. Оның жартысынан астамының құны 10 мың теңгеден төмен екен.
Ресми мәлімет бойынша, бүгінде елдегі әуекөлігі инфрақұрылымын жаңғырту аяқталуға таяды. Нәтижесінде, 16 ұшу-қону жолағы және әуежайлардың 13 терминалы қайта жаңартылды.
Қазан айында Қостанай қаласы әуежайының ұшу-қону жолағын реконструкциялау жұмыстары аяқталды. Жыл соңына дейін Балқаш әуежайының да ұшу-қону жолағын қайта жаңартып болады. Түркістан қаласында халықаралық әуежай құрылысы жалғасуда.
Ішкі туризмді ынталандыру үшін шағын авиацияны дамыту шаралары қабылданып жатыр. Қазір Қазақстанда жергілікті әуежелілерінің 3 аэродромы – Үшарал, Үржар, Зайсан жұмыс істейді. Павлодар облысының әкімдігі Баянауылда аэродромды келесі жылы қолданысқа бермек. Алдағы 5 жылда жергілікті әуежелілерінің тағы 13 аэродромын тұрғызу көзделген.
«Авиация нон грата»
IATA стандартына сәйкес, ұшу қауіпсіздігі деңгейі бойынша Қазақстан ТМД елдері арасында 3-орын алады. Рейстер қауіпсіздігінің деңгейі елде 74% қамтамасыз етілген деп есептеледі. Ал авиациялық қауіпсіздік деңгейі 83%. Демек, 2009 жылғы аудиттен бері 21%-ға жоғарылады. Негізі орташа әлемдік көрсеткіш 72%. Олай болса, республикамыздың межесі орташадан 11%-ға асып отыр.
Отандық әуетасымалдаушылары ұзақ жылдар бойы Батыс елдеріне құлаш ұра алмады. Мысалы, 2009 жылдың 10 сәуірінде ұжымдық Еуропа Қазақстанның 6 авиакомпаниясына өзіне сапарлауға тыйым салды. Өйткені олардың ұшақтары қауіпсіздік талаптарына жауап бермеген. Ал 2012 жылы 19 отандық әуетасымалдаушысының Еуроодаққа адам және жүк тасуына, сондай-ақ әуекеңістігін пайдалануына тосқауыл қойылды. Ізінше, еуропалық «қара тізімге» қазақстандық барлық 59 тасымалдаушы кірген.
Мемлекетіміз 2015 жылы одан Air Astana-ны шығарып алды. Осы бағытта жүргізілген жұмыстар нәтижесінде 2016 жылдың желтоқсанында Қазақстан Еуропа үшін «авиация нон грата» болудан қалды және біздің ұшақтарға Батыстың аспаны ашылды. Еурокомиссияның түсіндіруінше, республикамыз сол тұста ұшу қауіпсіздігінің 74 пайызына қол жеткізуіне орай «қара тізімнен» алып тасталған.
Қазіргі уақытта отандық 9 әуекомпаниясы EASA авторизациясынан сәтті өтті және Еуропаға ұшуға құқылы. Олардың арасында Air Astana, Prime Aviation, KazAirJet, SCAT, Comlux-KZ, JetAirlines, FlyJet.kz, Euro-AsiaAir және Sigma бар.
Дүниежүзінде 99 бағытқа ұша аламыз
Әлемде Қазақстанның беделін көтерумен айналысатын қаптаған құрылымдар пиардың жақсы бір құралын елеусіз қалдыра береді. Мәселен, авиажолаушылар кез келген елдің әуежайында бәрінен бұрын онлайн таблоға көбірек үңіледі. Өз рейсін жіберіп алмау үшін ондағы жазулардың бәрін жіті оқиды. Сонда Қазақ елінің және оның қалаларының аты неғұрлым жиі ұшырасса, мемлекетіміздің танымалдығы да соғұрлым арта түспек. Осы арқылы шетелдіктерге біздің азаматтардың төрткүл дүниенің кез келген бұрышына еркін саяхаттай алатынын паш етеміз.
Мемлекет басшысының тапсырмасымен халықаралық бағыттарды өрістету жалғасуда. Жыл басынан бері қазақстандық және шетелдік әуекомпаниялары Алматы – Баку, Жуковский – Қарағанды, Жуковский – Көкшетау, Жуковский – Петропавл, Нұр-Сұлтан – Новосібір, Мәскеу – Семей, Нұр-Сұлтан – Ұлан-Батыр, Нұр-Сұлтан – Прага, Нұр-Сұлтан – Токио жаңа бағыттарын ашты.
Қазіргі уақытта Қазақстан әлем елдерімен 99 халықаралық бағыт бойынша әуеқатынасымен байланысады.
2019 жылдың 1 қарашасынан бастап Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Ақтау, Қарағанды, Өскемен, Павлодар, Көкшетау, Тараз, Петропавл, Семей қалаларының әуежайларында «ашық аспан» режимі енгізілді. Бұрындары егер шетелдік әуетасымалдаушысының қазақстандық авиация билігімен екіжақты келісімі болмаса, онда аталған әуежайларға қонуға және жолаушы мен жүк түсіруге тыйым салынатын. Енді бұл шектеу жойылды. Бұдан бөлек, рейстер санына шектеулер де алып тасталды.
Шетелдік авиакомпанияларға қазақстандық тасымалдаушылар жүзеге асырмайтын бағыттар бойынша «әуе еркіндігінің» 5-дәрежесі ұсынылды.
Президент тапсырмасына сәйкес қабылданған «ашық аспан» саясаты аясында жаңа халықаралық бағыттар ашу және жаңа шетелдік әуекомпанияларды тарту жұмыстары жүргізілуде.
Нақтылай кетсек, Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі жиырма шақты елмен келіссөздер жүргізіп, әуеқатынасын кеңейтуге және азаматтық авиация саласында ынтымақтасуға уағдаласты. Соның ішінде Иордания, Польша, Беларусь, Финляндия, Бахрейн, Кувейт және басқасының әуетасымалдаушысына Қазақстанның 11 әуежайына тұрақты ұшуға мүмкіндік берілді.
Мысалы, жүргізілген келіссөздер қорытындысында Кувейт авиакомпаниясы аптасына 14 тұрақты жолаушы рейсін және шектеусіз жүк тасу рейсін орындау құқығына ие болды. Jazeera Airways 2020 жылы Қазақстанға тұрақты ұша бастауды жоспарлауда.
Ал Австрия «ашық аспан» аясында рейс санын аптасына 21-ге дейін ұлғайтты. Вена – Нұр-Сұлтан бағытында аптасына енді 7 рет қатынайды. Екі тарап таңдаған Austrian Airlines және Air Astana компанияларына Вена – Алматы және Вена – Ақтау бағыттарында да күн сайын ұшу құқығы берілді.
Малайзияның аса ірі лоукостері Air Asia X келесі 2020 жылдың ІІ тоқсанында Қазақстан нарығына кірмек.
Бұған дейін еліміздің бірлі-жарым қаласымен ғана әуебайланысын орнатқан бауырлас Түркия Ақтау мен Қостанайға да тұрақты рейстер ашатынын жариялады. Сондай-ақ әуежайының құрылысы біткесін, Түркістанға Стамбұлдан ұшуды жолға қоюға ниетті. Егер бұл жоспары іске асса, Түркия «Түркі әлемінің алтын бесігіне» рейс ашқан бірінші шет мемлекет болғалы тұр.