Қазақстанда алимент бойынша өндірілмеген қаржы көлемі — 5,5 миллиард теңге. Алимент төлетуді міндеттейтін мекемелер заң аясында міндетін орындады. Бірақ нәтижесі шамалы. Ендеше, қайтпек керек? Үкімет отырысында Әділет министрі Марат Бекетаев немересі үшін алиментті ата-әжесінің зейнетақысы мен мал-мүлкінен өндіріп алуды ұсынды.
Бұған дейін жауапкершіліктен жалтарған әкелердің көлігін айыппұл тұрағына қойды. Есеп шотынан ақшасын шешіп алуға тыйым салды. Тіпті, Павлодарда алимент төлемей жүргендердің фотосын көшенің қақ ортасына іліп те көрді. Бірақ нәтиже шықпады. Әділет министрі «Қазақпаратқа» берген жауабында бұл мәселені шешу үшін Италия тәжірибесін зерттеп жатқанын айтты.
– Осы бағыттағы зерттеу жұмыстары барысында Италияда өте қызықты тәжірибені көрдік. Ол жақта алимент бойынша борышкер, яғни балалардың әкесі алимент төлемесе, онда Италия соты не істейді? Италия заңы бойынша бұл қарызды борышкердің ата-анасының жауапкершілігіне жатқызады. Яғни, судья: «Егер ата-анасы осындай жауапкершілігі төмен жігітті тәрбиелесе, онда олар баласы үшін алимент төлеуі тиіс» деген уәжді айтады. Атап айтқанда, немеренің ата-әжесі үшін бөтен еместігі назарға алынады», – деді Марат Бекетаев.
Министр қазіргі кезде бұл тәжірибені жалпы қоғамда талқыланып жатқанын да айтып өтті. Оның айтуынша, қандай пікір болатыны зерделенеді.
– Кейбіреулер аталған тәжірибе дұрыс емесін алға тартуда. Яғни, борышкер өзі жауап беруі тиіс деп, қарызын ата-анасы төлеуге міндетті еместігін айтып жатыр. Дегенмен Италияның тәжірибесі қызығушылық тудырды. Сондықтан оны талқылаған дұрыс. Менің ойымша, тиісті заң жобасына осы норманы енгізу керек, – дейді министр.
Бірақ бұл мәселе қолданысқа енсе, борышкердің ата-анасы зейнеткер болса, олар немересі үшін жауапкершілікке тартылу керек пе? Министрдің пайымынша, зейнеткер ата-әжесінде мүліктері – пәтері, көлігі бар. Бұл өз кезегінде қарызды жабудың көзі бола алады. Егер мектепке бару үшін немересіне киім алудың өзі қиын болып жатса, не істеу керек дегенге саяды.
Ал бұл мәселеге қатысты Мәжіліс депутаты Балайым Кесебаева алимент төлемеудің соңы тұрмыстық жанжал, қиындыққа әкеледі деп санайды.
– Алимент бойынша құжаттар саны жыл сайын өсіп отыр. 2019 жылдың 9 айының қорытындысымен алимент бойынша берешек 5,5 млрд теңгеге жеткен. Соңғы жылдары төленбеген алимент көлемі бірнеше есе өскен. Бұл – жүздеген мың баланы ата-анасы материалдық тұрғыда қамтамасыз етпей отыр деген сөз. Алимент өндіру – қордаланған проблемалардың бірі ғана. Мұның шешімі табылмауы – халықтың әлеуметтік осал топтары, яғни баланың анасы тұрмыстың тауқыметін тартатыны бізді қынжылтады, – деді депутат.
Оның пайымынша, алиментті уақтылы төлету үшін борышкердің тұрақты жұмыс орны мен мүлкі болмаса, онда жеке сот орындаушы одан объективті түрде ештеңе өндіре алмайды. Сондықтан сот орындаушылар алименттерді өндіріп алу туралы істерді уақытылы, жүйелі түрде соңына дейін жеткізуі тиіс. Алимент төлеуден жалтару үшін жұмыс берушілер мен борышкерлердің өзара сөз байласу деректерін анықтау, оның алдын алу маңызды. Борышкерді іздестіру, мәжбүрлеп берешегін төлеткенде ғана нәтиже болады.
Алиментті немересі үшін ата-әже төлеген дұрыс па? Бұл сұраққа қоғамның пікірі әрқилы.
Кейбіреулер аталған тәжірибе дұрыс емесін алға тартуда. Яғни, борышкер өзі жауап беруі тиіс деп, қарызын ата-анасы төлеуге міндетті еместігін айтып жатыр. Дегенмен Италияның тәжірибесі қызығушылық тудырды. Сондықтан оны талқылаған дұрыс. Менің ойымша, тиісті заң жобасына осы норманы енгізу керек
Ерсін ҚАЗИЕВ,
Маңғыстау облыстық сотының
Азаматтық істер жөніндегі апелляциялық
сот алқасы сот отырысының хатшысы:
– Бұл ұсыныс адамгершілікке, біздің менталитетке жат. Себебі баланы бағып-қағу – ата-анасының міндеті. Ал ата-әжесі өз баласын бағып-қағып, оқытып өз міндетінен құтылды. Енді оған немеренің жауапкершілігін жүктеу, меніңше, дұрыс емес. «Неке және отбасы туралы» заңда ата-ана 18 жасқа толғанға дейін бала-шағасын асырауға міндетті. Балалары 18 жасқа толғаннан кейін ата-ана да әр баласынан алимент өндіріп алуға заң жүзінде құқығы бар. Әр бала кәмелеттік жасқа жеткен соң, ата-анасын бағып-қағуға міндетті. Ата-әже немересіне алимент төлеуі керек деген мәселе заңда қарастырылмаған. Министрдің ұсынысы дұрыс емес. Оның үстіне, баланың әке-шешесі тірі болса, керісінше әке-шешесінің жауапкершілігін арттыру керек. Заңды орындамау жауапкершілікке әкеліп соғады. Баланың әкесі жұмыссыз болса, мәжбүрлеп жұмыс істету керек. Бала-шағасына алимент өндіретіндей деңгейде жеткілікті қаражат табуы керек деп санаймын.
Қолданыстағы заң бойынша ажырасқан отбасындағы әкенің жұмысы бар-жоқтығына қарамай, алимент төлеуге міндетті. Уақытылы төлемесе, айыппұлы өсе береді. Жұмыс істеген жағдайда сот шешімімен табысының белгілі бір проценті алимент ретінде өндіріліп отырады.
Серікгүл САЛИҚЫЗЫ,
психолог:
– Ата-әжеге жауапкершілік арту – өте өзекті мәселе. Алимент төлеуді ажырасқан ер-азаматтар мойнына алмай отыр. Себебі ата-анасы да алименттің маңызына мән бере қоймайды. Ашаршылық, соғыс кезінде ата-әжесі немересі үшін жанын пида еткен. Ертеңгі ізін жалғар ұрпағым аман болсын деген ниетпен өмірін қиюға дейін барған. Бала үшін барын берген ата-әжелер, қиын заманның көз тірі куәгерлері әлі де болса, арамызда бар. Ата-әже ұрпақ тәрбиесінің, немересінің жақсы азамат болып өсуіне жауапты.
Психолог маман ретінде мұны дұрыс деп қараймын. Заң жүзінде қатаң шаралар қолданылса, нәтиже болады. Заң арқылы жауапкершіліктен жалтаратындардың мойнына жауапкершілік енгізу керек. Бұл мәселенің себеп-салдарын халыққа дұрыс жеткізе білген орынды. Ажырасқан әр азамат саналы түрде бала-шағасына алимент төлейтін болса, проблема болмас еді. Бұл мәселе жүйелі түрде насихатталса, ата-әжесі алиментті өз қалауымен төлер еді. Өкініштісі, осындай ақпараттарды тарату жұмыстары жиі жүргізілмейді. Жауапкершілікті әр алимент төлеуші жете сезіне бермейді. Ақсап тұрған жағы бар. Әр баланың тәрбиесіне ата-анасы тікелей жауапты болуы тиіс. Сонда Италиядағыдай қартайған кезінде немересі үшін алимент төлеп отырмайды. Туған баласының жағдайын ойламаса да, әке-шешесін уайымдап түзелуі мүмкін. Беті бері қарайтындарды қатары азаяды. Сонда ажырасатындардың саны кемиді.
Түйін.
Рас, бүгінгі қоғам алимент төлеуден жалтаратындарды көбейтті. Бұл олқылықтың орнын толтыру үшін салмақты ата-әжеге салған дұрыс па? Мәселенің түйінін осылай тарқата аламыз ба? Статистика не дейді? Соңғы жылдары ажырасу көбейді. Некеге тұрған әрбір үшінші отбасы ажырасуға дайын тұрады. Дайын тұрады деген бер жағы, ажырасып та жатыр. Отбасы жүгі жалғызбасты әйелдің иығына түсіп тұр. Ал еркектер ше? Жауапкершіліктен неге қашады? Қартайған шағында ата-әже баласының іс-әрекеті үшін неге жауап беруі тиіс? «Бала балдан тәтті, немере жаннан тәтті» дейтін шағында баласының баласынан безініп жатқанын сезіну қарт ата-анаға оңай дейсіз бе? Сонда мұның шешімі қандай болмақ? Алимент төлетудің бұдан өзге жолы жоқ па? Әр еркек отбасы үшін жауапты делік. Демек, баласының келешегіне де ер азамат алаңдауы қажет. Әйел – жесір, бала – жетім қалмауы тиіс. Бұл үшін ажырасуға себеп болатын дүниенің шешімін тапқан жөн. Әуелі осының түйінін тарқатып алсақ, қайтеді?! Сонда қарт ата-анаға алимент төлетейік деп, Бекетаевтың да басы қатпас еді.
Майра БАҚЫТ