Педофилдерге қатысты жаза күшейгенін білеміз. Биылдан бастап бұл ауыр қылмыс қатарына жатқызылып, тараптардың келісімге келуіне тыйым салынды. Жазаның қатаюын қоғам жылы қабылдап, азғындардың азаятынына сенген. Енді құқық қорғаушылар осындай қылмысты жасырып қалғандарды да жазаға тартпақ. Осылайша, кәмелетке толмағандарға жасалатын зорлық-зомбылықтың санын қысқарту көзделіп отыр. Жалпы, жазаны қатайту, айыппұл салу құқықбұзушылықпен күресудің тиімді тәсілі екені рас. Алысқа бармай-ақ, Нұр-Сұлтанда орнатылған «Сергек» камераларын мысалға келтірсек. Қомақты айыппұл төлеп, қалтасы қағылған елордалық жүргізушілер қазір ереже бұзудан аяқ тартатынын ескерсек, бұл жолғы шара да оң әсер береріне сенуге болады.
Аталған өзгеріске толығырақ тоқтала кетсек. Әділет порталы жариялаған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық, қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру және жеке адам құқықтарының қорғалуын күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңына сәйкес, кәмелетке толмаған адамның зорлық жайлы немесе жасалғаны анық белгілі ауыр қылмыс туралы хабарламағаны үшін (ҚК 434-бабы) және осындай қылмыс туралы қылмыстық іс бойынша дәлелдемелерді бұрмалағаны үшін (ҚК 416-бабының 6-бөлігі) жауапкершілік енгізілді. Яғни, бұдан кейін жауырды жаба тоқуға атсалысқандар да жазаланбақ. Бұл қоғамдағы осындай өршіп тұрған дертпен күресуге жасалған кезекті қадам деп түсінуге болады. Мысалы, өткен жылдың өзінде кәмелетке толмағандарға қатысты 750 оқиға тіркелген. Оның ішінде 11 жасқа дейінгі балаларға қатысты 208, 12-13 жастағы балаларға қатысты 106, 14-15 жастағыларға қатысты 338, 16-17 жастағы жасөспірімдерге қатысты 98 қылмыстық іс қозғалған. Бұл Бас прокуратураның ресми дерегі. Ал ІІМ мәліметінше, балаларға зорлық жасаушылардың 80%-ы жақын адамдары екен. Олар зәбір көрушінің жақын туысы, көршісі немесе бірге тұратын адамдар болуы мүмкін. Бұл анықталған қылмыстар. Ал жабулы қазан жабулы күйі қалған оқиғалар қаншама?! Бұл біздің қоғамның әлі күнге құқық қорғау органының қызметкеріне менсінбей қарауы мен полицияға шағымдануды ар санауының салдары. КСРО-ның сарқыншағы іспеттес бұл түсінік өткен ғасырдың 30-жылдары ұлттық элитаны қудалау мен қылмыспен күрестің күшеюінің нәтижесінде пайда болған шығар. Кеңестік режимге келіспейтіндер құқық қорғаушыларға деген жеккөрініш пен олардан қылмысты жасыру арқылы үнсіз қарсылық танытты. Әлеуметтанушы Айсұлу Молдабекова бұл қағиданың әлі күнге ескірмеуінің себебі біздің азаматтық қоғам қалыптастыра алмауымызда деп санайды. Айтуынша, азаматтар қазірдің өзінде куәгер болудан, полицияға шағымданудан қашады.
«Бізде жабық тақырыптар көп. Отбасының жеке ісіне қол сұғуға болмайды деген қасаң қағидалар бар. Яғни, бала немесе әйел зорлық-зомбылық көріп жатса, оны отбасының ішіндегі мәселе деп қарап, жақын туыстар мен көршілердің өзі араласпай, жасырып, құқықтық органдарға хабар бермейді. Бұл біздің қоғамдағы көп қылмыстың, әсіресе зорлық-зомбылыққа қатысты істердің ашылмай қалуына септігін тигізіп отыр».
Бірақ бұл мәселенің бір ұшы ғана екенін ұмытпаған жөн. Маман тұрғындардың полицияға хабарласпауына заң талаптарын дұрыс түсінбеуі де себеп деп отыр. Сондай-ақ құқықтық жауапкершіліктен бөлек қылмыстың ашылуына атсалысқан адамдарды материалдық немесе материалдық емес тұрғыда қолдау, насихаттау да артық етпейді деп санайды. Осылайша, азаматтардың полициямен бірлесіп әрекет етеді. Әлеуметтанушының ойынша, қоғамды өзгерту үшін айыппұл мен қатаң заң жеткіліксіз.
«Біріншіден, осы заң аясында мектептерде әр балаға психологтар мен құқық қорғау органдарының қызметкерлері кеңес беретін сенім телефондарының нөмірі берілуі тиіс. Қандай жағдайда қоңырау шалуы керектігі балалардың өздеріне түсіндірілуі тиіс. Екіншіден, қоғамда да қандай жағдайда құқық қорғау органдарға хабарлау керек: тәртібі түсіндірілуі керек, ақпараттық роликтер, газет бетінде мақала, т.б. арқылы. Заңды қабылдау бөлек, оның толыққанды жүзеге асуына жағдай болуы бөлек әңгіме», – дейді Айсұлу Молдабекова.
Оның пікірімен НеМолчиKZ қоғамдық қорының президенті Дина Смаилова да толық келіседі. Айтуынша, балалар көп жағдайда жыныстық зорлық-зомбылық көріп жүргенін түйсінбеуі мүмкін. Тіпті, азғындар оны ойын деп түсіндіріп, құпия сақтау керегін айтатын көрінеді. Сәбиқұмарлар бүлдіршінді азғындыққа күш көрсету арқылы емес, алдап-сулап көндіруге дағдыланған. Ал бала не болып жатқанын дұрыс бағалап үлгергенше екі-үш жыл өтіп кетуі қалыпты жағдайға айналған. Қоғам белсендісі осындай оқиғалар жиілеп кеткенін айтады:
«Жақында ғана баланы азғындыққа көндіру ісі бойынша сот болды. Өгей әкесі қызын сексуалды әрекеттер жасауға мәжбүрлегені үшін 121-баптың үшінші бөлімі бойынша кінәлі деп танылды. Тергеу оның бұл әрекетті бір емес, бірнеше рет жасағанын дәлелдеді. Шешесі келіп, қылмыстың үстінен түскенге дейін алты жасар қыз өгей әкесінің бар айтқанын орындап келген».
Дина Смаилова бүлдіршіндер алдап-сулауға көнбесе, педофилдер үркітіп-қорқытудан тайынбайтынын айтады. Мысалы, «Жақындарыңды өлтірем!», «Анаңды түрмеге отырғызам, сосын сені балалар үйіне алып кетеді!» – деген сияқты қоқан-лоқы жасалады. Сондықтан ұл-қыз өсіріп отырған ата-аналар өте мұқият болу керегін айтады маман:
«Баласының мінез-құлқындағы өзгерістерді дер кезінде байқаса, көптеген қылмыстың алдын алуға болатын еді. Қазіргі біздің басты мәселеміз балалардың толық ақпарат ала алмауы. Бұл тақырыпта роликтер түсіруге, айтуға ұяламыз. Сондықтан балаларымыз осындай кезде не істеу керегін білмейді».
Иә, мамандардың сөзімен келіспеуге болмас. Бірақ дамыған елдерде қылмысқа қоғам болып қарсы тұру мәдениеті қалыптасқан. Мысалы, жылына бір-екі ғана ауыр қылмыс тіркелетін Исландияның Рекьявик қаласында 2017 жылы бір әйелді асқан қатігездікпен өлтірген болатын. Бұл жауыздыққа қала тұрғындары түнде көшелерді күзетіп, кезекшілікке шығу арқылы жауап берді. Осылайша, халық кез келген қылмысқа бейжай қарамайтынын дәлелдеген. Қазақ даласында есік бекіту әдеті болмағаны белгілі. Бұл адамдардың бір-біріне деген сенімі артқанда ғана орын алатын құбылыс.