Қазақстанда дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың бірыңғай дистрибьюторы «СК-Фармация» мен Денсаулық сақтау министрлігі біраз жаңашылдық еңгізуге тырысуда. Дегенмен кейбір ұсынысы мен талаптары орындалмай жатқаны тайға таңба басқандай көрініп тұр.
Тұрақтаған баға жоқ
2019 жылы 13 маусымда өткен Үкіметтегі баспасөз мәслихатында барлық жерде дәрі-дәрмектің бағасы бірдей болады деп Денсаулық сақтау министрлігі Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау комитетінің басшысы Л.Бюрабекова мәлімдеген болатын.
– Барлық дәрілік заттарға арналған бағаларды реттеу, дәрі-дәрмекті рецептімен сату және жалғанына қарсы күресуге байланысты шараларды күшейту тәрізді мәселелер бойынша кейбір заңнама актілеріне өзгерістер енгізілді. Осы өзгерістер азаматтардың сапалы дәрі-дәрмекке қолжетімдігін қамтамасыз етуге, ал бағаларды реттеуді енгізу республикамыздың барлық өңірлерінде бірыңғай баға саясатын жүргізуге мүмкіндік береді, – деді ол.
Сонымен бірге аталған заңнама тәртібі бойынша бұйрықтың мақұлдауды күтіп жатқанын, Әділет министрлігі бекіткеннен кейін шілде айында бөлшек сауда желілерінде дәрі-дәрмекті сатудың шекті бағалары болатынын да тілге тиек етті.
– Осыған байланысты дәріханалардың кірісі төмендеуі мүмкін. Егер олар бір рет заң бұзса, айып салынады, егер екінші рет қайталаса, лицензиясы жарты жылға тоқтатылады, – деді Л.Бюрабекова.
Баға ережелерін бұзғаны үшін 70-100 айлық есептік көрсеткішке (АЕК – 2 525 теңге) дейін әкімшілік айыппұл салынып, заң бұзу қайта тіркелсе, фармацевтикалық жұмысты тоқтатуға дейінгі шара қабылданатынын да жеткізген еді.
Бірақ айтылған сөз сол жерде қалды ма дерсің. Өйткені осы айтылған сөздің орындалуын тексеру үшін еліміздегі дәріханадағы бағаларды көрсететін желідегі i-teka сайты арқылы атауы бірдей дәрі-дәрмек бағасын бағамдап көрдік. Мысалы, Но-шпа 40 мг №24 дәрісінің бағасында бірізділік байқалмайды. Нұр-Сұлтан қаласында 650 теңгеден басталатын дәрі «Азия-Мед» дәріханасында 1 230 теңгеге бір-ақ шарықтаған. Ақтауда – 570-680 теңге, Қарағандыда – 570-800 теңге, Алматы қаласында 640-800 теңге аралығында баға қойылған.
Ал қыста көп пайдаланылатын жөтелге қарсы арзан дәрі Мукалтин 50 мг №10 дәрісі де әр жерде түрлі бағамен тұр. Атап өтсек, Нұр-Сұлтан қаласында 140 теңгеден басталып 190 теңгеге жетсе, Ақтауда – 128-160 теңге, Қарағандыда – 128-190 теңге, Алматыда 128-170 теңге аралығында саудалануда.
Сонымен бірге қымбат бағалы дәрілерге де көз салдық. Хилак форте 100 мл тамшылататын дәрісін іздесеңіз, Нұр-Сұлтан қаласында арзаны 2 315 теңге болса, кей дәріханада 3 300 теңгеге жетіп жығылады. Ақтауда – 2 325-2 825 теңге, Қарағандыда 2 325-3 190 теңге болса, Алматыда «Честная аптекада» 2 325 теңге тұратын дәрі «Алтынай плюсте» – 3050 теңге.
Осыған қарап отырып, баға ырық бермей, бірыңғайлыққа әлі көше алмай отырғанына көз жеткіземіз...
Қарыз пен парыз
Сонымен бірге мемлекеттік мекемелер өз қарыздарын қайтармай отырғаны да бар. Бұл да «СК-Фармация» компаниясының жұмысын алға жылжытуға кедергі келтірсе керек. 2019 жылдың қыркүйек айында Нұр-Сұлтандағы онкологиялық орталықтың «СК-Фармация» алдындағы қарызы 2,7 млрд теңгені құрап, біршама айқай болған еді. Өйткені аталмыш мекеме 5 жылдан бері дәрі өндірушілерге алған өнімінің ақысын төлемеген. Ал сот «СК-Фармация» компаниясын «Самұрық-Қазына Фармация» алдындағы қарызды төлеуге міндеттейтін қаулы шығарған болатын. «СК-Фармация» клиникалардан тиесілі ақшаны толық алмағандықтан, дәрі-дәрмек өндірушілердің алдындағы қарызын өтей алмай отыр. Бұған дәрі өндірушілер наразы. Олар ақша төленбейтін болса, дәрі жеткізуді тоқтатуы мүмкін», – деп түсіндірген болатын Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов. Елордалық клиниканың басындағы мүшкіл хал елдегі бірқатар емханаға тән көрінеді. «Қазақстан бойынша мемлекеттік клиникалардың «СК-Фармация» компаниясының алдындағы қарызы 2019 жылдың қыркүйек айында 17,7 млрд теңгеге жеткен.
Міне, бұл жағдай да Қазақстандағы дәрі-дәрмек бағасының қымбаттауына әкеліп соғатын фактордың бірі десек, қателеспейміз. Өйткені қарызын өтеуді парыз деп санамағандардың кесірі бағаны көтеруге алып келетіні сөзсіз.
«Адалдық алаңы»
Сыбайлас жемқорлық та бағаға әсер ететіні сөзсіз. 2019 жылы «Ресейде қазақстандық мөрмен дәрі-дәрмектер сатылып жатыр» деген сыбыс шықты. Оның алдында қазақстандықтарға арналған инсулин Өзбекстан дәріханаларында сатылған болатын. Сол кезде Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов заңсыз жеткізгендердің табылып, 28 қылмыстық іс қозғалғанын айтқан-ды.
Енді 2019 жылдың қараша айында дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың бірыңғай дистрибьюторы базасында «СК-Фармация – Адалдық алаңы» жобалық кеңсесі ашылды. Сонымен бірге 2018 жылдан бастап дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету электронды түрде сатып алу жобасы бойынша іске асырылды. Қағазбен жұмыс жасау толық жойылды. Бұл –сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін жасалып жатқан қадам.
2019 жылы сервистік қызмет көрсететін медициналық бұйымдарды сатып алу да электронды форматқа ауыстырылды. Қызметтерді сатып алу бойынша тендерлік ресімдердің ашықтығын және транспаренттілігін қамтамасыз ету үшін бірыңғай дистрибьютор Facebook әлеуметтік желісіндегі өзінің ресми аккаунтында негізгі тендерлік ресімдердің онлайн көрсетілімін ұйымдастырады. Сондай-ақ тегін берілетін дәрі-дәрмекті жеткізу мерзімі мен күні туралы ақпаратты ұсынатын 1 439 нөмірі бойынша байланыс орталығы жұмыс істей бастады. Науқастардың тиісті дәрі-дәрмекті алғаны SMS-хабарлама арқылы бақыланады. Пациенттер SMS-хабарламаға жауап ретінде 2881 нөмірін жібереді. Сонымен қатар медициналық ұйымдардағы тегін дәрілердің бірыңғай электронды анықтамалығы іске қосылды.
Әрине, дәрі-дәрмектің сапалы, әрі қолжетімді болғаны дұрыс. Сондықтан «СК-Фармация» мен Денсаулық сақтау министрлігі қолға алған істеріне жауап берсе дейміз!
Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ