Қазіргінің жастары үшін 3D принтер деген ұғым таңсық емес. 2010 жылға дейін бұл ұғым естіген жанды елең еткізетін. Қазір 3D принтер арқылы жасалған алып та, күрделі дүниелерді бұқараның көріп жүргені де рас. Тым болмағанда интернеттен көреді. Дегенмен жаңа технологияның игілігін адам өмірі мен денсаулығын сақтауға пайдалану соңғы жылдары қарқын алып келеді. Әңгіме – медицинадағы 3D технология төңірегінде болып тұр.
Медицина саласында 3D принтер пайдалану аталған технологиялармен бірге дамығандай көрінеді. Алғаш рет үшөлшемді принтерді америкалық ғалым Чарльз Халл 1984 жылы пайдаланып көрсе, бұл технология медицинаға 1999 жылы жетті. Сол жылы АҚШ-тың Каролина штатындағы Уэйк Форест университетінің ғалымдары үшөлшемді принтер арқылы адам қуығының қалыбын жасады да, оны пациенттің жасушаларымен қаптады. Сөйтіп, жасушалар өсіп, кәдімгі қуыққа айналғаны бар. Осылайша, медицинадағы үшөлшемді принтер дәуірі басталған. Қазір жаһанда медицинадағы 3D технология жақсы дамып келеді.
Жаһандық нарық миллиард доллардан асты
Медицина саласына енгізілген үшөлшемді технологиялар нарығының тым қарқынды дамитынына сенетіндер аз болды ма, әйтеуір 2015 жылғы болжам бойынша аса жоғары болмаған-ды. Сол кезде медицинадағы 3D технологиясы нарығының мөлшері 2018 жылы 1 млрд долларға жетпейді деген болжам жиі айтылды. Дегенмен кейін Grand Viev Research сарапшылары тек биопринт нарығының өзі 2018 жылы 965 млн-ға жететінін айтып, жылдық өсім 2026 жылға қарай 19,5 пайыз болады деген-ді. Ал Market Research Future мамандары болса, бұл өсімді 2023 жылы 24,59 пайызға жетіп, нарық көлемі 1,92 млрд доллар болатынын алға тартқан. Іс жүзінде медицина саласына енген 3D технологияны тұтас қарастырмай-ақ, тек биопринтинг нарығына шолу жасасақ, оның қарқынды өсіп келе жатқанын байқаймыз. Қазірдің өзінде биопринтинг нарығының көлемі 1 млрд 900 млн долларға жетті. Демек, осы қарқынмен дами берсе, медицинадағы үшөлшемді барлық технология емес, бір ғана биопринтинг саласының өзі бірнеше миллиард долларлық нарық қалыптастыратын түрі бар. Әзірге бұл нарықта Жапония, Германия, Швеция, Франция, АҚШ, Канада, Қытай, Швейцария елдерінің компаниялары белсенділік танытып келеді. Австралия, Израиль тәрізді мемлекеттің зерттеу орталықтары да аталған бағытқа ден қоя бастады. Көрші Ресейде дәл биопринтинг саласын кәсіп еткен компаниялар сирек. Әзірге белгілісі тек 3D Bioprinting Solutions лабораториясы. Алайда ресейлік ғалымдар өзге әріптестерінен қалысатын түр байқатпайды. Былтыр ресейлік ғарышкерлер Халықаралық ғарыш стансасында тышқанның 6 қалқанша безі мен адамның 6 дана шеміршегін жасап шығарды. Ал Қазақстанда медицина саласында биопринтинг кездесе қойған жоқ. Алайда 3D принтер арқылы протез жасайтын орталық бар. Протез жасаудың медицинаға жанама түрде қатысы болғанымен, ол атышулы биопринтинг технологияларының қатарына кірмейді.
Трансплантологтар үміт күтетін сала
Әдетте, 3D принт пен биопринтинг ұқсас болып келеді. Тек жалғыз айырмашылық бар. Стандартты 3D принтерде темір, керамика, пластмасса, резеңке және тағы басқа материал пайдаланылса, биопринтингтің «сиясы» басқа заттар. Биопринтерлер биоматериалдарды, тірі жасушаларды қолданады. Алғаш рет 1999 жылы қолданылған биопринтерлер арқылы осы күнге дейін талай дүние жасалды. Қазір медицинада биопринтинг арқылы адамның терісін, сүйегін, құлағы мен мұрнын, имплантанттарды, қан тамырлары мен жасушаларды жасап жатқан орталықтар бар. Одан бөлек, дәрі-дәрмек, медициналық құрал-жабдық жасау да қиын емес. Мәселен, австралиялық ғалымдар операциядан соң адам денесінде ешбір тыртық қалдырмайтын, кесілген жерді «жамап» беретін, көлемі қаламдай ғана биопринтер ойлап тапты. Одан бөлек, биопринтермен жүрек, бүйрек, бауыр тәрізді ағзаларды жасап жатқандар да бар. Дегенмен биопринтер арқылы жасалған күрделі ағзалар адамға ешқашан салынған жоқ. Бірақ биопринтерден шыққан кейбір ағзаларды бойына қондырған азаматтар да аз емес. Мәселен, америкалық Люк Масела есімді азамат 2001 жылы қуығын ауыстырды. Ғалымдар Люктің қуығынан 100 жасуша алып, биопринтер арқылы екі айда жасуша санын 1 млрд-қа жеткізген. Әрі процесс барысында аталған жасушалар жаңа қуық «жасап» шыққан. Сөйтіп, трансплантология кезінде жаңа ағзаны Люктің денесі жатсынбады. Қазір аталған азамат тәп-тәуір тұрмыс кешіп жатыр.
Адамның өзінен жасуша алып, оны 3D биопринтер арқылы өсіріп, белгілі бір ағза жасау трансплантологтарға үміт сыйлайды. Өйткені адамның өз жасушасынан жасалған «затты» ағза жатсынбайды. Мұндайда сырқат адам өзіне-өзі донор болады. Дерті бар адамның ағзасынан алынған жасуша арқылы биопринтерден бүйрек пен бауыр, жүрек тәрізді қажет ағзаны жасап береді. Ал мұны адамның өз ағзасы кері теппейді. Ал дәстүрлі трансплантологияда донор беретін ағзаның сырқат адамның «бойына бітуі» қиын іс. Донор табылғанның өзінде ағзаның сәйкесуі, тіпті оны дерті бар адам денесінің қабылдауы тәрізді сансыз мәселе бар. Биопринтер арқылы ағза жасауда мұндай проблема жоқ. Бірақ бүйрек, жүрек, бауыр тәрізді ағзалардың құрылымы тым күрделі болғандықтан, әзірге биопринтер арқылы жасалған «затты» адам бойына салу дерегі тіркелген жоқ. Тәжірибе кезінде көбіне тышқан мен егеуқұйрық ағзаларынан жасуша алынып келді. Дегенмен израильдік ғалымдар былтыр адам жасушасы арқылы биопринтермен шағын жүрек «өсіріп» алған. Бірақ оны сынап көруге тәуекел ете алмай отыр.
Амангелді ҚҰРМЕТ