Осыдан 29 жыл бұрын, 1992 жылдың 2 наурызында Қазақстан БҰҰ-ға мүше болып кірді. Содан кейін-ақ Қазақстанды жаһанның көптеген мемлекеттері мен халықаралық ұйымдары мойындай бастады. Өйткені БҰҰ-на мүше болу тәуелсіздікті халықаралық деңгейде заңдастырумен бірдей-ді. БҰҰ-ға мүше болу Қазақстанның саяси тәуелсіздігі үшін маңызды қадам еді.
Негізі, Қазақстанның БҰҰ-мен қарым-қатынас орнатуы тәуелсіздікті жарияламастан бұрын-ақ басталған болатын. 1990 жылы 25 қазанда жарияланған Егемендік туралы декларациясы, 1991 жылғы маусымда КСРО Жоғарғы кеңесі шығарған барлық республикалар шетелдермен мәдени, сауда-экономикалық, саяси байланыс жасауға құқылы екені көрсетілген қаулы, 1990 жылғы 12 қазандағы КСРО Сыртқы істер министрлігі алқасының хаттамасы БҰҰ-мен алғашқы байланысты орнатуға мүмкіндік беретін. Алайда осынау халықаралық ұйыммен байланыс орнатуға тырысу 1991 жылдың қыркүйек-қазан айларында Нью-Йоркке Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары Сайлау Батыршаұлы барған кезде жүзеге асты. Дипломат сол кезде өз бетінше бірқатар кездесу өткізген.Мүше болу үшін 70 күн күттік
Бірақ Қазақстан БҰҰ-ның Бас хатшысына мүше болуға өтінішті 1991 жылдың 31 желтоқсанында берді. Ал БҰҰ жанындағы Қазақстанның тұрақты өкілі міндеті дипломат Ақмарал Арыстанбековаға жүктелді. Қазақ дипломаты сол кезде Ресейдің БҰҰ жанындағы өкілдігінің аға кеңесшісі қызметін қоса атқарды. 15 сәуірде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен 1992 жылы 15 сәуірде БҰҰ жанындағы Қазақстанның бірінші тұрақты өкілі болып А.Арыстанбекова ресми түрде тағайындалды. Ұйым жанындағы тұрақты өкілдігімізді ашу туралы Жарлыққа Елбасы 1992 жылы 5 маусымда қол қойса, аталған құрылымның Қазақстандағы өкілдігі 1993 жылы 16 ақпанда ашылды. Бәлкім БҰҰ-ның ережелері мен жарғыларынан хабарсыз адам «не себепті Қазақстан бірден осынау ұйымға мүше болмады, арада біраз уақыт өтіпті ғой» дейтін шығар. Оқырманның бәрі дипломат емес екенін ескерсек, мұндай сауалдың туындауы заңды. Біз шама-шарқымызша түсіндірейік. Негізі, БҰҰ ұйымына мүше болу үшін көптеген талап қарастырылған. Дәлірек айтқанда, 111 баптан тұратын талап-шарт бар. Кез келген тәуелсіз мемлекет БҰҰ-ға мүше болу үшін осынау 111 талапқа сай болуы керек немесе соған сай боларына уәде беруі тиіс. Содан соң ғана БҰҰ-ға қабылдау-қабылдамау жайлы шешім шығады. 1991 жылдың 31 желтоқсанынан 1992 жылдың 2 наурызына дейін екі айдан астам уақыттың өтуі содан. Дәлірек айтқанда, 70 күн өтті. Оның үстіне сол кезде Қазақстанда қуатты ядролық арсенал бар еді. Мамандар КСРО-дан қалған ядролық қару өзінің қуаты жағынан әлемде 4-орында болғанын алға тартады. Бұл жағдай БҰҰ-ға мүше бірқатар елді алаңдатса керек, Қазақстанның ұйымға қосылу туралы өтінішін қарау мерзімі созылды. Абырой болғанда дипломаттар еңбегі мен ел билігінің бейбітшілік сүйгіш саясатының нәтижесінде көпшіліктің Қазақстаннан қауіп төнбейтініне көзі жетті. Дегенмен ұйым жанындағы қызметкерлер сол айларда қауырт болды. БҰҰ-дағы тұрақты өкіл осы екі ай ішінде ондаған кездесу өткізіп, өзгеге Қазақстанды таныстырды. Сол кезде аянбай тер төккен дипломат Ақмарал Арыстанбекова қаңтар мен наурыз арасы тым қарбалас болғанын айтады. «1992 жылдың қаңтарында өте қарбалас болдым. Жұмысым көп еді. Сол кездері Қауіпсіздік Кеңесіне мүше мемлекеттер өкілдерімен, Кеңес төрағасымен, Бас ассамблеяның төрағасымен, елшілермен кездесіп, оларға Қазақстанды таныстырдым. Біздің ниетіміз жайлы айттым», – дейді дипломат. Сол еңбектің және республика басшылығы ұстанған саясаттың нәтижесінде 1992 жылдың 2 наурызында Қазақстан ұйымға мүше болды. Еліміздің өкілі Бас ассамблеяның 46-сессиясында сөз сөйледі. Ал Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 1992 жылдың 5 қазанында БҰҰ Бас ассамблеясының 47-сессиясында сөз сөйледі. Осылайша, біздің жаһандағы ең ірі халықаралық ұйымдағы қызметіміз басталды.Үш Бас хатшы да келген
Осы жылдар ішінде Қазақстанға БҰҰ-ның үш бірдей Бас хатшысы келді. Бас хатшылар сапары 2002 жылы басталған еді. Сол жылдың қазанында Кофи Аннан, 2010 жылы Пан Ги Мун, 2017 жылы Антониу Гутерреш келді. Біз елімізге келген әрбір Бас хатшыға қазақстандық қоғамның түрлі ерекшеліктері мен мемлекеттің ұстанған саясатын таныстырып, Қазақстанның шынымен де бейбітшілік сүйгіш мемлекет екенін көрсете білдік. 2002 жылы БҰҰ Бас хатшысы Кофи Аннан Қазақстанға сапармен келгенде оған Қазақстан халқы Ассамблеясы жайлы айтып, түрлі этномәдени орталықтардың қызметімен таныстырғанбыз. Тіпті, сол сапарында Кофи Аннанның таңғалғаны бар. Шамасы, Бас хатшының Ресеймен бірнеше жыл бойы соғысқан шешен халқы жайлы ақпараты жұтаң болған ба, әйтеуір кездесуде шешен-ингуш диаспорасы жетекшісі сөз алғанда таң-тамаша болыпты. Сол кездесу жайлы Қасым-Жомарт Тоқаев өз естелігінде жазған еді. «Әйтсе де бұлардың арасынан шешен-ингуш диаспорасы жетекшісінің сөзі оның жадында қалыпты. Іс-шара аяқталғаннан кейін ол сыпайы ғана: «Бұлар Ресейде соғысып жатқан әлгі сол халық па?» деп сұрады. Сұрағына нақты жауап алған К.Аннан: «Өзіндік сипаты бар халық екен», – деді ойлы жүзбен. Содан соң іле: «Олар Сіздерге қиын проблемалар тудырмай ма?» деп сұрады. Бұл диаспора тарапынан ешбір қиындық жоқтығы жөнінде жауап алған ол, мұның себебін өз тұрғысынан пайымдап жатпай, іштей сәл ғана ойланып қалды» деп жазды Қ.Тоқаев. Жалпы, елімізге іссапармен келген БҰҰ Бас хатшыларының барлығы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегіне жоғары баға берген-ді. Әрі олардың барлығын елге шақырған Елбасының өзі болатын. Мұның өзі Қазақстан басшылығы мен елдің ұстанған саясатының БҰҰ деңгейінде жоғары бағаланатынын көрсетіп отыр.Біздің айрықша ұстанымымыз бар
Бүгінде Қазақстан БҰҰ-ның барлық мекемелерімен, түрлі комиссияларымен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейді. Еліміз ұйымдағы көптеген комиссияларға мүше. UNICEF, UNESCO тәрізді БҰҰ ұйымдарымен, Даму бағдарламасы қатарлы жобалармен жұмыс істеуде. 2013-2015 жылдар аралығында Қазақстан БҰҰ-ның Адам құқығын қорғау кеңесінің мүшесі болды. 2017-2018 жылдар аралығына БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес өкілі қызметін атқарды. Елбасының АТОМ (Abolish Testing. Our Mission) бастамасы, «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі қатарлы құжаттар Қазақстанның БҰҰ-дағы негізгі ұстанымын айқындап келеді. Яғни, еліміз әу бастағы ядролық қарусыз әлем құру бағытынан айныған жоқ. Қазақстанның бастамасымен 2009 жылы БҰҰ Бас ассамблеясы 64/35 қарарын бірауыздан қабылдап, 29 тамызды Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялады. Халықаралық сарапшы Жұмабек Сарабек те БҰҰ мүшесі ретінде Қазақстан осы бағытымен танылғанын айтады. «БҰҰ-ға мүше болғаннан бастап Қазақстанның алға қойған мақсатының бірі – БҰҰ сияқты ғаламдық платформалардың негізінде өзінің егемендігін нығайту. Осы бағытта біраз жұмыс атқарылды. Әсіресе, Қазақстан ядролық қаруға ие болған және ол қарудан өз еркімен бас тартқан мемлекет ретінде халықаралық, соның ішінде ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша өте белсенді әрекет етті. Әрі ұйым құрамында бұл бағытта қызмет атқарған елдердің қатарында болды. Қазақстан бұл бағытта көптеген бастама көтерді. Оларды Н.Назарбаевтың БҰҰ мінберінде жасаған түрлі баяндамаларынан көруге болады. Соның ішінде «ХХІ ғасыр манифесі», АТОМ жобасын атап өтуге болады. Осылайша, еліміз ядролық қарудан бас тарту туралы бастаманы ілгерілетуге тырысты. Әрине, Қазақстан ұсынған барлық мәселе оң шешімін тапты деу қиын. Бірақ осы жылдар ішінде Қазақстанның өз бренді қалыптасты. Біз ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге үлес қосып отырған ойыншы ретінде танылдық», – деді Жұмабек Сарабек. Әрине, БҰҰ-ға мүше мемлекет ретінде еліміздің өзге де бастамаларын тізбелеп шығуға болады. Алайда ядролық қаруды таратпау бастамасын ұдайы көтеру арқылы Қазақстан өзінің тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығына кепілдік берген мемлекеттерді ұдайы сергек ұстауға тырысатын сыңайлы. Ал кепілдік берген елдердің көбі осы ұйымның Қауіпсіздік Кеңесінде тұрақты мүше болып отыр. Сонымен бірге БҰҰ-ға мүше болған соң ғана Халықаралық валюта қоры, Халықаралық қайта құру және даму банкі сынды көптеген қаржы-экономикалық ұйымдар бізге есігін ашты. Бұл – екінші кепілдік. Яғни, БҰҰ даму мен өзара байланыстарды нығайтуға септігін тигізді. Сондықтан ел дамуы мен азаттық жылнамасында 2 наурыздың орны әрқашан бөлек болып қалатыны сөзсіз.
Амангелді ҚҰРМЕТ