(Жалғасы). Басы өткен санда.
– Атақты Авраам Линкольн алдына койған балмұздақты алғаш рет көргенде: «Мынаны неге жылытып әкелмеген?» – деп ренжіпті. Шешесінен балмұздақ жеп туған ешкім жоқ қорй. Бәрі де алғашқыдан басталады. Осы күнгі фотосуретші Берсінбек Сәрсеновтың әкесі менің әкемнің ағасы. Немереміз. Әке-шешеміз қойшы болғандықтан біз киіз үйдің ішінде өстік. Түйдей құрдаспыз. Сол Берсінбек алты-жеті жасында алғаш рет Арыс қаласына шешесімен бірге қыдырып қайтқанда қатты таңырқап әңгіме айтты. «Бір әппақ май бар, – деді ол, – өзі аппақ, өзі тәтті, өзі мұздай. Қанша жесең де жүрегіңе тимейді!» «Ол қандай май?» – деп ойлағаным есімде. Сөйтсем, онысы балмұздақ екен. Алғашқы балалық әсері ғой, әрине. Бір ауылда туып, бір құдықтан су ішіп өскен Шәмші Қалдаяқов ағам «Алғашқы махаббаттың аты – алғашқы махаббат, одан кейінгі махаббаттың бәрі де алғашқы махаббатты қайталау. Повтор, повтор...» деген сөзді жиі қайталайтын. Расында да, алғашқы махаббатты жырламаған ақын жоқ. Ал енді екінші махаббат, үшінші махаббат туралы өлең естіген емеспін. Ет пен сүйектен жаралған ел қатарлы адам болған соң Сіз де алғаш рет ағызып-тамызып балмұздақ жеген шығарсыз. Алғаш рет... О-ой, қайсыбірін жіпке тізесіз. Тұңғыш махаббат. Тұңғыш жар. Тұңғыш кітап. Тұңғыш перзент. «Азаматтың басына жеті рет қара үй тігіліп, жеті рет ақ үй тігіледі», – дейді көнекөз қариялар. Қара үйді де көрдіңіз, ақ үйді де көрдіңіз. Тілімнің ұшында тұрған нәрсені айтайын десем батылым жетпей отырғанымды байқадыңыз ба? «Шалдың шамына тиіп кетіп, шалқасынан түссе қайтем?» – деп қобалжулымын. Өзара тұңғыш сұхбат болғандықтан да, тұңғыш әңгімені «Тұңғыштар» туралы өрбітсек қайтеді, Үмбетбай аға? Тұс-тұстан андыздап, сұрақ жаудырып қайтем. Аузыңызға шайнап беретін жас бала емессіз, жетпістің желкесінде тұрсыз. Тұңғыш рет әу деңізші... – Қайдағы-жайдағыны еске салдың ғой, бар болғыр. «Кім сенің бірінші рет тұмсығыңды бұзды, өзің кімнің бірінші рет тұмсығын бұздың» деген сияқты болды ғой сауал-сұрағың. Түсінікті болу үшін, «Өмірге құштарлық» атты кітабыма көз жүгіртейін, жолшыбай толықтырайын. Бастауыш мектепті өз ауылым – «Темірастауда» бітіріп, жетіжылдықты «Құрылыс» ұжымшарында (кейіннен Кали¬нин атындағы кеңшар) жалғастырдым. Төңіректегі ұжымшардан келген балалардың интернаттағысы интернатта, интернатта емесі жақын-жуықтарының, туыстарының үйінде жатып оқитын. 1949 жылы жаңа жетіжылдық мектеп салынып, ол мектеп жаңа оқу жылы қарсаңында біте қоймай, сабақ кеш, қазан айының аяғына таман басталды. Мектеп жұмысына қарайлап, интернат жуық арада ашылып болмады. Күздің қара суығында топ-топ балалар мектептің ығында, интернаттың айналасында жүреміз. Мен мұнда шешемнің сілтеуімен бір ағайыңдарымыздың үйіне келгенмін. Бұл үйде келім-кетімдер жеткілікті екен. Сол себепті бұл үйге бірер күн қонғаннан кейін басқа амал ойластырдым. Бір күні басыма: «осы директордың үйіне барсам қайтер екен?» – деген ой келді. Бірақ ол кісінің өзін мектептің айналасында көргенім болмаса, танымаймын. Бар білетінім: қашан көрсем де мектеп салып жатқан орыстармен орысша, қазақтармен қазақша сөйлесіп жүреді. Даусы қатты, сөздері анық. Киім киісі де бөлек: басында қалпақ (шляпа), үстінде жылтыр қара тері пальто, аяғында сықырлауық етік. Қара пальтоның ашық омырауынан ақ көйлектің жағасы әдемі көрінеді. Кейін бір кездестіргенімде теpi пальтосын суылдатып ол баспалдақпен мектептің шардағына қарай шығып бара жатты. — Ағай, интернат қашан ашылады? – деп сұрадым мен. — Жақында, – деді де, ол шардаққа шығып кетті. Онысы орысша «скоро» деген сияқты болды. Біз, балалар, бір бірімізге қарап «не дейді?», «іскоро» дей ме?» – деп күліп алдық. «Директордың үйіне барсам қайтер екен?» деген сауалымның түбіне ақыры жеттім. Шешем берген бір қалта сөгім мен оқу-құралдарымды колхоздың сыртындағы қалың шидің арасына апарып тастап, директордың үйіне келдім. Есікті ашсам, қоржын үйдің ортаңғы бөлмесінде ұршық иіріп бір орыс апай отыр екен. Табалдырықтан аттауын аттасам да аяғым одан әрі жылжымай қойды. Себебі «бұйымтайымды» қазақша айтайын десем, орыс апай түсінбейтін шығар деп ойладым. Орысша айтайын десем, орысша білмеймін. Бірақ орыс бола тұра ұршык иіргеніне ішімнен біртүрлі... күлкім келді. — Иә, бала, не айтайын деп ең? – деді әлден соң орыс апай таза қазақша. — He шаруамен келдің? Орыс апайдың қазақша сөйлегеніне қатты қуандым. — Апай, интернат ашылғанша үйіңізде жата тұруға бола ма? – деп, басымнан құлақшынымды алдым. — Е, жарайды, – деп, апай кідіріп барып тіл қатты. Бақсам, орыс апай дегенім Мариям есімді татар апай болды. Менің тілегіме кідіріңкіреп жауап беруінің себебін ол кісі кейін күліп отырып: «Таз ба, немене өзі деп қорқып ем», – деп түсіндірді. Құлақшынымды алғаным абырой болыпты. Директор ағай (Нарымбек Асылбеков) мектеп шаруасымен бір жағына жол жүріп кеткен болу керек, үйіне екі-үш күннен кейін келді. Келген соң апай оған: — Сен жоқта мынадай бала тауып алдым. Нағимашқа аға боламын дейді, – де, арасына бірдеме салған дөңгелек қамырды қазандағы қызған майға түсіріп жіберді. Бұл дөңгелектің «беляши» екенін кейін білдім. Енді бірде апай ет турап, оған жуа, бұрыш қосып, мен бұрын-соңды көрмеген бір темірдің төбесінен салды да, қолымен басып, екінші қолымен тұтқаны бұрады. Содан иретілген бірдемелер мына жағынан шығып жатты. Етті тартып болғаннан кейін нан илеп, оны жұқалап жазып, сосын самаурынның дөңгелек темірін алды да жайған қамырды ойып-ойып тастады. Бұдан соң әрқайсысына әлгі тартылған еттен шымшып салып, жан-жағын бүрістірді. Сәлден кейін бәрін қазандағы сорпаға салды да жіберді. «Пельмен» деген қызығың осы болды. Анда-санда ауылға барғанымда «беляши» дегенді білесіндер ме? «Пельмен» дегеніміз не?» деп күлдіріп айтып жүрдім. Линкольн тәттіні балмұздақтан бастаса, мен беляши мен пельменнен бастадым. Балмұздаққа қарай аяңдайын. Бір жылдан соң Нарымбек ағай пансионаттың директорлығына тағайындалып, соған байланысты аудан орталығына қоныс аударды. Ырғызда мен тағы да олардың үйінде жаттым. Екі жылдан соң ағай қазақ драма театры мен орыс оперетта театрының директоры болып Шымкентке ауысты. Мені қалдырмады. Шалқарда пойызды көрдім. Пойызға міндім. Бірінші рет «газвода» іштім. Пойыз — өз алдына жыр. Пельмен де, беляши де, пойыз, газвода да — бәрі бірінші. Сен бірінші, тұңғыш деген соң еске алып жатырмын. Балмұздаққа келе жатырмын. Біз Шымкентке бірден бармадық. Арыс деген станцияда түсіп қалып, басқа пойызға міндік. Арыс станциясында апай Нағимамен бір жағына кетіп қалып еді, біраздан соң келді. Нағиманың қолында аппақ бірдеме. Жалап қояды. Апайдың көзін ала бере «ол не?» – деп, мен оны өзіме бейімдей бастадым. — Марожный. Апай әрмен озып кетті. — Маржный деген не? – дедім мен Нағиманы былайырақ алып шығып. — Бір жалайыншы. Ағызып-тамызып бір жаладым, екі жаладым. Мұп-мұздай, тәп-тәтті. Сөйтіп, ағызып-тамызып Линкольн жалаған балмұздаққа менің де аузым жетті. Тұңғыш рет. Тұңғыш махаббат... Біз де бозбала да, жас та болдық. Қыздарға көз қыстық, қылжақтадық, қисалаңдадық. Бізге де көздері түскен қыздар болса болған шығар, күрсінсе күрсінген шығар, бірақ ешкімді жылатқаным жоқ. Үш әйел алдым. Үшеуі үш түрлі тағдыр. 29 жасымда, университеттің төртінші курсында оқитын жылы Ақтеңгеш атты сұлумен қол ұстастым. Қайнылары «Ақбаян», «Баянсұлу» атап кетті. Бір тұңғыш сол. 1965 жылы Еркебұлан атты тұңғыш дүниеге келді. Ақтеңгеш маған үш перзент сыйлап, демікпе, өкпе науқасынан қайтыс болды. Өзінен кейін Еркебұлан көз жұмды. Екінші рет Райгүл атты келіншекпен бір жылға жетер-жетпес уақыт бірге тұрдық. Балалардың бабын таба алмай, ол рұқсат сұрады. Қолына гүл ұстатып, бетінен сүйіп, оны ұшаққа салып жібердім. Содан хабар жоқ. Тоқпағыма да, от-жалыныма да шыдап, үйдің бүкіл ішкі-сыртқы саясатын жүргізіп келе жатқан үшіншіні өзің білесің – Мариям жеңгең. Қайсыбір қайнылары «Қызжібек» деп атайды. Ойыны ма, шыны ма, Бибізада есімді курстасым «сенің әйелден салымың бар, кілең сұлулар тап болады», – деп қалжындайды. Былай білдірмесем де, бұл әңгімені жек көрмеймін, әрине. Біздің қайсыбір ұрғашы-еркек ағайындар сайқал, жәлеп, жезөкше десең, жалма-жан қолына күрек алып көріңді қаза бастайды. «Сері» десең, жаман мұртын жалап, жымың-жымың етеді. Өзім серіге де жатпаймын, періге де жатпаймын. Бірдеме біліп жазған шығарсың, өзіңнің өлеңің бар емес пе: Біз ойлаймыз: Үмбетбай, Инабатты кісі деп. Үйге барар күн батпай, Жүрген емес кісінеп. (Тұңғыш кітап). Тұңғыш кітабымның аты — «Қара көзілдірік». 1968 жылы жарық көрді. Толғағы қатты болды. Ұзақ күттім. Әлде де күтуім мүмкін еді, марқұм Өтебай Қанахин ағамыздың себебі болды. Ол кезде ағамыз Орталық партия комитетінде істейтін. Мұны айтпай кетуге менің моральдық құқым жоқ. Ал енді сол тұңғыштан өзімде бірде-біреуі қалмапты. Бір жолдастың үйінен «ұрлап» алып кеттім. Көпен, сосын сен тағы не деп сұрадың: «шалдың намысына тиіп кетіп, шалқасынан түссе қайтем?..» Түсіндім. Бас жаққа да, кіндік жаққа да бармайық. Үлкен отыр, кіші отыр дегендей... — Еңбекқорсыз. Тыпыр-тыпыр. Қытай секілді қыбырлап тынным таппайсыз. Қыбырламаған қыр аспайды, әрине. Қыр астыңыз, тау астыңыз. Соқа тартқан өгіздей ілбіп жүрген кезіңізді де талай көрдім. Қай шаруаны қырыңызға алсаңыз да ақ тер-көк тер боп кірісесіз. Тер деген не? Ет пен терінің арасынан жіпсіп шығатын жылы тамшы ғана ма? Жоқ! Біле білгенге, тер — еңбектің көз жасы. Біздің ауылда аузына не келсе соны сөйлейтін Қоңқыш деген кісі бар еді. Нағашы атам: «Айтуын Қоңқыш айтса да, ұялуын мен ұялам», – деп, қараптан қарап терлейтін. Ол тер мен бұл тердің айырмашылығы қандай? — Тер де, зәр де денеден шығады. Пайда-зияны бірдей. Ежелгі мысырлықтар мен қазіргі кейбір Африка халықтары амандық-саулық сұрасқаңца «Қалайсың, терлейсің бе?» – дейді екен. Біздің халықтың амандық-саулық сұрасуы мал-жаннан басталғанымен, терге де соқпай кетпейді ғой. Кейде үлкен кісілердің аузынан: «Салқын тигізіп алдым. Балмен, бүлдірген, қарақат тоспасымен шай ішіп, терлеп, жаным кірді» демей ме. Міне, тердің пайдасы. Тер. Ақ тамшы, көк тамшы еңбектің тері бар да, ерсіліктің де тері бар ғой. Байқамай қаламыз, «Қожанасырлығымыз» және бар – ерсілік менің үстімде де, сенің үстіңде де өріп жүр. Тек мойындамаймыз, не жасырамыз. Сен сахнаға, халықтың алдына жиі шығасың. Өз сықақтарыңды да, өзгенікін де жатқа жақсы айтасың. Біз бір жанрда ілгерілі-кейінді қатар келе жатқан қаламдастармыз. Бір-бірімізге тілектеспіз. Сен сахнаға шыққанда халық қатты қол соқса, ризашылықтан біздің маңдайымыз, мұрнымыздың ұшы терлейді. Сен әртіс емессің, сықақшысың. Сахнада әртістігің келіңкіремей, жасандылау қимылға барасың. Сондайда не мұрнымыздан, не маңдайымыздан, не басқа жерімізден тер шығады. Бұл басқа тер. Ондайда сен Қоңқышсың, біз нағашыңбыз. Қоңқыштар аяқ басқан сайын кездеседі. Біздің бір жолдасымыз бар. Тақылдап, тақпақтап, мақалдап-мәтелдеп, әр сөзді бояп-сырлап сөйлейді. Мұқағали мен Төлегеннің (Айбергенов) екі-үш өлеңін жаттап алған. Қай жерде таныс, бейтаныс кіммен жолықпасын, әйтеуір есебін тауып, әңгімесінің бір жеріне жаттап алған жаңағы екі ақынның өлеңін кіргізіп жібереді. Той-қызықтарда, тілек-сөздің реті келгенде тіпті әртіс болып кетеді. Жап-жақсы даусы бар, ән салады. Көбіне Бекежанның ариясын аңыратады. Жадындағы Мұқағали мен Төлегеннің өлеңдері сөз-сөздің арасында шығып отырады. Ал енді той-қызықтарда қақиып, сіресіп, шіреніп отырмай, сөзімен, әнімен қызмет ету, қатысу бар да, жасандылық (ерсілік) деген бәле және бар ғой. Кім той-қызықтарға шешендік таныту үшін немесе «ой, бәлі-і», «маладес», «бәрекелді-і, көп жаса, мың жаса», «браво» үшін барады. Жолдасымыздың бұл жасанды іс-қылығын бір көрген адам, әрине, байқамайды. Өзіміз ол сөйлей бастағаннан терши бастаймыз. Бір қаламдасымыздың мерейтойында екінші бір қаламдасымыз біресе күрсініп, біресе күліп-күлдіріп табиғи сөйледі. Қаламдасының шығармаларынан жатқа үзінділер айтты. Қонақтар дүрілдетіп қол соқты. Талай алақандар терледі. Жоғарыда, бір сұрағыңның орайында айттым-ау деймін, біреуге олай, біреуге былай көрінер, көңілім құлаған адамға мен өзім ағымнан жарыламын, ішімдегі бар жақсы сөзімді шығарып, той-қызық иесінің шырайын шығарғым келеді. Астыма көпшік төсеп, сен әлде соны мегзеп отырмысың? Басқа тұспалың болса, оныңды айт. — Оқырмандар да қу ғой, кітаптың авторына немесе атына қарап алатын заман. «Атың шықпаса жер өрте» деген мәтелді малданып, қайсыбір қаламгерлер кітабының атын айғайлатып қоятын ауруға ұшырады. Сырты – дардай, іші – жұрдай. Шетелдің Гвотни деген беймәлім жас жазушысы алғашқы кітабы өтпей сөреде шаң басып жатып қалғасын, амал-айла ойлайды да газетке мынадай хат-жарнама береді: «Аса бай миллионер жас жігіт жазушы Джеймс Гвотнидің кітабындағы кейіпкер секілді сұлу қызбен танысқысы келеді». Бітті шаруа! Бір аптаның ішінде бүкіл кітапты қыз-қырқындар талап алып кетеді. Американың бір ортақол жазушысымағы өзінің «өлімтік» кітабын өткізе алмай зиян шеккесін келесі жинағының атын «Бұл кітапты оқымаңдар!» – деп қойыпты. Оқырмандар да ит пен бала секілді қорыған жерге өш келетін әдеті емес пе? «Әй, ішінде не бар екен, мұны неге оқымаймыз?» – деп жапатармағай жабылып, аз күннің ішінде ада қылыпты. Мұны Мұзафар ағамның аузынан естідім. Сіз кітабыңыздын атын қоярда ең әуелі нені мақсат етесіз? — Екеуміздің де кәсіп-мамандығымыз – журналистика. Теориясын біршама оқыдық. Журналистік шығармаға ат қоюдың (заголовок) қандай-қандай шарт-талаптары бар еді, есіңде ме? Шығарманың бас тақырыбы мазмұннан туындауы керек. Әрмен қарай: бас тақырып — тартымды, оқырманды шақырып тұратындай қызықты (мысалы фельетонда), астарлы, жұмбақ т.б. кете береді, кете береді. Қай жанрда қалам тартпайын, мен өзім осы шарт-талаптарды ұстанамын. Джеймс Гвотниді құптамаймын. Жасанды жолмен олай кітап өткізу— әдеп нормасына томпақ. Рас, қазір аты мазмұнын ашпайтын, мазмұны атын ашпайтын, безендірілуі көз арбайтын, ішінде оқитын ештеме жоқ басылымдар жеткілікті. Бірақ осы жерде бір есте болатын нәрсе, әр жазушының, әр жанр, әр басылымның өз оқырманы бар-ay? Авто-аэровокзалдарда, пойыз ішінде, қонақүйлерде неге көп адамдардың қолынан «Егемен Қазақстан», «Жас Алашты» көрмейміз. Көзімізге түсетіні ылғи бөксенің о жақ-бұжағын айтатын басылымдар. Оның себебі боқшыбын боқтыққа, борсыған көжеге үймелейді. Ел-жер аралап жүргенде, әр түрлі отырыстарда құлағына бір қызық, тосын, әңгіме тисе, біздің қаламдастар, өзің білесің, «мен мынаны жазайыншы» деп, ойлана бастайды, «қышына» бастайды. «Ара-Шмельде» қызмет істеп жүрген кезде Ақтөбе облысының Қарабұтақ ауданына іссапармен барып келгеннен кейін Оспанханның маған таныс бір әңгімелерді айтып, гүр-гүр күлгені бар. Кейінірек соны әдемі әңгімеге айналдырды. Жетпісінші жылдары жас қаламдастардың арасында то¬сын, көңілді бір әңгіме жүрді. Білмеймін, біздің Төленнің (Әбдіков) аузынан шықты ма, әлде басқаның аузынан ба, әйтеуір біреуі шешесін контейнерге салып қоя береді. Осы әңгіме құлағыма тигеннен кейін мен «қышына» бастадым. Бас тақырыбын біресе «Контейнер», біресе «Контейнердегі әже» деп, фантазияға күмп бердім. Ақыры «Контейнермен келген кемпір» болып газетке шықты. Кітабыма да енді. Осы атпен кітап та шықты. Ол кезде Оспанхан екеуміз «Ара-Шмельдеміз». Бір күні кабинетіне кіре қалып ем, Осекең «Контейнермен келген кемпірді» оқып болып отыр екен. «Ой, Үмбеке, мынаны мен жазайын деп жүр едім», – деді ме, «Мен де жазып едім», – деді ме, гүр етіп күліп алды. Жазды ма, жазбады ма, білмеймін, көзіме түспеп еді, жақында «Қазақ әдебиетінен» ұшырастырдым. Әңгіме материалының сүйегі ұқсас болғанымен, қиял-фантазиямыз, мораліміз әр басқа. Менің студент кезімде жазған «Амандық хат» деп аталатын әңгімем бар. Бұл тақырып Оспанханда да кездеседі. Бір қарағанда, бұл мәселеде біз бір-бірімізді қайталаған сияқтымыз. Бірақ біздің өз ойымыз, өз қиял-фантазиямыз, өз мораліміз өзіміздікі. Бір кемпір шал іздеп жүр, Бір кемпір бәле іздеп жүр. Шал іздеген шал тапты, Бәле іздеген әлі іздеп жүр. (Бейсебай Кірісбаев) Әлгідей ұқсастықтарды бәле іздегендер әрқалай ұйғаруы мүмкін. Жалпы, мен кітаптарымды көбінесе осы мазмұнын ашады-ау деген атпен атаймын. Болса да әңгіме болды ғой, қайырыла кетейін: «Қара көзілдірік», «Құрдым сиыр», «Ендігісін айтпаймын», «Ішің білсін», «Контейнермен келген кемпір», «Тілсіз қоңырау», «Быды-быды», «Нанайын ба, нанбайын ба?», «Особая столичная простокваша», «Өмірге құштарлық», «Мәселе қайда жатыр», «Пәлен-пәштуан», «Алло, бұл кім?», «Мәңгілік мәселе», «Атың кім, әй?», «Әумин!», «Сен кімге күлесің?» Келесі кітабымның аты «Біз осылай байыдық» т.б. Тағы?.. — Орыс сатиригі Михаил Задорнов бала кезінде керемет қалжыңбас болса керек. Кітап дүкеніне келіп: — Сегізінші класқа арналған сия бар ма? – деп сұрайды. Сатушы бетіне қарап тұрып: — Ертең кел. Ертең түседі! – дейді. Кімді кім қатырды? Түсініксіз. Бала кезіңізде қалжыңбас болдыңыз ба? — Тап осыған ұқсас сауал-сұрақ бір кезде «Жетісу» газетінің тілшісі тарапынан да қойылып еді (22.03.1998 ж.). Соны қайталайын. Владимир Маяковский «Жасында торай болғаннан үлкейгенде шошқа шығады» депті. Таласымыз жоқ. Талай шошқаларды көріп жүрміз. Қазақ «Жасыңда қалжыңбас болсаң, үлкейгенде мылжыңбас боларсың» дейді. Рас, бұлардың да неше түрлісін көріп жүрміз. Ал жас кезіңде жаңғалақ болған жарықтықтан үлкейгенде қандай адам шығады? Бұл сұрақтың жауабы бізден болсын. «Үйінде ме екен, біліп келші» деп пе, әлде «бірдеме алып келші» деп пе — кішкентай кезімде шешем көрші-көлемге жұмсап жіберетін. «Иә», – деп, үйден ытқып шығуын шығып, бірақ былайырақ барған соң шешемнің неге жұмсағанын ұмытып қалып, қайтып келіп қайтадан сұрайтынмын. Сондай-сондайда ол «өй, жаңғалақ неме» деп өтірік тұра ұмтылатын. Анамыздың аузынан жұмсақтау шыққанымен, менің тәжірибеме қарағанда, жалпы, жаңғалақтық та жақсы нәрсе емес. Ұмытшақтық немесе «склероз» деп аталатын ауруға алып баратын осы пәлекет көрінеді. Дәрігерлер жақында маған «склероз» деген диагноз қойды. Диагноз қойғанымен тұрмай, «мойындайсыз ғой?» – деп, біреуі өзімсініп бетіме қарады. «Мойындамағанда?» Біреудің қолынан көнелеу дипломат көрсеңіз, құдай біледі, ол менікі. Отырған орныма тастап кетіппін. Тағы біреудің қолынан Ұлы Отан соғысынан кейін шыққан сағат көрсеңіз, құдай біледі, ол да менікі. Ақ плащ... Көк плащ... Шолақ тон... Қара көзілдірік... Аузы бүріскен әмиан... – бәрі-бәрі менікі. Бала кездегі, жас кездегі балалық-шалалықтарымды айтсам, бір жақсы жері, тындаушыларым «баламысың деген» деп күліп алады. Қазіргі қайсыбір іс-тірліктерімді айта бастасам, «алжиын дегенің ғой», «ауайын дегенің ғой» деп, үсті-бастарын қағып-сілкіп түрегеліп кетеді. Ағаттық білместіктерімнің барлығы да кешірімге бейім қайран балалық, жастық шақ-ай десейші! Шымкент қаласында тұратын тағдырлас досым Қасым Бәйімбетов бір кездескенімізде: «Бала кезде, жас кезде сен қызық едің. Қазір ақын ба, жорналис пе... бір бәле боп кеттің ғой», – деп, есінеп алды. Шегініп, көп уақыт кейін қалған балалық, жастық шақты іздегені де. Көңілге алғаным жоқ. 1954 жылдың жазында Шымкентте түскен екеуміздің суретімізді үлкейтіп қабырғаға іліп қойыпты. Біраз әңгімені сол суреттен шығарып күліп алдық. Бір кезде балаларды күлдіріп жүретін едің дейді. Не айтып күлдіретінім жадымда жоқ. Әлде де кішкене кейін шегінейін. ...Кілең майда-шүйде балалар улап-шулап өзенге түсіп жатқанбыз. Әлден уақытта «концерт», «әртістер келді» де¬ген хабар естіп, ауылға қарай дүркірей жүгірдік. Әркім өзінің киімін жерден іліп-іліп алып, жолшыбай киініп бара жатты. Мен де қолдан тігілген ұзындау көйлегімді жүгіріп бара жатып киіп, танаулатып ауылға келдім. Әртістер келгені рас болды. Бала біткен әртістер түскен басқарманың үйін төңіректеп жүрміз. Концерт күн жарық кезде басталып, іңірге таман аяқталды. Ойынның орта тұсында анадай жерде отырған бір жас жеңгем әжеме әлдене айтып күліп жіберді. Сірә: «Ене-ау, үлкен болды ғой, анадай жүргені қалай, бірдеме кигізбейсің бе», – десе керек. «Көрім көрінгір-ау, киіміңнің жартысы қайда? Судың жағасында қалдырып кеттің-ау, а? Өй, жаңғалақ ит, бар, алып кел!» – деп, шешем орнынан түрегеліп, қасыма жетіп келді. «Бармаймын», – деп, мен басымды шайқап, анадай жерге барып отырдым. Су жағасы қараңғыда қорқынышты, қайдан барайын. Концерттен кейін ол мәселені ұмытып кетті білем, шешем қайтып ештеме демеді. Өзен жаққа келесі күні барсам, «мүлкім» топырақ-топырақ боп жатыр екен.(Жалғасы бар)
Көпен ӘМІРБЕК