АҚШ-тың жаңа президенті Джо Байден Ресейге қаһарын төгіп жатыр деседі. Биылғы наурыздың ортасында ол Эй-би-сиге сұхбаты кезінде жүргізушінің «Путинді кісі өлтіруші деп санайсыз ба?» деген сұрағына «Иә!» деп нық жауап беріп, әлемді селк еткізді. Сондай-ақ АҚШ сайлауына қол сұғуға талаптанғаны үшін Ресейдің жауап беруіне тура келетінін қатаң ескертті. Ізінше Ресейге қарсы қатал санкция жариялады.
ABC телеарнасындағы атышулы сұхбаттан кейін көптеген сарапшыға, былайғы жұртқа Америка Құрама Штаттары мен Ресей Федерациясы арасындағы қарым-қатынас деңгейі «қырғи-қабақ соғыс» заманындағы құрдымға қайта оралғандай көрінген. Шынында, жаһандық саясат сонша қарапайым болмайды. Соның куәсіндей, Джо Байденнің өзі 13 сәуірде Владимир Путинге телефон соғып, АҚШ-та емес, үшінші бір елде кездесіп, «екіжақты саммит» өткізуді ұсынды. Ақ үйден жеткен бұл хабар үлкен таңданыс туғызды. «Егер оны кісі өлтіруші санайды екенсіз, онда неге «кісі өлтірушіге» өзіңіз қоңырау шалып, кездесуге шақырасыз? Оның қолын қысудан арланбайсыз ба?» деп айран-асыр болды америкалық тележүргізушілер. «Президент Байден Ресеймен арада АҚШ мүдделеріне сәйкес, тұрақты және болжамды қатынастарды жолға қоюды мақсат тұтады», – деп жауап қайырды Ақ үй. Сонда жаңа қатаң санкциялар енгізу, яғни Ресейді қатал жазалау бұл мақсатқа қалай сәйкес келеді? Мамандардың түсіндіруінше, Байден санкциялары базбір сарапшылар айтып жүргендей, тіпті де қатал емес. Қайта, «күткендегіден әлдеқайда жұмсақ болып шықты». The Financial Times инвесторлар мен аналитиктер арасында сұрау сала келе, осындай байламға келді. «Қауіптер ақталмады. Санкция деген аттың өзі жағымсыз, әрине. Бірақ бұл жолы енгізілген санкциялар Ресей экономикасын есеңгіретпек түгіл, оған соққы беруге қабілетсіз», – дейді Aberdeen Standard Investments инвестициялық директоры Виктор Сабо. Мысалы, Байденнің ең ірі санкциясы бойынша америкалық компанияларға РФ мемлекеттік қарызын тікелей сатып алуға тыйым салынды. Бірақ дамыған елдерге қарағанда табысының жоғары болуына байланысты ресейлік мемлекеттік облигацияларға деген сұраныс өзге елдердің инвесторлары тарапынан онсыз да жоғары: мысалы, РФ мемлекеттік құнды қағазы бойынша кепілдендірілген сыйақы 1 жылда – 5,14%, 7 жылда – 7%. Ал АҚШ-тың мемлекеттік құнды қағазы бойынша сыйақы 1 жылда – 0,063%, 7 жылда бар-жоғы 1,2% болады. Айтпақшы, санкциялар тек 14 маусымда күшіне енбек. Қаржыгерлердің түсіндіруінше, содан кейін де көңілі қалаған кез келген инвестор, соның ішінде америкалықтар тікелей емес, «қайталама нарықта» ресейлік мемлекеттік қарызды (облигацияны) сатып ала алады.Сонда санкциядан не қалды?
Джо Байден Мәскеуге қарсы жаңа санкциялар енгізу туралы жарлыққа 15 сәуірде қол қойған болатын. Бұған «Мәскеудің зиянкес сыртқы қызметі» себепкер екені атап көрсетілді. Өйткені «Ресей АҚШ-тағы президент сайлауына араласқан, америкалық ведомстволарға кибершабуыл жасаған, әрі Украинаның оңтүстік-шығысына әскери қауіп төндіруде». Бұл ретте ресейлік 16 заңды және 16 жеке тұлғаға қарсы санкция енгізілді. Вашингтон сондай-ақ ресейлік 10 дипломатты елден қуатынын жариялады. Биылғы 14 маусымнан кейін америкалық компанияларға РФ Орталық банкі, Қаржы министрлігі және Ұлттық әл-ауқат қоры (ФНБ) шығарған қарыздық міндеттемелер бойынша құнды қағаздарды тікелей сатып алуға тыйым салынды. Вашингтонды әжуа еткендей, РФ Қаржы министрлігі америкалық шектеулер енгізілгенге (14 маусымға) дейін АҚШ-тағы инвесторлар үшін «федералдық заем облигацияларын» орналастыру бойынша қосымша аукцион өткізіп үлгеретінін мәлімдеді. Қарапайым тілмен түсіндірсек, кейде бюджетінде тапшылық туындап, ақшаға мұқтаж болғанда, мемлекеттер ірі және жеке инвесторлардан қарыз алады. Осы мақсатта уәкілетті мемұйымдардың бірі арнайы қарыз қағаздарын нарыққа шығарып сатады. Яғни, облигация дегені – эмитент, мына жағдайда мемлекет инвестордан қанша ақша алғаны және қанша пайызбен қанша уақыттан кейін қанша сомада қайтаратыны көрсетілген қолхат. Айтпақшы, мамандар Ресей мемқарызы қағаздарын алуды шектеуді сонау 2014 жылы ұсыныпты: сонда солтүстік көрші Украинадан Қырымды тартып алғаны үшін алғаш рет санкциялық соққының астында қалған-тын. Демек, бұл – «балғын» емес, «сүрленген» санкциялық құрал. Ақ үй оны пайдаланып та көрді: Дональд Трамп тұсында, 2019 жылдың тамызынан бері америкалық инвесторларға Ресейдің еврооблигацияларын (еурода шығарылатын мемлекеттік құнды қағаздарын) бастапқы орналастыру кезінде иеленуге тыйым салынды. Енді 14 маусымнан бастап, рубльде шығарылған облигациялардың бастапқы орналастырылуы да санкцияға ілігіп отыр.Санкция қатал болуы ықтимал еді
15 сәуірде Ақ үйдің мәлімдемесін естіген Мәскеу жеңіл күрсінді. Себебі санкция аса тегеурінді болады деп күтілген. Мәселен, Вашингтон тым қатал қадамға барып, америкалық барлық инвесторға Ресей мемқарызына қатысты кез келген операция жасауға толық тыйым салуы мүмкін еді. Мұндай жағдайда америкалық алпауыт инвесторлар – қаржы және инвесткомпаниялар, миллиардерлер, банктер және басқасы қолдарындағы ресейлік мемлекеттік құнды қағаздардан жаппай арыла бастайтын еді. Бұл нарықта дүрбелең туғызып, РФ құнды қағаздарының құнын жоққа теңестіріп, ақыр соңында Ресей экономикасының күрт құлдырауына соқтыратын. Дәл осындай ауыр санкцияны АҚШ 2018 жылдан бері Иранға қарсы қолдануда. Бұл Иранның дамуына біраз кедергі келтіруде. Алайда Джо Байден бұл қатал жолды таңдамады. Ол тіпті Ресейдің жаңа облигацияларын қайталама нарықтан сатып алуға да тосқауыл қоймады. Санкциялар топтамасы әзірленіп жатқаны туралы хабар шыққанда Кремль «АҚШ Ресейді Visa, MasterCard, тіпті SWIFT-тен (банкаралық деректер алмасудың әлемдік жүйесінен) ағытып тастауы мүмкін» деген қаупін жариялады және соған дайындық шаралары қабылданып жатқанын қоса жеткізді. Мұны ақпарат құралдарына РФ президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков мәлім еткен. Ол да болмады. 2012 жылы Иран, бес жылдан кейін Солтүстік Корея SWIFT халықаралық банкаралық жүйеден шығарып тасталды. Бұл елдер әлемнен оқшауланып қалғанын сонда шын сезінді. Салдарынан Пхеньян халықаралық саудада криптоактивтерге көшті, ал Теһран осы мақсатта алтынды пайдалана бастады, яғни амалсыз бартерге ден қойды. SWIFT көмегімен әлемдегі барлық дерлік банк өзара ақпарат алмасады, клиенттерінің ақшаларын бір-біріне жылжытып, есептесулерді жүзеге асырады. Мысалы кез келген банк қорғалған арналар арқылы дүниежүзінің басқа еліндегі «әріптесіне» төлемді, транзакцияны жүргізе алады және бұған жарты күнін ғана жұмсайды. Бұрын бірнеше күн кететін. Бүгінде SWIFT жүйесіне 200-ден астам елдегі 11 мыңнан астам ірі кредиттік-қаржылық ұйым қосылған. Егер қандай да бір мемлекет өзгеге тауар не шикізат сатса, ол үшін есеп айырысуға осы жүйе тартылады. Санкциялардың жұмсақ болып шыққанын қор нарығы да айқын сезді. Санкция жарияланған күні Ресей рублі «омақаса» құлауы тиіс болатын. Олай болмады: 15 сәуірде мардымсыз, 0,6% төмендегенімен, ертесіне долларға қарағандай керісінше, нығайды. Әйткенмен Джо Байденнің алғашқы «жұмсақ» қадамы ешкімді де масайратпауы керек. АҚШ-тың қазіргі көшбасшысы қарсыласын жұлмалауға жандәрмен ұмтылатын «қырғи» емесін, дипломатияға жақын екенін паш етті. Ол санкцияны сұрап, ынтыққандардың да «құмарын» қандырды, сонымен бірге Ресейге де «қастасуға емес, достасуға» даяр екені жөнінде белгі берді. Алайда егер Ресей Украинаға баса-көктей енсе, келесі санкциялардың «екпіні мен тепкіні» әлдеқайда қуатты болары сөзсіз.Айхан ШӘРІП