Біздің кезімізде студенттік ортада «жатақханада тұрмасаң, оқыдым деме» деген қағида қалыптасқан. Студенттер жатақханасы – алыс ауылдардан келген түбіт мұрт бозбалалар мен ботагөз бойжеткендерді әлеуметтендіретін орын. Осы жерде олар бейтаныс жандармен танысып-біліседі, мінез-құлығын қалыптастырып, шыңдайды. Өкінішке қарай, студенттерге жатақхана жетпейді. Ол бүгінгі жастардың негізгі бас ауруына айналған.
Қазақстанда жастардың елеулі бөлігі – студенттер. Бүгінде елдегі 120-дан аса жоғары оқу орны мен 795 кәсіптік білім беру мекемесінде 1,1 млн-ға жуық студент білім алып жатыр. Олардың 175 мыңы (16% пайыз) ғана жатақханамен қамтамасыз етілген. Ал үлкен қалаларға білім мен ғылым іздеп келген 80 мыңнан астам студент жатақханаға мұқтаж. Сондықтан оқу орындарының инфрақұрылымын жаңарту күн тәртібінде тұрған өзекті де өткір мәселе екені анық. Егер мемлекет ертеңгі ел экономикасын көтеретін, қоғамдық өмірге белсене араласатын жас қауымға қолайлы жағдай жасамаса, олардың алаңсыз сапалы білім алып шығуы да қиынға түседі. Аталған мәселені шешу мақсатында 2018 жылдың наурыз айында Елбасы «Бес әлеуметтік бастама» атты халыққа үндеуі жариялады. Әлеуметтік бастаманың үшінші бағыты жоғары білім алудың қолжетімділігі мен сапасын арттырып, студент жастардың жатақханадағы жағдайын жақсартуды көздейді. Бағдарлама аясында Білім және ғылым министрлігіне 2022 жылдың соңына дейін студенттерге арнап 75 мың орындық 184 жаңа жатақхана салу тапсырылған. Жобаны жүзеге асыру үшін мемлекеттік бюджет есебінен 118 млрд теңге қаржы қарастырылған. Енді осы әлеуметтік бастама жоспарға сай жүзеге асатын болса, жатақханаға мұқтаж студенттердің 85%-ы орынмен қамтамасыз етілер еді. «Қаржы орталығы» акционерлік қоғамының ақпараты бойынша, кейінгі екі жылда ел аумағында 20 266 орындық 75 жатақхана пайдалануға берілген. Бұл – межелі көрсеткіштің тек 27%-ы. Пайдалануға берілген жатақханалардың тек 39-ы жаңадан бой көтерген, қалған 36-сы реконструкциядан өткен. Бұл жерде мемлекеттік бюджеттен қарастырылған қаржының жаңа жатақханалардың құрылысына жоспарланғанын да ескеру қажет. «Nur Otan» партиясы фракциясының мүшелері М.Ахметов пен Е.Бейсенбаев осы мәселені зерттеу барысында Қазақстан Білім және ғылым министрлігі, аймақтағы әкімдіктер, «Қаржы орталығы» АҚ ұсынған статистикалық мәліметтер, жатақхана құрылысына байланысты ақпараттар бір-біріне сәйкеспейтінін айтады. Бұл жайт әлеуметтік бастаманы жүзеге асырудың нақты бірыңғай жоспары жоғын көрсетеді. Аймақтарға келетін болсақ, бастама әркелкі жүзеге асуда. Әсіресе, Нұр-Сұлтан (17,2 мың) мен Алматы қалаларындағы (31,1 мың) баспанаға мұқтаж студенттердің жартысынан астамы үйсіз-күйсіз, әркім өзінше күн көруге мәжбүр. Жауынды күні айдаладағы жалғыз бұтаны ықтасын көріп паналайтын торғайдай күй кешкен оларға жер-жерден жеткілікті қылып студенттер үйін соғып берсе, бұл ел болашағының алдында да үлкен абыройлы іс болар еді. Жатақхана тұрғызу мәселесі ірі қалаларда ғана емес, аймақтарда да мәз болып тұрған жоқ. Сондықтан мемлекеттік бағдарламаны сапалы орындау бүгінгі күннің көкейтесті проблемаларының біріне айналып отыр. Мысалы, Алматы қаласында 2021 жылдың соңына дейін 20 мың орындық 38 жатақхана құрылысы аяқталуы қажет. Бірақ бүгінде соның 7,5%-ы ғана орындалып, 1,5 мың орыннан тұратын 5 жатақхана салынды. Оңтүстік мегаполисте биыл 1700 студентке арналған тағы 2 жатақхана салу жұмыстары басталған. Бірақ қалған 17 мың студенттік орынды қамтитын жатақханалар құрылысының мәселесі әлі шешілген жоқ. Егер жатақхана салу ісі дәл осылай баяу жүретін болса, онда аталған бағдарламаның межелі мерзім ішінде орындалмай қалу қаупі үлкен. «Ол үшін жатақханаларды салудағы барлық жауапты мемлекеттік органдардың жұмысын жүйелендіріп, ортақ үйлестіру мәселесін тез арада шешу қажет. Білім және ғылым министрлігіне қарасты «Қаржы орталығының» инвесторларға ұсынып отырған шарттарын қайта қарастыруы маңызды. «Госэкспертиза» мекемесіне «Бес әлеуметтік бастама» аясында салынатын жатақхана құрылысының жобасын қарастыру мерзімін қысқартуды ұсынамыз»,– дейді Парламент Мәжілісінің депутаты Мәди Ахметов. Сондай-ақ мемлекеттік білім беру грантын бөлгенде жоғары оқу орындары мен колледж студенттерін жатақханамен қамтуды міндеттейтін лицензиялық талаптарды енгізу қажет-ақ. 2020-2023 жылдарға арналған республикалық бюджетте мемлекеттік тапсырысты орналастыруды қамтамасыз ету үшін 16,5 млрд теңге көзделген. Мемлекеттік тапсырыстың мөлшері инвестордың объектіні пайдалануға беруге жұмсаған шығыстарының толық өтелуін қамтамасыз етеді. Оған қоса жатақханаларды салатын мердігер компанияларға әр студент үшін жатақханадағы орнына төленетін айлық төлемақысының құнын өсірмеуді келісімшартта көрсеткен дұрыс. Атап өтейік, студент жастардың тұрмыс жағдайын жақсарту үшін 2020 жылы 20 мың орынға арналған 75 жатақхана салынды. Биыл 25 мың орынды қамтитын нысан құрылысы жоспарланған. Қазіргі кезде республика бойынша жалпы жиынтық сыйымдылығы 18 469 орындық бірқатар жатақхананың құрылысы жүргізіліп жатыр. Келер жылғы жоспар – 30 мың орын.Дәулет АСАУ