2005 жыл – батыстың да, шығыстың да емес, қазақтың дербес даму жолын ұстанған ел тәуелсіздігінің 14-белесі. Осы уақыт ішінде әлем тағдырын да, егемен еліміздің тағдырын да айқындаған талай айшықты оқиғалар болып өтті. Біз аталған шолуда осы кезеңде ел өмірінде қандай маңызды өзгерістер мен құбылыстардың орын алғанын әңгімелеп көрмекпіз.
«Ауыл жылы» аяқталды
Ауыл – қазақтың құтты мекені. Өмір ауанымен көпшілігіміз қалаға кеткенмен, көңіліміз әлі де ауыл жаққа алаңдаулы. Біздің осы ахуалымызды «қалаға адам көшкенмен, адамнан ауыл көшпейді» деген белгілі өлең жолдары анық айқындап тұр. Қазір Қазақстан халқының 40 пайызы ауылдық жерде өмір сүріп жатыр. Сондықтан ауыл мәселесі – мемлекеттің экономикалық саясатының басты бір бөлігі болып қала бермек. 2005 жылы мемлекеттің аграрлық өндірістегі реформаларды жүйелеу, ауыл экономикасын арттыруға және әлеуметтік болмысын жаңғыртуға бағытталған 3 жылдық «Ауыл жылы» бағдарламасы аяқталды. Осы бағдарлама аясында ауыл шаруашылығы мен оған байланысты салаларды бюджеттен қаржыландыру айтарлықтай артты. Мәселен, 2003 жылы ауылды қолдау мақсатында мемлекет қазынасынан 40 млрд теңге бөлініп, оның 30 миллиарды аграрлық секторды дамытуға, 10 миллиарды әлеуметтік мәселені шешуге бағытталды. Соның арқасында көптеген жергілікті жердегі білім беру, денсаулық сақтау, ауызсумен жабдықтау сияқты өзекті проблема шешімін тапты. 2004 жылы ауыл шаруашылығын дамытуға республикалық бюджеттен – 50 млрд теңге, 2005 жылы 55 млрд теңге жұмсалды. Нәтижесінде, кейінгі жылдары ауыл шаруашылығында өндірілетін өнімнің көлемі 2002 жылмен салыстырғанда 1,5 есе, инвестиция көлемі 3 есе өсті. Үш жылдықтың бағдарламасы ауылдарды дамытуға үлкен серпін берді. Осы жылдары қабылданған ауқымды іс-шаралардың нәтижесінде ауыл шаруашылығындағы тауар айналымы 4 есе ұлғайып, ол 4 млрд доллардан асты.Елорданың әуе қақпасы ашылды
2005 жылғы 2 ақпан күні Астана әуежайының жаңа халықаралық терминалы ашылды. Қазір аталған халықаралық әуе қақпасы Еуропа, Таяу және Қиыр Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Азия өңірлерінің әуеқатынастарын тоғыстыратын басты орталыққа айналды. Елбасы Н.Назарбаев жаңа терминалдың ашылу салтанатында: «Тағы бір тарихи жағдайды атап өтейік деп отырмыз. Астана қаласының жаңа әуежайының терминалы іске қосылды. Әр уақытта әуежай, теміржол елге кіретін, ең алғаш аттап өтетін табалдырық болып табылады. Сондықтан ол табалдырық жайлы болуы тиіс»,– деді Президент. Есігін айқара ашқан халықаралық аэровокзал кешенінің ішкі пішіні шаңырақ формасында кескінделіп, төңірегі қазақтың қошқармүйіз оюларымен өрнектелген. Жаңа жолаушылар терминалының ғимараты бес деңгейден тұрады. Жалпы аумағы 20 мың шаршы метрден асады. Биіктігі – 34 метр. Кешен 6 телескопиялық сатымен жарақталған. Мұнда барлық ұшақ түрлерін қабылдай алатын халықаралық желінің жаңа перроны іске қосылған. Аэровокзал сол уақытта бір мезгілде 750 жолаушыны қабылдай алды.«Жас қанат» қанат қақты
15-17 сәуір аралығында жас орындаушылардың «Жас қанат» ХІV республикалық конкурсы ұйымдастырылды. Жас таланттардың бағын ашып, үлкен өнерге жолдама беретін осы айтулы шараға 2005 жылы музыкалық білімі бар, түрлі конкурстың лауреаты атанған 13 үміткер қатысты. Жас әншілердің байқауы 1991 жылдан бастап өткізіліп келеді. Байқауда 30 жасқа дейінгі өнерпаз бақ сынайды. «Жас қанаттан» бүгінге дейін қазіргі қазақ эстрадасының танымал өкілдеріне айналған талай өнерпаздар қанат қағып шықты. Соның бірі – Димаш Құдайберген. Ал оның есімін қазақ халқы түгілі, бүкіл әлемге таныстырып жатудың өзі артық болар.«Нұр Астана» – иман ордасы
Осы жылы әз-Наурыз мерекесі қарсаңында Есіл өзенінің сол жағалауында бір еңселі ғимарат – Орталық мешіт пайдалануға берілді. Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының шешімімен ғибадатханаға «Нұр Астана орталық мешіті» деген атау берілді. Мешіттің ішкі әрлендіру жұмыстарына отандық сәулетшілер мен дизайнерлер атсалысып, жазулар ислам каллиграфиясы мен араб графикасына сәйкес өрнектелген. Безендіру және көркемдеу жұмыстарының авторы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Ғазиз Ешкенов. Оның күмбездерін көтеріп тұрған құшақ жетпес үлкен сегіз ұстын мен қабырғаларын, сәжде еткенде құбылаға бас қоятын михрабын нақыштауда қазақтың ұлттық ою-өрнектері пайдаланылған. 5 000 адам сыятын сәулет туындысы ливандық шебер Чарльз Хазифтің жобасы бойынша салынды, құрылыстың бас мердігері – Түркияның «Пасинер» компаниясы. Мешіттің бас күмбезінің биіктігі – 43 метр. Ғимарат барлығы 3 930 шаршы метр аумақты алып жатыр. Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев мешітке 1994 жылы Сауд Арабиясына барған алғашқы сапарында Король Фаһд бин Әбдел Әзиз ерекше құрметінің белгісі ретінде берген қасиетті мүбәрак қағбаның киімі – қисуаның бір бөлігін және Меккеде басылған Құран Кәрімді сыйға тартты.Әлем қазақтарының құрылтайы
29 қыркүйекте әлем қазақтарының III дүниежүзілік құрылтайы салтанатты түрде ашылды. Оған 32 елден 300-ден аса делегат келді. Құрылтайда ұлт өмірін жан-жақты зерттеп, жер-жердегі қандастарымыздың әлеуметтік-экономика, мәдени, рухани тыныс-тіршілігіндегі мәселелерді көтеріліп, оны шешу міндеттері жүктеледі. Бұл жолғы құрылтайда қаралған мәселе бұрынғыларынан аз емес. Соның бірі – Қазақстанды латын әліпбиіне көшіру мәселесі көтерілді. Мәселен, бүгінде 5 миллион қандасымыз тарихи Отанынан шет жерде жүр, осыған байланысты олардың ортақ әліпбиі жоқ. Сол себепті Қазақстанның латын әліпбиіне көшуі тұтас қазақ ұлтына ортақ жазу тілін қалыптастыратын болады. Айта кетейік, тәуелсіздік алғаннан бері 2005 жылға дейін Қазақстанға сырттағы 600 мың қазақ оралған. – Біреулер латынға көшпеуге болмайды, бұл түркі әлемінің бірден-бір жолы. Бүкіл әлем түбінде соған көшуі мүмкін дейді. Біреулер латынға көшсек, қазақ фонетикасына тән дыбыстардан айырыламыз, кириллицада жарық көрген жүздеген кітапта жинақталған білімнен қол үземіз дейді. Екі пікірдің де жаны бар. Сондықтан ғалымдар асықпай зерделеп бір тоқтамға келуі тиіс,– деді Елбасы Н.Назарбаев осы құрылтайда сөйлеген сөзінде.Аралды құтқару амалы
2005 жылы Аралды қалпына келтіру жұмыстары басталды. Естеріңізде болса, 80-жылдардың соңында суы қайтқан Арал теңізі екіге бөлініп, Үлкен Арал, Кіші Арал деп аталды. Үлкен Аралды сақтап қалудың сәті түспеді, тұзы көтеріліп, құмы суырылып, орны шөлге айналып кеткен еді. Теңіз түбінің құрғауы қоршаған ортаны экологиялық апатқа ұшыратып, өңір тұрғындарының денсаулығына зор залал келтірді, мыңдаған балықшыларды кәсібінен айырды. Жаңа ғасырдың басында Сырдария өзенінің суағарын реттеу және Аралдың солтүстік бөлігін сақтау жөніндегі жоба ұсынылды. Оның басты түйіні – теңіздің солтүстік бөлігін оның құрып бара жатқан басқа бөлігінен бөліп тастайтын, 30 шақырымға созылған Көкарал бөгетін салу. Бұл жобаға Бүкіләлемдік банк 64 миллион доллар бөлді, ал 21 миллион доллар республикалық бюджеттен алынды. 2005 жылдың тамызында бөгет салынып бітті. Келесі жылы-ақ Кіші Арал жобада белгіленген межеге дейін толды. Теңіз суы оның құрғақ түбінің 870 шаршы шақырымын жапты, бұл Арал маңындағы экологиялық ахуалды жақсарта түсті. Судың минералдануы айтарлықтай азайды, ондағы балық қорын қайта қалпына келтіру үшін бұл өте маңызды еді. Сол кезде басталған өнеркәсіптік негізде балық аулау көлемі біртіндеп арта бастады.Зейнетақының жаңа жүйесі
Елбасының бастамасы бойынша базалық зейнетақы төлемдері енгізілді. Бұл зейнет жасына жеткен барлық қазақстандықтар үшін зейнетақымен қамсыздандырудың бірінші кепілдендірілген деңгейі болды. Екінші деңгей – зейнетақы қорларынан алынатын төлемдер, сондай-ақ 1998 жылға дейін қызмет өтілі бар адамдарға бюджеттен берілетін зейнетақылар. Үшінші деңгей – ерікті жеке және кәсіби зейнетақы аударымынан тұрады. Республиканың зейнетақы жүйесі базалық, міндетті және ерікті деңгейден тұратын көпдеңгейлі жүйеде жұмыс істеді. Зейнетақының ең төменгі мөлшері жұмыс өтілі мен жалақының көлемін есептемегенде 9 200 теңге болды. Зейнеткерлер орташа есеппен 12 000 теңге алды. Студенттердің шәкіртақысы, бюджеттік саланың жалақысы өсті.Президент сайлауы
2005 жылғы 4 желтоқсанда өткен Президент сайлауы – ХХІ ғасыр басындағы Қазақстанның ішкі саяси өмірінің аса маңызды оқиғасы. Бұл – үшінші бүкілхалықтық сайлау. Сайлау тізіміне тіркелген 8,8 миллион сайлаушының шамамен 6,8 миллионы дауыс беруге қатысты. Олардың ішінде іс басындағы Президентке дауыс берген саны – 6,1 миллион адам (91,2 пайыз). «Бүгін ел тарихында өте бір елеулі кезең: Қазақстан халқы өзінің конституциялық құқығын пайдаланып, өз Президентін сайлады. Қазір дүниежүзінің барлық ақпарат құралдары «Назарбаев жеңді!» деп хабар таратып жатқанын білесіздер. Бірақ мен бұл жеңіс халықтікі екенін айтар едім. Қазақстан халқы тәуелсіздігіміздің болашағы үшін, ел бірлігі үшін, мемлекетіміз ішіндегі тыныштық үшін бірауызды бола алатынын осылайша танытты. Екіншіден, мұны тәуелсіздігіміздің 14 жылындағы менің істеген қызметімді халықтың мақұлдауы деп бағалауға болады. Үшіншіден, жария еткен бағдарламаларымды алдағы 7 жыл ішінде жүзеге асыруға елім маған осылайша мандат беріп отыр», – деді Нұрсұлтан Назарбаев.Дәулет АСАУ