Шымкент қаласының аумағында орналасқан 35 748 әскери бөлімінде Арыс қаласындағы қару-жарақ қоймасынан шыққан жарылыстар бойынша сот үкімі оқылды. Жарылысқа қатысы бар деген 16 адамға айып тағылды. Олардың алды 10 жыл арқаласа, тағы төртеуі шартты түрде бас бостандығынан айырылған. Ал Арыс қаласының 1 500-ге жуық тұрғыны жәбірленуші ретінде танылған.
Алайда жабық есік жағдайында өткен сот процесіне тілшілер қатыстырылмады. Сот отырысы айтылған уақыттан екі сағат кешігіп басталды. Қылмыстық іс 550 томнан тұрса, 1 473 жәбірленуші тіркелген. Айтып өткеніміздей, айыпталушылар – 16 адам. Сот процесі аяқталып, айыпталушыларға үкім оқылып біткен соң сыртқа шыққан жәбірленушілер мен айыпталушыларды қорғаушылардан сұхбат алдық. Өзін Нұрлан Рахимов деп таныстырған арыстық тұрғын отбасымен жарылыстың зардабын тартып отырғанын айтты. «Біз отбасымызбен жарақаттанғанбыз. Әлі күнге дейін өз күшімізбен емделіп келе жатырмыз. Мына баламның кеудесінде оқ қалдықтары әлі тұр. Аяғының еті жұлынып кеткен, балтырының еті жоқ. Түнімен ауырып шығады. Емделіп тұруы үшін мүгедектікке құжат тапсырған едік, комиссия құптамай қойды. Келіншегімнің 8, өзімнің дене мүшемнің 3 аймағы зақымданды. Әлі күнге дейін массажға барамыз. Жарылыс болған аймақта пәтер жалдап тұратын едік. Оқиға болған кезде қолымда 2 жасар қызым болған. Ол да қазірге дейін қатты дауыс естісе, жата қалып жылайды. Жағдайымызды сұрап келген пенде жоқ. Пәтер жалдап тұрып жатырмыз. Біз отбасымызды осындай хәлге жеткізгендіктен, моральдық шығын сұраймыз. Денсаулық керек, ем алуымыз қажет. Сотты күтіп, үміт артып жүргенімізге екі жыл болды. Бірақ бүгінгі сот отырысында бізге қатысты ешнәрсе де айтылған жоқ. Иә, жәбірленуші ретінде шақырылдық, бірақ ешкімнің бізбен шаруасы болған жоқ. Сотталушыларға үкім оқыды, бітті», – дейді жарылыстан зардап шегуші. Жәбірленушілердің барлығы да дәл осылай сот үкіміне риза емес екенін білдіріп жатты. Екі жылдан бергі үміттері күл-талқан болған. Бірі үйінен, екіншісі денсаулығынан айырылған. Сот отырысында шығынды өтеу бойынша ешқандай мәселе көтерілмеген. Сонымен қатар байқауымызша сотталушылардың ешқайсысы да шешімге көңілі толмаған. Оны қорғаушылардың апелляцияға шағымданамыз деп отырғанын байқауға болады. Адвокат Бекжан Нұрмағанбет жарылыстың қолдан жасалмағанын, оның неден болғанын да әлі ешкім білмейтінін айтып өтті. «Нақты дәлел жоқ, сараптаманы тексеру керек. Жарылыс салдары мұқият тексерілмеген» дейді ол. Осылайша екі тарап та сот үкіміне көңілі толмайтынын жеткізді. Жарылыс жылдар бойғы қордаланған келеңсіздіктердің салдары деп топшылайды сотталушыларды жақтаушылар.
Шымкент гарнизоны әскери сотының баспасөз қызметі 2019 жылы болған Арыс қаласындағы жарылысқа қатысты қылмыстық істі қарауды аяқтағанын хабарлады. Осынау жарылыстың салдарынан 3 адам қайтыс болып, 30 адам түрлі жарақат алған.
Прокурорлар айыпталушыларға 4 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасын тағайындауды және азаматтық талаптарды қараусыз қалдыруды сұраған. «Жәбірленушілердің көпшілігі істің шешімін соттың қарауына қалдырды. Айыпталушылар мен адвокаттар айыпталушыны ақтап, қылмыстық істі тоқтатуды сұрады. Әскери бөлім басшылары қызметке салғырт қарады (ҚК 453-бабы, 2-бөлігі), яғни қызметтік міндеттерін орындау барысында бақылау шараларын қадағаламай оқ-дәрілермен жұмыс істеу барысында заңсыздықтарға жол бергені үшін кінәлі деп танылды», – деп хабарлайды баспасөз қызметі.
Техникалық қауіпсіздік құралдарын орнатуға бөлінген бюджет қаражатын жымқырғаны үшін (Қылмыстық кодекстің 189-бабы, 4-бөлігі, 2-тармағы) аудандық жедел бөлім басшылығы мен әскери бөлім командирі 7 және 10 жылға бас бостандығынан айырылған. Оларға бұдан бөлек, мемлекеттік қызмет пен квазимемлекеттік секторда лауазымдарды иелену құқығына өмір бойына тыйым салу бойынша тағы қосымша жаза тағайындалған. Жөндеу жұмыстарын жүргізген меншік иелері мен мердігерлердің арасындағы даулардың болуына байланысты азаматтық сот ісін жүргізу кезінде шағымдану құқығынан бас тарту арқылы азаматтық талаптар қараусыз қалдырылған.
Сот үкімі заңды күшіне енген жоқ. Онымен келіспеген жағдайда тараптар жоғары сатыдағы сотқа шағым түсіруге құқылы. «Қатысушылардың көптігін және тиісті сот отырысы залының қажеттілігін ескере отырып, сот істі қауіпсіз аймақта – әскери бөлімде қарады, оның аумағына азаматтарды қабылдау оның рұқсатымен ғана мүмкін болады. Сот үкімін жариялауға техникалық мүмкіндік пен онлайн байланыс ұсынылған жоқ», – дейді баспасөз қызметі.
Айта кетейік, Арыстағы жарылысқа байланысты сот отырысы 2020 жылдың 11 маусымында басталған. Биыл қаңтарда сот «қылмыстық істегі кемшіліктерді жою және іске қатысы бар басқа да адамдарды қылмыстық жауапқа тарту үшін» істі прокуратураға қайта тергеуге жіберген еді. Ал 12 сәуірде Шымкент гарнизоны соты істі қайта қарай бастаған.
2019 жылдың 19 маусымында Арыстағы әскери бөлімдегі оқ-дәрі сақталған қойма жарылып, елде үлкен дүмпу болғаны баршамызға белгілі. 40 мың адам қауіпсіз жерге көшіріліп, 8 мыңға жуық тұрғын үй зақымданған болатын.
Енді әскери соттың шешіміне көңілі толмаған жәбірленушілер азаматтық сотқа, ал сотталғандар апелляцияға шағым түсірмек. Демек, бұл іске әзірге нүкте қойылмайды...
Назгүл НАЗАРБЕК, Шымкент қаласы