Күйзеліске түскендер көбейіп келеді. Әсіресе, пандемия кезінде психологтар мен психиатрлардың көмегіне жүгінгендер анағұрлым артып отыр. Жұрттың жүйкесіне түскен салмақтың себебі не? Күйзеліске түскендерге мамандар қандай ақыл-кеңес береді?
Жақында ғана қазақстандықтардың психикалық ауруханаларға жиі жүгіне бастағаны туралы мәлімет белгілі болды. Мәселен, былтыр елдегі психикалық ауруханалар науқастарға 20 млрд теңгеге жуық көлемінде қызмет көрсетіпті. Бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 18,5%-ға көп. Өйткені былтыр пандемия басталып, жұрт жаппай төрт қабырғаға қамалған уақытта психикалық ауруханалар 16,8 млрд теңгеге қызмет көрсеткен. Жүйкесі жұқарып, өмірге өкпе артатындардың қарасы Алматы қаласы, Шығыс Қазақстан мен Қарағанды облыстарында артып отыр. Мысалы, Алматыдағы психикалық орталықтардың науқастарға көрсеткен көмегі 3,2 млрд теңгеге жеткен. Шығыс Қазақстан облысында – 2,2 млрд, Қарағанды 1,9 млрд теңгеге қызмет ұсынған. Ал қызмет көрсету көлемінің ең көп жылдық өсімі Жамбыл облысы мен Шымкент қаласына тиесілі екен. Алайда сарапшылар Нұр-Сұлтан қаласы мен халық тығыз орналасқан Түркістан облысында күйзеліске түскендердің көбею көрсеткіші байқалмайтынын айтып отыр. Бірақ Шымкент қаласында жан жарасын емдеп жазғысы келетін жандар психиатриялық клиникалар мен жеке психологтердің көмегіне жиі жүгінетін көрінеді.Қаржы тапшылығы күйзеліске түсіреді
Отбасылық психолог Айгүл Алтайқызы пандемия басталғалы халықты денсаулық пен қаржылық жағдай көбірек алаңдатып жатқанын айтады. Адамдар арасындағы қарым-қатынас азайған уақытта үйден шықпау, яғни төрт қабырғаға қамалудың салдары отбасы мүшелеріне өздігінше әсер ете бастаған. «Науқастарымның арасында кәсіппен айналысатын адамдар көп. Карантин щектеулеріне байланысты көп адамның кәсібі жүрмей жатыр. Қаржылық мәселеге тап болған соң отбасында кикілжің басталады. Әсіресе, кәсіппен айналысатын әйелдер дағдарысқа дайын болмай жатады. Соның салдарынан күйзеліске ұшырайды. Бұрын көп ақша тауып, сол ақшамен қыдырып, емін-еркін жүретін адамдарға қаржы тапшылығы қатты батып, жападан жалғыз қалғандай сезімде жүреді. Соңы ерлі-зайыптылардың ажырасуымен аяқталып жатады», – дейді психолог маман. Екіншіден, ковидпен ауырған науқастар арасында да қорқыныш пайда болады екен. Соның салдарынан ондай адамдардың бойынан энергия азаяды, өзіне сенімсіздік, эмоциналды болу қаупі басым. Үшіншіден, онлайн жұмыс істейтіндер күнұзақ ұялы телефон мен компьютерге байланады. Техника миына әсер етсе, онлайндағы жалғыздық сезімі қорқынышқа айналады. «Көңіл күйі болмайды. Өзін төмен сезінеді. Мысалы, әйел адамдар үшін жұмысқа әдемі киініп, боянып барғанның өзі өзіне сенімділік сыйлайды. Айналадағы адамдардың «бүгін құлпырып тұрсың» деген бір ауыз сөзі адамның жанына жылу сыйлайды», – дейді Айгүл Алтайқызы. Соңғы кездері құмар ойынға кіріп кеткендер де көп келеді екен. «Ойынқұмарлар да өзін тез жоғалтып, қорқынышқа бой алдырады. Отбасынан алшақтайды. Қазірдің өзінде үш науқаспен жұмыс істеп жатырмын. Олардың арасында үлкен қызмет істейтін кісілер де бар. Біреуі әскери шенді адам. Мұндай адамдарға айналасындағы адамдардың қолдауы мен көмегі аса қажет. Тағы бір ойынқұмар науқас келді. Ол да жақсы жұмыс істейді. Негізі, құмар ойындарға ақшаны көп табатындар, бағдарламашылар мен бухгалтерлер көп ұрынады. Өйткені олар бірді бірге қосып көп пайда тапқысы келеді», – дейді психолог. Сондай-ақ психолог көмегіне жүгінетіндер арасында әншілер мен асабалар да бар көрінеді. Тойлары тоқтап, ақшасыз қалғандықтан олар да ертеңгі өміріне күмәнмен қарай бастайды. Бұдан бөлек «Ковидпен ауырсам, өмірден өтіп кетпеймін бе?» деген оймен ауыратындардың да басындағы қан айналымы дұрыс жүрмей, ұйқысыздық пен ұмытшақтыққа әкеледі. Ал ұмытшақтық адамды өз ісіне есеп бере алмайтын жағдайға жеткізетін көрінеді.Жан жарасы тән жарасына ұласып кетеді
Ұлттық балаларды оңалту орталығының психолог маманы Мақпал Үсенова үлкендер ғана емес, соңғы жылдары балалар арасында да күйзеліске ұшырайтындар көбейгенін жеткізді. «Биыл ғана емес, соңғы 5-6 жылда жан жылуын сезіне алмай жүргендер жиі жүгінеді. Ене мен келін, ата-ана мен бала арасындағы келіспеушілік көбейді. Бір адамдар жан дүниесін тез түсінгісі келеді. Өмірлік мақсатын айқындап, қорқыныштан, белгісіздіктен құтылғысы келеді. Қыздар тұрмыс құрудан қорқады. Ата-аналар компьютерлік ойындар мен телефонға байланып қалған балаларды алып келеді. «Балам тіл алмайды, бізге қарсы шығады, ештеңеге қызығушылық жоқ» деп келе- ді», – дейді Мақпал Үсенова. Оның айтуынша, адамның жаны ғана емес, тәні де психологиямен байланысты. Егер жан жарасын емдеп жазбаса, тән жарасына ұласуы мүмкін. Сондай-ақ психолог өзін-өзі бағалауы төмендеп кеткен балалар суицидке жиі баратынын айтып отыр. «Әр баланың ерекше қасиеті болады. Оларға осыны түсіндіріп, көзқарасын өзгертуге жұмыс істеймін. Мектепте буллинг көп. Оқушы ол туралы мектеп психологіне ашып айтпайды. Ондай балаларды ашу өте қиын. Бойларын қорқыныш билеп алады. Денсаулығында ақауы бар балалармен жұмыс істегендіктен, олардың бойында әлеуметтік ортаға сіңісіп кетуге деген қорқынышы әдеттегі балалардан қарағанда екі есе көп болады», – дейді психолог.300 мыңға жуық адам жүгінген
Жалпы, жыл басынан бері психикалық ауытқулары бар адамдарға 16 күндізгі стационар көмек көрсетіпті. Оның ішінде балаларға көмекті қолжетімді етуге көп көңіл бөлінген. Бұл орайда былтыр күндізгі стационардың үш бөлімшесі құрылып, Қарағанды облысы мен Шымкент қаласында балаларға арналған медициналық-әлеуметтік оңалтудың екі бөлімшесі ашылды. 2018 жылға дейін психиатрлар науқастарды тек психикалық орталықтарда ғана қабылдаған болса, қазір 17 өңірлік психикалық денсаулық орталығы, қалалық емханалар құрылымында 82 бастапқы орталық, аудандық деңгейде 201 кабинет күйзеліске түскендерге көмек береді. Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығы бас директорының міндетін атқарушы Қуаныш Алтынбековтің айтуынша, биыл психикалық денсаулық кабинеттері мен бастапқы орталықтардың өзіне 300 мыңға жуық адам жүгінген.Өз-өзін өлімге қиғысы келетіндерін айтады
Алматыдағы Психикалық ауытқу орталығының сенім телефонына тыным жоқ көрінеді. Орталықтың психиатры Мейрамкүл Смағұлқызы қазір тәулік бойы төрт психолог сенім телефонына жауап беретінін айтады. «Бұрын диагностикалық орталықта жұмыс істегенбіз. Бұл өте маңызды, өйткені әрбір қоңырау шалған науқаспен сөйлескенде қалыпты әлде патологиядағы адам екенін анықтауға септігін тигізеді. Қазір бірден байбалам салып қоңырау соғатындар көп», – дейді Мейрамкүл Ибашова. Айтуынша, былтыр өзін-өзі өлімге қиғысы келгенін айтып 2009, ал биыл 2748 адам хабарласқан. Жан жарасын жазғызы келетіндер былтыр 134, биыл 251 адамға жетіпті. Барлығы да материалдық құндылық үшін отбасылық құндылықты ұмыт қалдырып, жақын жандардың жылулығын сезіне алмағандар. Күйбең өмірде күйзеліске түскен жақындарымызға жылуды психологтерден бұрын жақын жандары берсе, жан жарасына түскендер артпас еді-ау.Жадыра МҮСІЛІМ