Қаламдастар қалжыңы

Әбдіжәміл Нұрпейісов

Алматыдан ерте шығып, Талдықорғанға асығып бара жатырмыз. Сағат 12-де әйелім Нұрғайшаның анасының жылына үлгеруіміз керек. Айнабұлаққа жете бергенімізде қалта теле­фоным шырылдап қоя берді. Әбекең екен, қазақтың көзі тірі классик жазушысы Әбдіжәміл Нұпейісов. – Иә, тыңдап тұрмын Әбеке! – Әй бала, үдесің бе? – Жоқ Әбеке! Талдықорғанға бара жатырмын. – Онда не бар? – Нұрғайшаның анасының жылы, соған бара жатырмыз. – Оған сен бармасаң болмай ма? – Әрине болмайды. Анасының жылына мына тұрған жерден қызы келмесе, туған күйеу баласы келмесе қалай болады? – Сен бәрін қой да, кейін қайт! Мұнда тығыз шаруа боп тұр. – Ойбай, қайта алмаймын Әбеке! Айнабұлақтан өтіп бара жатырмыз. – Өй, сен де әбден қайынсақ боп апсың ғой. Осыны айтты да Әбекең ашу­ланып, телефонын өшіре салды. Кешкілік Алматыға келе салып Әбекеңе телефон соқтым. – Әбеке, мен әйелімнің анасы­ның жылына бармай орта жолдан қайтатындай қандай тығыз шаруа шығып қалып еді. – Түскі тамаққа Бәйкен Әші­мовті кемпірімен қонаққа  шақы­рып едім. Солардың қасында әңгімелесіп отырсын дегенім ғой. *** Иманғали Тасмағамбетов пре­мьер-министр боп тағайын­далғанда Әбдіжәміл Нұрпейісов екеуміз оны құттықтап шығу үшін арнайы Астанаға келдік. Кабинетіне кіріп, қолын қысып құттықтап, қызметің баянды болсын деп тілек айтып жатырмыз. Мен қалтамнан екі бес мыңдық теңге шығарып, «екі қалтаңа екі бес мыңдық» деп әзілдеп көрімдіктің ырымын жасадым. Қасымда тұрған Әбекең: – Біреуі менің атымнан, - деді ешқандай әзілсіз. *** Ертесін Алматыға қайтпақ боп жолға жиналып жатыр едік Иманғалидың көмекшісі Жүсіпбек Сұлтанмұратов телефон соқты. – Дәуке, Алматыға қашан қайтпақсыздар? – Бүгін, кешкі пойызбен. – Онда билеттеріңізді өткі­зіңіз­дер, не маған бере салыңыздар. Кешкі сағат сегізде Имекең өзінің самолетімен Алматыға бара жа­тыр. Әбекең екеуіңізді аэропортқа әкел деп маған тапсырма берді. Алматыға Имекеңнің самолетімен барасыздар. Мынадай ұсынысты қуана қарсы алдық. Аэропортқа келдік. Самолетке отырдық. «Ту-54» авиалайнерінің бортында бес-алты-ақ адамбыз. Иманғали келді. ол салонға кірген бетте борт радиоузелінен: «Құрметті премьер-министр! Борт командирі мен экипаж тобы Сізді «Ту-54» авиалайнерінің бортында көргеніне қуанышты. Сапарыңыз сәтті болсын!» деп хабарлады. Сәлден соң бәріміз шайға отырдық. Шай іше бергенде Әбекең костюмін шешті де «ар жағыңдағы киім ілгішке іле салшы» деп костюмін Исанғалиға берді. Иманғали костюмді алып, дастарқан үстінде көтеріп тұрды да: – Дәке, мына костюмге қараңызшы! Әбден тозығы жеткен, бір бүйірінде үш бұрышты жамауы бар. мынадай костюмді Астанаға киіп келмек түгілі, далаға да киюге болмайды, - деп ренжігендей кейіппен костюмді киім ілгішке іліп қойды. – Бұл кісідей әпендені көрген жоқпын, - деді Иманғали палау жеуге кіріскен кезімізде. – Мен Брюссельде өтетін ЮНЕСКО-ның тарихи ескерткіштерді қорғау жөніндегі конференцияға келген болатынмын. Әбекең «Соңғы парыз» романының француз тілінде шығуына байланысты Парижде жүрген. «Ақыры Европада жүр екенсіз, Брюссельге келе салыңыз» дедім де елшілік арқылы шақырту жіберткіздім. Ол Париждегі баспадан машина алып, Брюссельге Конференция­дан бір күн бұрын жетіпті. Екеуміз елшілікте жолықтық. Қалай болса солай киіне салған. Үстіндегі кос­тюмі әлгі мыж-мыж. Ал шалбары­ның санындағы алақандай жамау мен мұндалап адырайып тұр. Жыным келді. «Сіз Брюссельге арық қазу үшін келдіңіз бе, әлде халықаралық конференцияға ма?» - деп біраз ұрыстым. Сөйттім де Брюссельдегі Сауда палатасының бастығы Берлин Иришевті шақы­рып алып: «Мына кісіні шиштай киіндір. Аяғына туфли, үстіне костюм-шалбар, ақ көйлек, қара голстуг сатып ал!» - деп тапсырма бердім. Олар магазиннен кеп, алған киімдерін Әбекеңе кигізіп тұрып көрсетті. – Мәне, енді нағыз делегат болдыңыз, - деп мақтап қойдым. – Қара костюм, ақ көйлек, қара туфли сізге керемет жарасады екен. – Ал, осының аяғы немен бітті дейсіздер ғой? Конференцияға Әбекең баяғы мыж-мыж, жамау шалбармен келіп тұр! *** Әбдіжәміл Нұрпейісов еш­қашан  мерейтойын өткізіп көр­меген жазушы. «Әр он жыл сайын қартайып бара жатқанның несі қуаныш? Одан да құдайдан өмір сүріп, рахымы түсіп берген өмірін дабыра қылмай тыныш өткізу керек қой. Той үстінде жұрт не айтады? Мақтайды, мадақтайды. Жоқты бардай, барды нардай ғып көрсетіп, қайтып жерге түсуің қиын аспанға көтереді. Бұл жөнінде Пушкиннің не дегенін білесің бе? «Тьмы низких истин нам дороже, Нас возвышающих обман». Тауып-ақ айтқан «сукин сын» «Ай да Пушкин, ай да сукин сын!» деп «Борис Годунов» трагедиясын бітірген кезде өзін-өзі риза боп осылай айғайлап жіберген ғой. Қарап тұрсам, Абай екеуінен айтылмаған сөз қалмапты. Пушкиннің әлгі айтқанындай бос мадаққа бой алдыра бермей, Құдайдың көрсеткен әр күніне, әр жылына қанағат етіп, тыныш өмір сүру. Кенет Әбекең «Ха!» деп бір күліп алды да: – Менің Құдайдан қалай өмір сұрайтынымды білесің бе? – дегені. – Ойбай жоқ! Айтыңызшы! – Жұрттың бәрі Құдайдан ұзақ өмір сұрайды. Әр жылдың ая­ғында, 31 декабрь күні Алла тағалам адамдардың өмір сұраған арызын қарайды екен. Періштелері кімнен өтініш бар, кім қанша жыл сұрайтынын айтып тұратын көрінеді. – Ал, кімнен қандай өтініш бар? кім қанша жыл сұрайды? – Қазақстаннан Пәленшеев дегеннен арыз бар. – Ол қанша сұрайды? – Он бес жыл. – Көптеу екен. Бесеуін қысқарт. Ал тағы кім бар? – Түгеншеев дегеннен. – Ол қанша сұрайды? – Он жыл. – Бұрын он жыл беріп едік қой. Қайта-қайта бере береміз бе? Өмір­ге келуге өтініш берген бас­қалар толып тұр. Оны алайық та, орнына басқа адам жіберейік. Басқа кімдерден арыз бар? – Әбдіжәміл Нұрпейісовтен. – Иә, ол қанша сұрайды? – Бір жыл. – Бір жыл болса бере салайық. – Міне, жұрт сияқты құдайдан он жыл, жиырма жыл сұрамай, жыл сайын бір жыл ғана сұрап алам. Қанағат дегенді құдай да құрметтейтін болуы керек. Құдайдан жыл сайын бір жыл сұрап 200 жылға жақындап қал­дыңыз, Әбеке! Қанағатшыл жыл сұрауыңыз басқаларға да жұғысты болсын! *** Әбдіжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен тер» трилогиясы мен «Соңғы парыз» романы Америкада  басылып шығып, ұлттық брендке айналғанын Астанада атап өтіп, аяғы шағын мерекеге ұласты. Мәскеуден келген қонақтар бар, қонақ үйде үш күн жатып тойладық. Әбекеңнің көңіл-күйі көтеріңкі болғаны сондай, мәскеулік қонақтарға қосылып вискиден тәп-тәуір ұрттап жүрді. Алматыға қайтатын күні ісі өрге басып жүрген, өзіміз өте құрметтейтін, әдебиетті ерекше бағалай білетін, Әбекеңнің кітаптарының Америкада басы­лып шығуына тікелей демеушілік көрсеткен жігіттің үйінде қонақта болдық. Әбекең ешкімге сөз бермейді, сөзін бұзған адамды бетінен алып, біраз жерге апарып тастайды. Соны білген басқа қонақтар Әбекенің ұзын-сонар әңгімесін үндемей тыңдауға көндігіп алған. Осындай ұзын арқау әңгіменің орта тұсында әрі қарай тыңдай беруге шыдамым жетпей ол кісіге қатаңдау үнмен ескерту жасап едім, ол кісінің сөз дзодының астында қалдым. «Ты, южная морда! Лондонда пьесаларың қойылып, кітаптарың шығып, зазнался, понимаешь!» деп, арға тиетін біраз сөздер айтып тастады. Сонан соң үй иесінен машина сұрап алып, әлі ерте болса да әйелім екеуміз аэропортқа кеттік те қалдық. Арада 7-8 ай өтті, Әбекеңмен хабарласпаймыз. Тіпті, кейбір жиын-тойларда бір-бірімізді көре қалсақ амандаспай өте шығатын болдық. Сөйтіп жүргенде ауылда үлкен ағам Набиял 79 жасында қайтыс болды. Ауылға барып қайтқан күннің ертесінде үйге Әбекең кіріп келді. қасында Смағұл Елубаев және ПЕН клубтың президенті Бигелді Ғабдуллин бар. есік алында тұрып үнсіз көрістік. Залға кіріп жайғасты. Ақсақал ретінде Әбекең сөз бастады. – Осы уақыттың ішінде мен жалғызсырап қалдым. Сенің орның бөлек екен. Көңілімнің бір қабырғасы құлап қалғандай сезім­де жүрдім. Осы бойы сөйлеспей кетеміз бе деп уайымдап, кез­десудің ретін таппай жүр едім. Аға­ңның қайтыс болғаны жақсы болды! Иманды болсын! *** Бір күні Әбекен жұмыс кабинетіме келді де, амандық-саулық сұрап бола сап телефонға отырды. Әлдебір номерлерді теріп жатыр, теріп жатыр. Ар жағына қоңырау бармаған «Түһ» деп алып қайта тереді. Осылайша телефон­мен арпалысып жарты сағаттан астам отырды. – Әбеке, осынша уақыт телефонды босатпайтындай қайда звондап жатырсыз? – Ой, мына бір номер! Кешеден бері звондаудамын. Содан бері «абонент бос емес, немесе байланыс аясынан тыс жерде» деп бір әйел сампылдайды да тұрады. Осыны айтты да телефон дискісін тағы айналдыра бастады. Тағы да естігені сол жауап. –  Әбеке, ол қандай номер? Маған беріңізші, мен көрейін. Кешеден бері номермен ар­палысып жүйкесі жұқарған болса керек, ол дірілдеген саусағымен «қырсық» номерді көрсетіп, бло­кнотын маған «уһ» деп тапсырды. Көрсеткен номеріне қарасам, Билайн компаниясының «333» санымен басталатын номер екен. «333» санының «777» боп ауысып кеткелі қай заман! Әштей күліп алдым да, «333» -тің орнына «777» алып, номерді түгел теріп шықтым. Ар жақтағы телефонға алғашқы зуммер барған кезде Әбекеңе телефонды бере қойдым. «Әлөу, әлөу» деп сөйлесті де кетті. Сөйлесіп болған соң маған ұзақ уақыт тесіле қарап отырды да: «Сенің саусағыңның сиқыры бар шығар. Екі күн бойы ала алмаған номерді қалай бір тергеннен ала қойдың? Онда, мына бір номерді алып берші. Ол да ылғи занят». Мен ештеңе айтпастан ол но­мермен де жалғастырдым. Әбекен таң қалумен болды. Біраз күн осылай таңқалып жүре тұрсын деп алғашқы кодтық цифрлардың өзгеріп кеткені туралы ештеңе айтқан жоқпын. *** Осыдан он шақты жыл бұрын «РНН» деген құжат пайда болған. Онсыз машина алу, үй сатып алу, тіпті, банктен есеп ашуға бол­майтын. Сондай бір операцияға қажет болған ба, қалалық әкім­шілік сұратқан соң Әбекен әбіржіп жүріп сондай құжатты алыпты да, жол-жөнекей менің жұмыс орныма келіпті. Бір жапырақ қағазды алу үшін әбден әбіржіп, ерні кезеріп, шөліркеп-ақ қалыпты. Қабылдау бөлмесінде отырған қыздарға шай алдырып, төрт-бес кесесін ішіп, маңдайы жіпси бастаған соң: – Айдын-күннің аманында әбігерге түсіп қайдан жүрсіз? – дедім. – Қалалық әкімшілік «ыр-ын-ын» сұратқан соң, сол қағазды бүгін ғана алдым. – «Ыр-ын-ын» емес «РНН» шығар? Эр-эн-эн. – Жоқ, «ыр-ын-ын» – Оны «ыр-ын-ын» демейді «РНН» дейді. – Менен «ыр-ын-ын» сұраған. – Сонымен қандай қағаз алдыңыз, көрсетіңізші. Әбекен өойын қалтасынан шығарып, алған құжатын көрсетті. Барша жұрттың қолында жүрген кәдімгі «РНН» деген салық комитетінің құжаты. – Әбеке-ау, бұл «ыр-ын-ын» емес, бәріміздің қолымызда  бар «РНН» ғой. – Жоқ, «ыр-ын-ын» Бәріне көзі жетіп тұрса да, айтқанынан қайтпайтын баяғы Әбекең! Зейнолла Қабдолов айтқан­дай – «суырылмайтын қазық».

Мұқағали Мақатаев

«Жұлдыз» журналында қызмет істеп жүрген кезіміз. Сағат он бірлердің кезінде аласа бойлы, көзінде көзілдірігі бар, шағын денелі, орта жастағы бір кісі есікті өзінің басы сиятындай етіп ашты да: – Извините! Если не трудно, скажите пожалуйста, здесь работает Мукагали Макатаев? – деді шектен асқан сыпайылықпен. – Да, здесь он работает. – Когда можно будет его уви­деть? – Примерно к обеду. Обычно он приходит на работу к 12 часам. Сұрағына нақты жауап алған көзілдірікті бас есікті ақырын ғана жауып, көрінбей кетті. Сөз саптауына қарағанда, тап-таза Мәскеу еврейлерінің мәне­ріне ұқсайтын адамның кім екенін білгім кеп іздеп көріп едім, ол екінші қабаттағы фоэнің биік креслосында көрінер көрінбес боп газет оқып отыр екен. Қасына келдім. Таныстым. Сөйтсем ол анау-мынау емес, Мәскеуде миллионнан астам таралыммен 5 тілде шығатын атақты «Смена» жастар журналының поэзия бөлімінің қызметкері екен. Әлі жас ақындар қатарынан шыға қоймаған Мұқағали Мақатаевтың поэзиясына редакция алқасы бір бет арнауға шешім қабылдап, сол өлеңдерді таңдап алу үшін автор­мен келісуге арнайы Алматыға келіпті. Егер бәрі ойдағыдай болса, Мұқағалидың өлеңдерін аударуға Александр Межировке тапсыратындарын да айтып үлгерді. Бүкіл Кеңестер одағын­дағы менмін деген ақындар миллиондаған таралыммен бес тілде шығатын журналға бір өлеңің жариялаудың жолын таба алмай жүрсе, мәссаған, сол журналдың қызметкері қазақ ақыны Мұқағали Мақатаев поэзиясына бет арнау үшін сонау Мәскеуден өзі іздеп келіп отыр. Бұл – қазақ поэзиясы үшін ерекше қуаныш, ерекше табыс қой! Сағат 12-ден өте бере Мұқаң да көрінді. Ол бізді байқамай, үшінші қабаттағы жұмыс орнына көтеріліп бара жатты. – Вот он, Мукагали Макатаев, - дедім «Смена» журналының қызметкеріне. – Сейчас я его позову. – Мұқа! – дедім дауыстап. Ол біз жаққа жалт бұрылып қарады да, мені көріп: – Сен бе менің шақырған? Мұнда нағып отырсың? Қасың­дағы жылмиған жалтыр бас кім? Дауыс тембрі мен екпінінен оның жол-жөнекей біреулермен Менделеевтің 40 градустық «сусы­нын» аздап болса да «шөл» қандырып үлгергенін біле қойдым. – Мұқа, сол жатыр бас Мәскеудің «Смена» журналынан сізді арнайы іздеп кеп отыр. Жүріңіз, таныстырайын. – О қызталақ мені неге іздеп келіпті? – Соның бәрін танысқан соң өзі айтар. Мен Мұқаңды мәскеулік қо­нақ­тың қасына ертіп келдім (Мәс­кеулік қонақтың аты-жөні есімде қалмапты). Екеуі танысты. Сөйлесті. Мәскеулік қонақ келген мақсатын тәптіштеп тұрып айтып берді. Сөйлеген сайын «бұл сіздің өлеңдеріңізге деген үлкен құрмет. Сіз үшін үлкен мақтаныш» деген сөздерін жоғары пафоспен қайталай берді. Оның тәптіштеп айтқан сөздері мен шектен тыс жасанды сыпайылығы Мен­делеевтің 40 градустық сусынынан ұрттаңқырап алған Мұқаңның ішкі қыжырын оятып жіберген болса керек, ол Мәскеулік қонақ­пен қияңқы тәлде сөйлесе бастады. – Та-а-ак! Вы говорите что, это большая честь и для меня и для всей казахской поэзии? – Разумеется! – И одналишь страница вашего журнала млжет возвысить славу всей казахской поэзии до небывалых высот? И как вы узнали, что я пишу стихи? – Ну... Знаете, вы задаете такие вопросы, будто вы давно имеете кулак в рубашке против нашего журнала. Вижу что, вы еще не в состояний ценить должным образом весьма благоразумное, добрососедское решение главного редактора. – А редактор ваш пьет? – Что вы... что за вопрос! – А сам ты пьешь? – Что вы! Я никогда не брал эту гадость  в рот! – Тогда до свиданье! Меня найзуст знает казахский народ. И памятник мне рано или поздно будет ставить свой народ! Осыны айтты да, Мұқаң ұзын плашының етегін бір сілкіп тастап, жоғарғы қабатқа көтеріле берді. Мәскеулік қонақ аң-таң боп тұрды да қалды.

Дулат ИСАБЕКОВ