Cансызбай Құрбанұлы: Пәтуада бөгде пиғыл болмайды
Cансызбай Құрбанұлы: Пәтуада бөгде пиғыл болмайды
Қазақ қоғамы зайырлы мемлекет қағидасын ұс­тан­ғанымен, кейбір «нәзік» мәселелердің шешімін дін­нен, Құран Кәрімнен іздеп жатады. Мұндайда дін мен дүние ғылымын ұштастыра білген ислам ғұламаларының беретін жауабы кейбіріміздің көкейімізге қонады. Енді біріміз «Бұл қалай?» деп кейіп жатамыз. Осы орайда қоғамның таңданысын туғызған, кейбірі «мұнысы дұрыс екен» деп иландырған «даулы» пә­туалар жайында Қазақстан мұсылмандары діни бас­қармасы шариғат және пәтуа бөлімінің меңгерушісі, бас мүфтидің орынбасары Cансызбай Құрбанұлымен сұхбат құрған едік. – Сансызбай Құрбанұлы, ҚМДБ жанындағы Ғұламалар кеңесі қоғамдағы өзекті мәселе­лерге үкім етіп, пәтуаларды шыға­рып жатады. Даулы мәселенің нүк­­тесін қоятын мұндай шешім­дерде шетелдік тәжірибе, оның та­рихи негізі қаншалықты ескеріледі? – Біздің бөлім намаз, ораза, зекет, отбасы, талақ, сауда сияқты мәселелер бойынша көпшілік тарапынан туындаған сұрақтарға діни тұрғыдан жауап береді. Бетпе-бет жүздесулермен бірге те­лефон арқылы, интернеттің кө­мегімен түрлі мәселе бойынша сұрау салатындар көп. Өңірлерде де пәтуаларға жауап беретін өкіл­деріміз бар. Жалпы, өзекті мәселелер ха­қында пәтуа шығару, үкім ету оңай емес. Мұндайда әлемдегі мұ­сылман елдерінің тәжірибесі мұ­қият зерделенеді. Мәселен, Ор­талық Азия елдерімен бірігіп, Рамазан айының басталуын, аяқ­талуын белгілеу бойынша ортақ келісім жасалады. Мұнда да үлкен талас-тартыс бар. Пайғам­ба­ры­мыз: «Айды көріп ауыз бекітіңдер, айды көріп ауыз ашыңдар» дейді. Ал шариғатта көрудің 3 түрі болады. Олар ақылмен, іліммен, түспен көру деп келеді. Қазір ғылымға бәрі белгілі, яғни Айдың көрінуін дәлме-дәл анықтауға болады. Біз Қазақстандағы ауыз бекіту, ауыз ашу уақытын Алма­тыда астрофизикалық орталық ұсынған мәліметтер негізінде жасаймыз. Рамазан айының басталуы мәселесі турасында дауға 3-4 жыл бұрын нүкте қойылып, әлемнің әр қиырындағы мұсылмандар бір күнде ораза тұтатын болды. Негізінен, біз пәтуа шығаруда, оны таратуда Мысырдағы пәтуа­­лар комитеті, Ислам орталығы сияқ­­ты ұйымдармен байланыс ор­ната­мыз. Өз тарапымыздан да олардың қандай негізде жасалып шығарылғанын анықтаймыз. Осы­дан кейін Ғұламалар кеңесі қарап, мақұлдайды. Ғұламалар кеңесінің отырысы 3 айда бір рет өткізіледі. Отырыстарда ел ара­сын­дағы және заман тудырған өзекті мәселелер жан-жақты қа­ралады. Кеңес ма­құлдаған пәтуа­лар ғана елге та­ра­тылады. Діни басқарманың ұйыт­қы болуымен MUFTIYAT бас­пасынан пә­туалардың 3 томдық жинағы да жарық көрді. Пәтуалар әрқашан шариғатқа сүйеніп шығарылады. Онда Үкі­меттен қорқу, халыққа жағыну сияқты пиғыл болмауы керек. – Сондай пәтуаның бірі экс­гумацияға қатысты болды. Қаңтар оқиғасынан кейін мәйітті қайта қазып алып, сараптама жүргі­зетіндер көбейді. Шын мәнінде, дінде жерленген мәйітті қайта қазып алуға рұқсат етілген бе? – Бұл пәтуа ертеректе шығып қойған еді. Құран Кәрімде Алла Тағала: «Біз адам баласын ардақ­тадық. Оны теңізде де, құрлықта да көліктендірдік. Нығметіміздің ең жақсысымен қоректендірдік. Жаратқанымыздың көбінен артық қылдық», – дейді. Адамның жаны қандай ұлы болса, оның тәні де сондай ұлы. Тірі адам қандай құрметке лайықты болса, өлген адам да сондай құрметті. Хадисте: «Мәйіттің қолын сын­дыру, тірі адамның қолын сын­дырумен пара-пар» дейді. Қабірді тектен-тек ашу харам. Бұған тыйым салынған. Егер қылмыскер анықталмаса, тараптарды соны анықтауға талап қылса, екіншіден, біреу нақақтан-нақақ қамалып бара жатса, мә­селе қабірді ашуға тіреліп тұрса ғана шариғат әлгінде айтылған эксгумацияға рұқсат береді. Пәтуа мен сот қаулысының айырмасы жермен көктей. Сот­тың қаулысының орындалуы ба­қыланады. Пәтуаның орын­да­луы әркімнің ар-ожданына бай­ланысты болады. – Ал ағза донорлығына қа­тысты шариғаттың үкімі қандай? – Дәрігерлер Діни басқармаға ағза донорлығына қатысты ша­риғаттың үкімін білгісі келіп, өті­нішпен шығып жатады. Көбі­не қайтыс болған адамның ағза­сын алудың заңдылығын сұрай­ды. Бұл – өте қиын мәселе. Ша­риғатта ағза донорлығына мәйіт­тің өзі тірі кезінде немесе оның туған-туыстары келісім берсе ғана рұқсат етіледі. Алайда ағза­сын донор ретінде ұсынатын адам бұған тірі кезінде үлкен рухани дайындық жасауы керек. Дәрі­герлер кейде адамның бауырын, бүйрегін жүрегі соғып тұрған кез­де алайық деп жатады. Бірақ оған шариғат рұқсат етпейді. Сол секілді ағзасын туысына бергісі келетіндер де бар. Бұл жағ­дай медициналық тұрғыдан жан-жақты тексерілуі керек. Мұнда ком­мерцияға жол берілмейді. Яғни, ақша үшін ағза саудалау ха­рам. Біле білсек, Құдайдың бер­ген тәні де, жаны да бізге аманат. Оны біз сол күйінде өзіне тапсы­руымыз керек. –Биткоин харам деген уәжбен келісесіз бе? – Әзірге биткоинды бірде-бір мемлекет кепілдікке алмады. Қол­даныстағы валюталардың барлық түрін өлшеп, бағамдап тұ­ратын ресурстар бар. Ал бит­коинда ондай мүмкіндік қарас­тырылмаған. Және біздегі валю­талардың барлығы белгілі бір мем­лекеттің ресми валютасы деп танылған. Биткоинды еш­қандай мемлекет валюта ретінде мойын­дамады. Егер бір мемлекет бит­коин­ды өзінің төл валютасы деп та­ныса, оған рұқсат беруге болады. Биткоинның заңдылығы жө­нінде де талас-тартыс бар. Көп мемлекет мұны харам деп санай­ды. Керісінше, екінші тарап оны харам деп айтуға ешқандай негіз жоқ екенін алға тартады. Сон­дық­тан бұл мәселе жайында ке­сімді пікір айту қиын. – Қазір атеистердің көбейгені айтылып жүр. Бұл мәселеге қатыс­ты көзқарасыңыз қандай? – Бұл үрдістер – әлем елдеріне ортақ құбылыс. Бұрын көп дүние біздің дініміз, тарихымыз, үлкен мен кішінің арасындағы байла­ныс, ақсақалдар институты ар­қылы реттелетін. Қазір ондай жоқ. Нәзік байланыс үзіліп қал­ған­дай. Оның үстіне, 70 жыл атеис­тік қоғамның құрсауында болдық. Дін мен дәстүрден, діл мен тілден, тарихымыздан жұрдай болдық. Негізі, мұның бәрі бір-бірімен тығыз байланысқан. Дін­ді сұрай қалсаң, ол дәстүрмен, тарихпен, тілмен біте қайнасып жа­тады. Тарихқа кірсең, алдың­нан дін мен дәстүр шығады. Осы бір нәзік байланыстан айырылып қалдық та, жаһанданудың жете­гіне еріп кеттік. Құдайсыздықтың белең алуы­на теріс діни ағымдардың да үле­сін жоққа шығаруға болмайды. Оларда тұрпайылық, дөрекілік бой көрсетіп жатады. Исламда мұ­ның бірі де жоқ. Біздің дінімізде ақыл мен нақыл біріккен кезде ғана мықты қамал болатыны ай­тылады. Демек, Құран, хадис пен адамның ақылы бір жерден шы­ғуы керек. Тек Құран, хадиске ар­қа сүйеуде абырой әпермейді. Себебі қасиетті кітапта ақыл-ой­мен, өремен қабылдайтын тұсы жеткілікті. Сол секілді универ­си­теттерде өз мамандығы бойынша ғана тереңдете білім алғандар да діннен адасып, кейбірі тіпті дін­нен шығып кетіп жатады. Мұндай жағдайлар тарихта да болған. Протестанттар мен католиктер 100 жыл бойы соғысып, қан төкті. Олар кейін «Дінді қояйық, дін ешнәрсеге жеткізбейді. Дін шір­кеуде ғана қалсын» деген бітімге келеді. Есесіне ғылым-білімге ден қойып, экономикалық тұрғыдан дамыды. Бірақ дін болмаған­дықтан, қоғам азғындыққа ұшы­рады. Қызтекелер, еркекшоралар, біржынысты неке дегендер кө­бейді. Бұл дінсіздіктің жайла­уы­нан болды. Олар ақылды дамыт­ты. Ал рух бір тұста қалып кетті. Әрине, Еуропадан алатын нәр­се көп. Бірақ оны да саралап, озығын алуымыз керек қой. Ді­німізге, дәстүрімізге, менталите­тімізге жат дүниеден бойды аулақ салғанымыз абзал. Біле білгенге дін мен ілім бі­ріне-бірі қарсы шықпайды. Ке­рісінше, бірін-бірі толықтырып жатады. Дін мен дүние ілімін ұш­тастыра алған ислам ғалым­дары ғылымның дамуына өл­шеу­сіз үлес қосқаны да тарихтан мәлім. – Мешіттердегі уағыздарды тек қазақ тілінде жүргізу талабы қалай орындалып жатыр? – Мешіттерде уағыз мемле­кеттік тілде жүргізіледі. Бірақ кейбірі орыстілді аудиторияға 10-15 минуттай ресми тілде тү­сіндірме беріледі. Дін адамның жүрегіне не ақылына сөйлейді. Біреу дінді мейірімділік, кешірім, адамгершілік сияқты мінезбен таниды. Екіншісі оймен, ақылмен қабылдайды. Мәселен, қазақтілді жамағат жүрекке айтылған уа­ғыздар өтімді болса, орыстіл­ді­лерге ақылмен айтылған уағыздар көбірек ден қояды. – Сұхбатыңызға рақмет!