Алайын десем, ала алмай…

Ұлттық киім мен бұйымды ұлықтайтын Ұлыстың ұлы күні де келіп жетті. Әдетте, наурыз айы кірген беттен-ақ ата-аналардың базар аралап кететін әдеті бар. Қалтасына, матасы мен сапасына қарай бәрін табуға болады. Мереке қарсаңында базарларды да, сауда үйлерді де шолып шықтық. Жылдан-жылға халықтың қазақы бұйымдарға деген ықыласы оянып келеді. Сұраныстың арқасында ұсыныс артса игі. Өйткені бәсеке бар жерде сапа қалыптасып, көп дүние қолжетімді болар еді.

Қара базарды қырғыздар қаптаған

Алматыдағы бірнеше базарға бас сұғып, бағаның мән-жайымен таныстық. Көршілес қырғыз және қытай елінің тауарларынан аяқ алып жүру қиын. Қалтадан қатты қақпайды демесеңіз, әрі кетсе екі-үш рет киюге жарамды киім көп. Мәселен, ұл балаларға ар­нал­ған жакет пен шалбардың бағасы – 3 мың теңге, кішкентай қыздарға арналған көйлек пен кәжекей – 4 мың теңгеден жоғары. Оған қо­сымша үкі алар болсаңыз, құны – 150 теңге мен 1000 теңге аралы­ғын­да. Сәукеленің бағасы кемі 2 мың теңгеден жоғары. Ересектерге арналған киімдер сәл қымбаттау. Айталық, жас қыздарға арналған қамзол – 6 мың теңгеден, көйлек­тер – 8 мың теңгеден басталады. Көк­­темде күнделікті киіп жүруге болатын костюмдердің құны – 10 мың теңгеге жуық. Орта жастағы және одан үлкен әйел адамдарға арналған көйлек пен қамзолдар­дың бағасы кем дегенде 15 мың теңге шама­сында. Бір байқаға­ны­мыз, кесте­леп, түрлі моншақ­тар­мен әдіп­телген, тым жарқыраған киім­дер­ден бөлек, қарапайым бешпент пен көйлек көбейген. Тіпті көшеде солай киініп жүре­тін­дерді де жиі кезіктіреміз. «Қа­зына» базарында сатушы болып істейтін Гүлнәрдің айтуынша, қазақы киімдерге сұра­ныс жыл – он екі ай бойы үзіл­мейді. «Сау­дамен айналысып жүргеніме 17 жыл болды. Соның ішінде қазақы киімдерді соңғы он жылда сатып келемін. Кішкентай балаларға арналған киімдерді тек осы кезде, яғни наурызда ғана көп­теп әке­леміз. Үлкендердің киімі көп өтеді. Қазақтың тойы бітпесін. Құдаға шапан жауып, құдағиға көйлек кигізетін дәстүр жыл өткен сайын жанданып ке­леді. Соның арқа­сын­да қысы-жазы саудамыз тоқ­та­майды. Қыр­ғызстаннан әкелуге мәжбүрміз. Өйткені Алматы фабрикаларының киімдері тым қымбат. Мысалы, жакетті қыр­ғыз­дардан 3 мың тең­геге алсақ, жер­гілікті тігін фаб­рикалары 10 мың теңгеден жоғары бағамен сатады. Сапасы көбіне сын көтермейтінін де мойындау керек. Бірақ жылына бір рет Наурыз тойында кие­тін болса, қымбатын алып қажеті не? Егер күнделікті киіп жүргісі келсе, өзіне шағындап тіктіріп кисе де болады» дейді ол.

Батыстықтарда қазақылық басым

Тіктіріп кию демекші, еліміз­дің Батыс өңірінде бұл үрдіс жақсы дамыған. Маңғыстаулық тігін­шілер сапа жағынан да, сән жа­ғынан да көш ілгері. Бұл жөнінде ата-аналардың да айтары бар. «Отбасымызбен қазақы киімдерді ұнатамыз. Тек Наурыз кезінде ғана емес, қонаққа барғанда бешпент, көйлектерімізді киіп барамыз. Мереке жақындағанда үйдегі ба­лалардың киімдерінің қамына кірісу қажет. Абысыным екеуміз алты балаға да тіктірдік. Мектептегі Наурызда көпшілігі байқап, «қай­дан алдыңыз, кім тігіп берді?» деп жиі сұрайды. Біз Ақтаудан аламыз. Үш жа­сар ұлы­ма тіктірген шалбар мен жакет 10 мың тең­геге шықты. Есесіне, әлі ұзақ киюге болады. Өйткені он жасар қызымызға екі жыл бұрын тік­тірген көйлек әлі сол күйі. Әлбетте, әр ата-ана қалтасы көтергеніне қарай сатып алады. Десе де бірден сапалы, қымбаттау киім алған жөн. Өзімізге арналған жакет пен көйлектің орташа бағасы – 30-40 мың теңге шамасында. Одан бөлек, қыз балаларға сырға, алқа, шолпы мен шашбау алу қажет. Оның да барынша сапалысын алғанды жөн көреміз» дейді ақтө­белік Рауза Аман­гелдиева. Ба­тыстықтарда сақталған «Амал» мере­кесі һәм «Көрісу» күні соңғы жылдары республика төңірегінде тойланып жүр. Бұл да – қуан­тарлық жағдай.

«Қазақстанда жасалған» – қымбат

Бұл ешқандай стереотип емес. Ұғымның жойылар күнін де бол­жау қиын. Сапа мен материал­ды желеу етіп, құнын жоғарылатуға құмар. Десе де орташа сападағы, матасы да аса қымбат емес киімдер тігуге кім кедергі? Халықтың сұра­нысын қанағаттандыруды мақсат еткендер, бағаны төмендетуді де бір сәт ойласа екен дейсің. Мә­селен, ұлттық киімдер тігуден көш бастайтын отандық компа­ниялардың бірі – «Сымбат» сән академиясы. Ол жерден еліміздің танымал тұлғалары киінетінін де айта кету керек. Көбіне арнайы тапсырыспен ғана жұмыс істейтін ұжымның көпшілікке арнап киім тігетін ойы да жоқ. Оюлармен өрнектелген көйлектер кем де­генде 100 мың теңге тұрады. Жа­ғалы шапандар 300 мыңнан жо­ғары, сәукеле, бөріктер 10 мың тең­геден асады. Басқа да тігін фабрикаларындағы баға осыған шамалас.

Сырғалымдардың саны артты

Қазақ қыздарынан бөлек, өзге ұлт өкілдерінің де құ­лағынан қазақы сырға тағып жүргенін талай көз көрген. Демек, талғам­дарына сәйкес келгені. Күміс бұйымдардың бағасын қымбат көргендерді қайтадан қырғыз бауырлар құтқаруда. Аруларға арналған сырға, өңіржиек, алқа, шашбау, шолпы, бесбілезік, жүзік секілді бұйымдар базардан бөлек, ірі сауда орындарының сөрелерінен де табылады. Оған себеп – тағы да сұраныстың көбеюі. Мельхиор секілді арзан материалдан соғылғандардың бағасы да сәйкесінше төмен. Уақыт өте келе қарайып кететіні болмаса, күтіммен қараған адам біраз жерге тағып бара алады. Сондай-ақ қазақы сөмкелер, рюкзактар да сатылымда бар. Киізден жасалған шағын сөмкелердің бағасы 3500 теңгеден басталып, 30 мың теңгеден әрі асады. Рюкзактар болса, 7 мың теңге шамасында. Шашбаулар 3500 теңгеден, алқа, сырға, жүзік жинақтары 12-15 мың теңгеден жоғары. Күмістен жасалғандары бұдан бірнеше есе қымбат болатыны белгілі. Өңіржиектер 4500 теңгеден, бесбілезіктер 4 мың теңгеден басталады. Сырғаның өзін алғыңыз келсе, мың теңгеден жоғары. Ірі зергерлік ком­паниялар ұлттық бұйымдарға баса мән беретін болып жүр. Нақышына келтіріп, сәні үйлескен сырға-сақиналарға қарап, көзің тоймайды. Осы үрдіс жақсы трендке айналар болса, импорттық тауарларды шетке ысыруға да қауқар жетіп қалар? Әзірге осының өзіне қанағат дейміз.

Р.S. Жә, сәні мен сапасы үйлескен дүниеге ақша аямауға әбден болатын шығар. Дегенмен соңғы кезде «бастысы, оюы болса болғаны» деп керек емес жерге қошқар мүйіз салып, байыбына бармастан бұйым жасайтындар көбейді. Қазақ оюды әр жағдайға байланысты, белгілі бір мәнмен ойған емес пе?! Құнды­лықтарымызды өзге емес, өзіміз өркендеткеніміз жөн-ақ. Одан қалса, насихаттау мәселесінің де басы қылтияды. Оған да өзіміз атсалыспасақ болмас. Үкілі кәмшат, бүрмелі көйлек киейік демесек те, «сыңғыр шолпы, шашбауды, жарасады таққаның» дегендей, заман көшіне қазақылығымызбен қатар қадам бассақ, қандай керемет болар еді? Ұлыстың ұлы күні оң болсын!