ҚЫРКҮЙЕКТЕ ҚАЙДА ДЕМАЛСА БОЛАДЫ?

Міне, жаз да бізбен қош айтысуда. Жаймашуақ күндер жиі бұлтпен торланып, жел соғып, жаңбырмен ауысуда. Жазғы демалыс күндері аяқталып келеді. Әлеуметтік желілер теңіздегі күннің батуымен, фламинго жүзген бассейндер мен құмдағы жазулармен толып жатыр.

Бірақ жазғы күннің аясында қыздырына алмағандар, қыркүйекте демалатын орындарды таңдап, қолайлы жерлерді есіне түсіре бас­тайды. Бұл таңдауда әдетте, барлық жағынан қолайлы табылуы, баруы, қонуы, қызықты тамашалайтын орындарының болуы және бірінші кезекте, қаражат жағынан қолжетімді болуы қажет.
Сіз миллионды қала Шымкент жайлы не айтқан болар едіңіз? Күт­пеген ұсыныс па? Ал неге бол­масқа? Жетіп алу оп-оңай: ұшақпен, пойыз­бен, автобуспен, көлікпен. Кез кел­ген талғам мен қалтаға сай келетін варианттар бар және бағасы да қолжетімді. Қайда тоқтауға болады: ыңғайлы заманауи хостелден бастап бесжұлдызды белгілі желінің қонақүйіне дейінгі ұсыныстар бар.
Соңғы тармақ – не көруге бола­ды? Бұл тармақта шексіз мүмкін­діктер бар: сансыз жасыл бақтар, бірегей экспонатты музейлер, бас айналдырар шеберлікке ие цирк артистерінің шығулары, ең ұзын сужолақты аквобақ, африкалық белдеулі зообақ және басқа да толып жатқан көрнекті орындары бар. Ал Шымкенттің ең басты өзгеше ерек­шелендіретін жері – ғажайып киелі орындары. Тарихтың рухы, ерекше архитектуралық құрылыстар, жұм­бақты аңыздар нағыз саяхатшыларды өзіне сөзсіз тартады.
Қаланың күш-қуатын сезіну үшін бірінші кезекте, Шымкенттің тап ортасында орналасқан киелі бұлақтың орнында болған дұрыс. Аңыз бойынша ерте заманда бұл жерде данышпан және емші Қошқар ата өмір сүріпті, қазір бұлақ атаның атымен аталады. Халық аңызына жүгінсек, Қошқар ата елді керемет қасиеті бар бұлақтың суымен ем­деген екен. Емші ата өзеннің бас­тауы болатын Шымкенттегі бұлақтарды тазалап отырған. Қайтыс болғаннан кейін ел атаны бұлақтың жағасына жерлеп, оған атаның атын беріпті. Керемет факт – бұлақ суының тем­пе­ратурасы жылдың кез келген мезгі­лінде +11 градусты құрайды.
Қазіргі уақытқа дейін жергілікті халық бұл жерді қасиетті деп құр­меттейді. Ескі замандарда осы жерде халық сейілдері, үлкен жәр­мең­келер, дәстүрлі құрбандық ша­лулар өткізілген. Қазіргі күнде 1917 жылға дейін өте танымал болған Сейіл Қошқар-Ата мерекесі қайта қалпына келтіріле бастады. Ертеде өзеннің жағасында киіз үйлі қала­шық орна­тылып, сауда орындары ұйымдас­тырылған көшпенділер тауарлар ал­мастырып, үлкен қошқарды құр­бандыққа шалып, Қошқар Атаның рухына жүгініп, бейбітшілік, мол­шылық пен береке-бірлік сұраған.
2015 жылдан бастап жергілікті белсенділер мен биліктің қолдауы­мен шымкенттіктердің өміріне Қошқар Ата қайта оралды. Дәстүр бойынша мерекеде ең үлкен қошқар таңдалып, оның иесіне ақшалай сыйлық беріледі. Түрлі спорттық ойындар ұйымдастырылады, мы­салы, иығындағы қошқармен оты­рып, тұру жергілікті ерлердің күші мен шыдамдылығын көрсетеді.
Тағы бір киелі орындардың бірі – қаладағы ең ескі мешіттің ғи­ма­раты. Оны «Жәми» мешіті деп атайды. Оны XIX ғасырдың орта­сында Қоқан хандығы салтанат құр­ған дәуірде Ферғана өңірінің ше­берлері ферғана-ташкент әдісімен құрған. Бұл ғимараттың құрылғанына 200 жыл шамасы болды деген сөз. Оның қабырғалары тарихтың рухы­мен құнарланған, оның ішіне кіру ерекше бір сезімдерді оятады. Ме­шіттің құрылған кездегі қалпы сақталмағанымен, сөзсіз, ғимарат тарихи маңызды мәртебесіне ие.
Шымкентте тағы бір аудан бар, оның бүкіл ауқымы киелі орындарға тұнып тұр, бұл – Сайрам. Орта ғасыр­ларда бұл қала аумақтың басты қаласы – Испиджаб болған. Сайрам өзінің тарихи кескінін әлі де сақта­ған. Бұл үшін баурайынан екі жаққа кететін қорғанды қаланың «бас қақпасы» қалпына келтірілген.
Сайрамның киелілері жайлы ондаған аңыздар бар, халықтың оларға деген сүйіспеншілігі ондаған кесенелерге айналып, ауданды тұн­дырып тұр. Соның ішіндегі маңыз­дылары – Ибрагим ата мен Қарашаш ана кесенелері.
Ибрагим ата ерекше құрметті Ахмет Яссауидің әкесі, уағыздаушы болған. Ибрагим ата бейітінің басындағы кесене бірнеше рет қайта өңделген. Біріншісін уақыт бұзса, екіншісін жер сілкінісі зақымдаған. Кесенені қайта өңдегеннен кейін оның бастапқы кескіні жоғалып кетті.
Қарашаш ананың шын аты – Айша Бибі, Ахмет Яссауидің анасы. Бай адамның қызы болғанына қарамас­тан мұқтаждарға әрдайым жәрдем қолын созған. Қарашаш ананың кесенесі де зақымдалуларды бастан өткізді. Бірнеше қайта өң­деуден ке­йін кесене өзінің байырғы қалпына келді.
Түркістандағы Ахмет Йассауидің кесенесіне жол тартардың алдында, Сайрамға келіп, оның ата-анасына құрмет көрсету дұрыс деп саналады.
Ерте замандарда Сайрамның аумағында Қызыр пайғамбардың мешіті де орналасқан болатын. Қазір оның орнында тарихшылар ІХ-ХII ғасырлар деп белгілеген мұнара-ми­нарет қана қалды. Қызыр ата Пай­ғамбар болатын. Аңыз бойынша ол мешіттен 60 жыл бойына шықпай, осыдан кейін тағы біраз өмір сүріп, аспанға тірілей қабылданған екен.
Тағы бір киелі орын – XVI ғасыр­дың соңында құрылған Әбділ Азиз бабтың кесенесі. Ол Ислам дінін тарқатып, Тәңірілікпен күрескен араб әскерінің туын ұстаушысының құрметіне құрылған. Әбділ Азиз «дінсіз» түргештердің қолынан қаза тауып, қайтыс болғасын қасиеттілер деңгейіне көтерілген.
Қаланың аумағында, вокзалдың жанында, ескі Шымкент қалашығы орналасқан. Бұл бірегей орын қа­ланың қазіргі заманғы орнынан табылған. Мұнда табылған арте­фактылар Шымкенттің жасының
2 мың жылға дейін екендігін көрсетіп отыр. Барлық қалпына келтіру жұмыстары аяқталғаннан соң бұл жер заңды негізде Шымкенттің туристер үшін ең үлкен де көзтартар жері болатындығы сөзсіз. Қала­шық ашық аспан астындағы мұра­жайға айналады. Қабырғалардың бойы­мен тақырыптық кварталдар, шығыс­тық үлгідегі жаяу жүрушілер аяқжо­лы, қолөнер шеберлерінің сауда нүкте­лері, сувенирлер дүкендері, ресто­ран­дар және басқа да мәдениет ошақтары мен демалыс орындары ашылады. Қабырғалардың ішінде болса ескілік жанкүйерлерін гале­реялар мен қала­ның барлық нүкте­леріне көз жеткі­зетін бақылау нүк­телері күтеді. Тәуелсіздік бағынан тура келуге болатын қаланың ескі қақпасына кіру жолы қалпына келтіріледі. Со­нымен бір уақытта тарихи объек­тіде архео­логиялық ізденістер жалғасып жатыр.
Ал қаланың шекарасынан шы­ғып кетемін деушілерге, адамзаттың бесігі саналатын қасиетті Қазығұрт қорғанында болу керек-ақ. Ол Шым­кенттен бар болғаны 40 шақы­рым жерде орналасқан.
Қазығұрттың киелі болуының себебі, аңыз бойынша, бүкіләлемдік су тасқыны болған кезде Қазығұрт­тың төбесі ғана суға батпай қалыпты. Сол жерге Нұх Пайғамбардың кемесі тоқтапты. Оның символы қазір таудың басында еңсесін мақтаныш­пен көтеріп тұр. Ол жерде сопақша келген алаңшаны көруге болады. Көлемі бойынша ол Библияда жа­зылған Нұх пайғамбардың кемесінің кескініне толық сәйкес келеді. Шы­нында оқиға осы жерде болған болса, ойлап қараңыз, бізді қандай сиқырлы саяхат әлемі күтуде?!
Қазығұрттың төменінде Адам ата мен Хауа Ананың немесе Адам ата мен Ана жердің символы болған биік жартас бар. Тұтас жартас қылышпен шауып жасалғандай. Ойпаңның ішінде екінің бірі өте алмайтындай шатқал бар. Оны кесіп өту адам­ның күші мен дене құрылысына емес, оның жан-дүниесінің тазалы­ғына байланысты. Ондай адамдар шат­қалды оп-оңай кесіп өтеді. Ал кімнің ойы таза болмаса тастардың ара­сында қыстырылып қалады. Бұл нағыз рухты сынайтын, бас тарта алмайтын сынақ емес пе?!
Оқып отырғаныңыздай, Шым­кент пен айналасындағы әрбір орын бай тарихқа тұнып тұр. Адамның қиялында орта ғасырлық шым-шы­тырман оқиғаларды, үлкен шай­қастарды, таңғажайып оқиғаларды оятады. Бұл сіздің Шымкент пен оның айналасындағы көретінде­ріңіздің тек аз ғана бөлігі. Көптеген киелі орындарды, тарихи ғимарат­тарды, табиғат ғажайыптарын бүкіл оңтүстік өңірден көруге болады. Оларды өз көзіңмен көру – уақыт машинасымен саяхат жасауға тең ғанибет! Бүгінгі күні Сізде мұндай мүмкіндік бар. Шымкент Сізді құ­шақ жая қарсы алады!

Диана Батищева