Мемлекет басшысы 2022 жылы 16 наурызда Қазақстан халқына Жолдауында мемлекет тұрақтылығының саяси формуласының негізін былай атап өтті: «Алдымызда Парламенттің рөлін күшейту міндеті тұр. Бұл «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын табысты жүзеге асыруға жол ашады. Біз болашақта қандай ел болатынымызды нақты білеміз. Жаңа Қазақстанды азаматтық қоғамы қалыптасқан тиімді мемлекетке айналдырамыз. Осыған орай «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидатын басшылыққа аламыз», – деді Президент.Ата Заңға енгізілген өзгерістер топтамасы осы аталған мақсатты жүзеге асыруды көздейді. Яғни, Президентінің құзыреті азайып, шексіз президенттік үлгіден президенттік-парламенттік республикаға ойысу, биліктің жаңа үлгісін негіздеуге жол ашылды. Өз кезегінде тепе-теңдік тежемелік жүйесін пайдалану, биліктің тармақтарға бөлінуінің конституциялық принципін жүзеге асырады. Президенттік билік халықтың өкілдігін нақты жүзеге асыратын, ықпалды, тиімді қызмет атқаратын Парламентсіз мықты және беделді бола алмайды. Ал Үкіметтің есеп беруі оның заң шығаруға қатысты ерекше құзыретінің кеңеюін шектейді. Конституцияға енгізілген өзгерістер Парламенттің барлық міндетіне, оның палаталарына, әр депутатына қатысты болды. Ең алдымен депутаттық корпустың өкілдік міндеттері күшейді. Депутаттардың заңнамалық, заң шығару қызметі қоғамның талаптары негізінде құрылуы тиіс. Олар Үкімет ұсынған заң жобаларын сараптау және техникалық түзетумен айналыспай, қоғам талабының негізінде қабылдауға қажетті заңнамалық актілерді әзірлеуге ден қойғаны абзал. Мәселен, соңғы кезде Парламент 32 үкіметтік заң жобасына 307-ге жуық түзету енгізген. Сонымен қатар заң шығару қызметінің сапасына, оны кәсібилендіру арқылы, заңнаманың тиімділігін талдау жұмысын күшейту, жаңа қабылданған заңдардың салдарларын болжауға баса назар аударуы қажет. Ең негізгі басымдық заңнаманың тиімділігін арттыруға, заңдардың сапасына берілуі тиіс. Үкімет мүшелерінің заңдарды орындауына байланысты парламенттік бақылаудың рөлін белсенді түрде жүргізуді одан әрі жетілдіру керек. Мұндай тетікті ендіру 2017 жылы жүргізілген конституциялық реформа кезінде қолға алынды. Бірақ бұл жұмысты жетілдіріп, оны жүзеге асыру тетігін айқындап және парламенттік бақылау туралы норма тәжірибе жүзінде нақты іске асуы керек. Бірақ парламенттік бақылау атқарушы биліктің қосымша құзыретін теңдестіріп, оны есеп беруші Үкіметке айналдырғаны жөн. Заңдардың нақты мақсаты, айқындамалары, көрсеткіштері болып, олардың нәтижелері атқарушы биліктің міндетіне айналуы тиіс. Сонда ғана атқарушы биліктен заңдарды орындау туралы сұрап, Үкімет мүшелерінің жеке жауапкершілігі талап етіледі. Өзгерістер мен толықтырулар енгізілген өзгерістер енгізілген Конституцияға сай Үкіметке төтенше жағдайда заңды күші бар уақытша нормативтік-құқықтық актілер қабылдауға рұқсат беріледі. Мұндай заң жобаларын Парламентке ұсынғанда, Үкіметтің уақытша және шұғыл актілерін қабылдағанда заңнамада халықтың өмірі мен денсаулығына, конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпті қорғауға, елдің экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндіретін жағдайлар нақты көрсетілуі міндетті. Өйткені заң шығару тек ең жоғарғы өкілді орган Парламенттің құзыретінде екенін ескеруіміз қажет. Осы өзгерістің барлығының қабылдану тетігі бұл реформалардың демократияға бағытталғанын көрсетті. Сондықтан ол да Мемлекет басшысының ұсынысымен республикалық референдумда қабылданып, халықта мемлекеттің болашақ дамуына пікірін білдіріп, дауыс берді. Академик Салық Зимановтың әкімшілік-саяси режимнен зияткерлік-саяси даму кезеңіне көшу туралы пікірі дәл қазіргі реформалардың түпкі мақсатын айқындайды. Бұл ұстанымдардың мәні алдағы уақытта еліміздегі стратегиялық және нақты бағдарламаларды дайындауда зиялы қауымның рөлі мен ықпалын күшейтуді көздейді. Демек, Жаңа Қазақстанды құру қадамдарын жетілдіруге барлығымыз белсенді түрде атсалысуымыз қажет.
Жамаладен ИБРАГИМОВ, Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры, заң ғылымдарының докторы