Алексеймен екеуара әңгіме басталып кеткен. Әдетте сұхбат алдында біз диктофонды қосамыз. Оны сұхбат берушінің алдына жақындатамыз. Сөйтіп, сұрағымызды қоя бастаймыз. Иә, бәрі солай болуы керек заңдылықтар. Бұл жолы мейрамханаға сырттан әңгімелесіп кіріп едік. Сөйтсек, сұхбатымыз далада-ақ басталып кетіпті. Сонымен...
– ... Осы жақында ғана экспедициядан оралдым. Көп уақытымыз тауда өтеді. Кейде қаланы жатырқап та қалатынымыз бар. Қазір біз барысты қорғау бойынша реабилитациялық орталық құру, оны ғылыми тұрғыда жасақтау жайын қарастырып жатырмыз. Дәл қазір мұндай тәжірибе бізде ғана емес, әлемде жоқ. Егер оны сәтті жүзеге асыра алсақ, үлкен жетістік болушы еді. Соның аясында жараланған жыртқышты, жетім қалған кішкентай аландарды да қамқорлыққа аламыз. Оларды емдеп, сауықтырып қайтадан жабайы табиғатқа жібереміз. Қазір бұл шаруаны Snow Leopard Foundation қоры ресми қолға алуда. Әрине, бұл бастамаға әлемдік табиғат қорғау ұйымдары да, отандық зоология институты да қолдау білдіреді. Ол орталықта арнайы тәлімбақтар салынады. Осыған ұқсас тәжірибе Бішкекте қолға алынған. Ол неміс табиғат қорғау ұйымымен бірлесе ашылған. Жұмыс істеп жатқандарына біраз жыл болып қалды. Олар көбіне браконьерлер атқан, басқа жағдайлармен жараланған жыртқыштарды тауып паналатады. Әкелінген жаралы аңдар табиғатқа қайта босатылмайды. Өйткені көбі ары қарай өз бетінше өмір сүруге қауқарсыз. Ал бізде тәсіл басқаша. Біз тек жаралы барыстарды жиып қана қоймай, оларды сауықтырумен, кейін қайта табиғатқа жіберумен айналысамыз. Сол арқылы олардың қайта ұрпақ өрбітуіне мүмкіндік жасағымыз келеді.
– Яғни, ол орталық арнайы дарбаза, шарбақпен қоршалады. Бірақ жыртқыш үшін құдды адам жоқтай болып көрінеді. Солай ма?
– Иә, солай. Бұл жобада адамның қатысуы, араласуы толығымен шектеледі. Шын мәнінде адам ғой басқаратын. Бірақ аңдардың көзіне түспейді. Қар барыстары өздерін адам басқарып, тәрбиелеп, бақылап жатқанын аңғармауы тиіс. Сауықтыру процесінен өткен соң барыс арнайы сынақ «тапсырады». Сол сынақ сәтінде ол адамнан қорқып, үркіп тұрса, онда оны табиғатқа жіберуге болады деген сөз. Ал егер қорқыныш сезімі болмаса, онда оны еркіне қоя беруге болмайды.
– Соңғы дерек бойынша Қазақстан аумағын қанша барыс мекен етеді?
– Соңғы мәліметтерге қарағанда, 150-ге жуық барыс мекендейді. Олар негізінен Алтай, Жоңғар Алатауы, Солтүстік Тянь-Шаньда, батыс Тянь-Шаньда өмір сүреді. Бірақ олар үшін қатып қалған шекара жоқ. Тау сілемдері арқылы бір елден екінші елге еркін өтіп жүре береді. Жалпы, ілбіс 12 елдің аумағында кездеседі. Орталық, Оңтүстік-Шығыс Азия, Оңтүстік Сібірде және ең көп популяция – Қытайда. Ал Қазақстан аумағында Өзбекстан, Қырғыз Республикасы, Қытай, Ресей елдерімен шекаралас аймақтарда барыс көп жүреді. Негізі барысты сақтап қалу проблемасы тек бізге тиесілі емес. Бұған өзге 11 ел де бас ауыртып отыр. Жалпы, бәріміз бірігіп ойласып, ақылдасуымыз қажет. Сондықтан олармен бұл бағытта тығыз әріптестік орнату маңызды. Көршілерімізбен бірлесе отырып, трансшекаралық аймақтардағы қорық жұмысын, оларды күзету, бақылау мәселесін жолға қоя алсақ жақсы болар еді.
– Әу баста барыс тақырыбына не үшін қызықтыңыз?
– Зоология институтында 2011 жылдан бері істеп келемін. Он жылға жуықтап қалыпты. Яғни, барысты зерттеп, таңның атысы, күннің батысы осы тақырыпты қаузағаныма осынша уақыт болды деген сөз. Ал зоология ғылымымен танысуым тым ерте кезден басталды. Анығырақ айтсам, алты жасымнан. Әкем де, немере атам да зоологтар. Олар мені кішкентай күнімде-ақ экспедицияларға ертіп кететін. Сондықтан бала кезімнен тау деген не, аң деген не, биология деген не, бәрін біліп өстім. Немере атаммен бірге 2011-2017 жылдар аралығында (Юрий Александрович Грачев) бүкіл тауды адақтап, аралап шықтық. Сөйтіп жүріп біз алғаш рет 2012 жылы фототұзақтар орнаттық. Бұл Қазақстандағы алғашқы тәжірибе болатын. Ол аппарат тиімділігін дәлелдеді. Қазір барлық қорықта өздерінің мұндай құрылғылары бар деп ойлаймын. Кейін біз БҰҰ Даму Бағдарламасы кеңсесімен бірлесе отырып, 2016 жылы методикалық еңбек шығардық. Онда барысты қалай зерттеп, қалай мониторинг жүргізу керек екені айтылады. Еңбекті кез келген мекеме, ұйым қолдана алады.
– «Жақында ғана экспедициядан оралдым» деп айттыңыз. Қандай тың жаңалықтарыңыз бар?
– Иә, Жамбыл облысынан кеше ғана оралдық. Жалпы, экспедиция бір аптаға созылады. Меркіде күн өте жылы болды. Мүлде қар жоқ десе де болғандай. Бәлкім, естіген де боларсыз, Меркі орман шаруашылығы мекемесінің қызметкерлері барысты фототұзаққа түсіріп, оны БҰҰ Даму Бағдарламасы кеңсесіне табыстаған. Сол жаңалықты ести сала біз дереу арнайы топ құрып, жағдайды нақтылап зерттеу үшін аттанып кеткен едік. Фототұзақтарды көбірек қойдық, қар барыстарының ізі бойынша зерттеу жасадық. Генетикалык анализ жасау үшін көп биоматериал жинап қайттық. Ал негізі барыс Қазақстан бойынша Алматы аумағында өте көп ұшырасады.
– Барысты сақтап қалуға кедергі болып отырған не нәрсе?
– Алматы халқының күн санап өсуі, инфрақұрылым аясының кеңейе түсуі бізді уақыт өткен сайын тауға жақындатып бара жатыр. Шаһар билігі тауда тау-шаңғы базасын салғысы келеді. Одан өзге көңіл көтеретін, демалатын түрлі демалыс нысандарын жобалайды. Сол арқылы туристерді тартуды қалайды. Олай істемей-ақ адамдардың жәй ғана жаппай тауға шығуының өзі барыстың тынысын тарылтып, үрейін тудырады. Қазір барыстар төзіп жүр. Бірақ қазіргі қарқынға қарасақ, түбінде бәрібір адам жеңіп, барыс өмір сүруін біржола тоқтататын тәрізді. Біздің міндетіміз – ғалым ретінде адам мен барыстың үйлесімін табу. Қазір біз бүкіл ақыл-ойымызды, жиған-терген тәжірибемізді соған жұмсап жатырмыз. Қала тұрғыны өз әрекетімен, өз өмір сүру салтымен жыртқышқа зиян келтіретінін түсінуі тиіс. Адам зияны тимес үшін не істеу керек? Барыс көп мекен ететін аймақтарға туристерді жіберуді тоқтату, туристік мақсаттағы инфрақұрылымдық жобаларды барыс мекен ететін жерден аулақта салу керек. Мәселен, Көкжайлау жобасы секілді. Ол да Іле Алатау ұлттық табиғи паркінде орналасқан. Ал аталған паркте ілбістер өте көп кездеседі. Соңғы кезде барыстар қалаға тіптен жақындай түскен. Шаһарға ең жақын нүкте деп – әл-Фараби даңғылынан жоғарыда орналасқан тау жоталарын айтар едім. Яғни, қала орталығынан 10-15 шақырым жер маңайы. Барыс таудың ең биік жерлерінде мекендейтін болғандықтан осы күнге дейін аман жеткен. Себебі ең биік жерлерге адам аяғы жетпейді. Ал адам аяғы жеткен жердің бәрі оның иелігіне айналып жатыр. Сөйтіп, табиғаттың мазасы қаша бастады. Барысқа қауіп төндіріп тұрған басты нәрсе – антропогендік фактор деп анық айта аламын. Теміржолдардың салынуы, тауда және тауға жақын маңда ұдайы қозғалыстың көбеюі, түрлі жер-қойнауларын пайдалану жобаларының ашылуы (геологиялық жарылыстар) барыстың мазасын қашырады. Қалай болғанда да олардың тыныштығын бұзып алмау, оларды үркітіп алмау өте маңызды. Біз әшейінде барыс бейнесін өте көп пайдаланамыз. Түрлі спорттық жарыстардың логотипі етеміз. Алматы қаласы таңбасында да суреті бар. Бірақ дәл қазіргідей салғырт қарасақ барыс тек суретте ғана қалуы мүмкін.
– Ілбістер басқа жануарларға қарағанда өте аз зерттелген, сол себепті олардың тіршілігі де, мінез-құлқы да жұмбақ. Сіз бірнеше жылдан бері зерттеп келесіз. Олардың мінезін, тіршілік ету қағидасын аңғара алдыңыз ба?
– Иә, өте сирек кездеседі. Сондықтан да жұмбақ. Менің диссертациям да осы тақырыпта – яғни, барыстың өмірін зерттеу һәм зерделеу. Ғылыми жұмысым аяқталуға жақындап қалды. Тақырып – «Қазақстандағы қар барысының экологиясы» деп аталады. Олар адамға ешқашан шабуылдамайды. Менің өзім бірнеше рет бетпе-бет кездестім. Аз уақыт қарап тұрады да, кетіп қалады. Әрине, адам өзі шабуылдаса өз-өзін қорғау үшін айқасқа баруы мүмкін. Десе де, ондай жағдайлардың өзі өте сирек тіркелген. Қартайып, бойынан әл кеткен барыстар биіктен таудың етегіне түсіп, адамдардың қонысына жақындап, малға шабуыл жасайды. Олар өз бетінше жемтігін аулай алмайтын болғандықтан, үй жануарларына шабуылдайды.
– 2019 жыл қорытындысы бойынша фототұзақ материалдары нәтиже берді ме?
– Біз осы уақытқа дейін нысанамызға іліккен (фототұзақ) барыстарды басқалардан айыру үшін оларға бірегей нөмір белгілеп, бір-бірінен ажыратуға тырысамыз. Соған сәйкес әрбірі үшін арнаулы жеке сәйкестендірілген нөмірі бар ID паспорт жасаймыз. Былтыр біз негізінен Іле Алатауында зерттеу жұмыстарын жүргізіп, 30-дан астам барысты санаққа іліндірдік. Тұрақты мониторинг жүргіземіз: олар қалай өмір сүреді; адамға қатысты қандай реакция танытады дегендей. Кей барыстарды алты жылдан бері көзден таса қылмай келеміз. Фототұзақтардың бағасы шамамен 300 доллардай. Бірақ олар жиі жоғалады. Көбіне жергілікті тұрғындар қызығып алып кетеді. Сосын аюлар бұл құрылғыны қиратуға құмар. Осыған дейін Қазақстандағы БҰҰ Даму Бағдарламасы кеңсесі 300-ге жуық фототұзақ сатып алып, оны еліміздегі ұлттық қорықтарға бөліп берді. Бұл қорықтардың зерттеу, бақылау мүмкіндігін арттырады.
– Әйгілі актер Леонардо Ди Каприо осыдан бір-екі жыл бұрын барысты сақтауға қатысты ой айтып, барыс мекен ететін 12 елге арнайы сәлем жолдады. Мұндай адамдардың барыс пен оның эко жүйесін сақтап қалуға ықпалы қандай болмақ?
– Әлбетте, ондай адамдардың аузынан шыққан сөз қашанда ерекше әсер етеді. Ди Каприо қаншама жылдан бері жабайы табиғатты қорғау бойынша көп еңбек сіңіріп жүр. Әлеуметтік желідегі парақшасынан да тек осы тақырыпқа қатысты жазбаларды көреміз. Әрі ондай кісілердің ақша саламын десе де мүмкіндігі бар. Барыс тағдырына алаңдайтын жанашыр азаматтардың көбеюі қуантады. Бұл өте маңызды.
– Ісіңізге сәттілік! Әңгімеңізге рақмет!СұхбаттасқанАбай АЙМАҒАМБЕТ
– ... Осы жақында ғана экспедициядан оралдым. Көп уақытымыз тауда өтеді. Кейде қаланы жатырқап та қалатынымыз бар. Қазір біз барысты қорғау бойынша реабилитациялық орталық құру, оны ғылыми тұрғыда жасақтау жайын қарастырып жатырмыз. Дәл қазір мұндай тәжірибе бізде ғана емес, әлемде жоқ. Егер оны сәтті жүзеге асыра алсақ, үлкен жетістік болушы еді. Соның аясында жараланған жыртқышты, жетім қалған кішкентай аландарды да қамқорлыққа аламыз. Оларды емдеп, сауықтырып қайтадан жабайы табиғатқа жібереміз. Қазір бұл шаруаны Snow Leopard Foundation қоры ресми қолға алуда. Әрине, бұл бастамаға әлемдік табиғат қорғау ұйымдары да, отандық зоология институты да қолдау білдіреді. Ол орталықта арнайы тәлімбақтар салынады. Осыған ұқсас тәжірибе Бішкекте қолға алынған. Ол неміс табиғат қорғау ұйымымен бірлесе ашылған. Жұмыс істеп жатқандарына біраз жыл болып қалды. Олар көбіне браконьерлер атқан, басқа жағдайлармен жараланған жыртқыштарды тауып паналатады. Әкелінген жаралы аңдар табиғатқа қайта босатылмайды. Өйткені көбі ары қарай өз бетінше өмір сүруге қауқарсыз. Ал бізде тәсіл басқаша. Біз тек жаралы барыстарды жиып қана қоймай, оларды сауықтырумен, кейін қайта табиғатқа жіберумен айналысамыз. Сол арқылы олардың қайта ұрпақ өрбітуіне мүмкіндік жасағымыз келеді.
– Яғни, ол орталық арнайы дарбаза, шарбақпен қоршалады. Бірақ жыртқыш үшін құдды адам жоқтай болып көрінеді. Солай ма?
– Иә, солай. Бұл жобада адамның қатысуы, араласуы толығымен шектеледі. Шын мәнінде адам ғой басқаратын. Бірақ аңдардың көзіне түспейді. Қар барыстары өздерін адам басқарып, тәрбиелеп, бақылап жатқанын аңғармауы тиіс. Сауықтыру процесінен өткен соң барыс арнайы сынақ «тапсырады». Сол сынақ сәтінде ол адамнан қорқып, үркіп тұрса, онда оны табиғатқа жіберуге болады деген сөз. Ал егер қорқыныш сезімі болмаса, онда оны еркіне қоя беруге болмайды.
– Соңғы дерек бойынша Қазақстан аумағын қанша барыс мекен етеді?
– Соңғы мәліметтерге қарағанда, 150-ге жуық барыс мекендейді. Олар негізінен Алтай, Жоңғар Алатауы, Солтүстік Тянь-Шаньда, батыс Тянь-Шаньда өмір сүреді. Бірақ олар үшін қатып қалған шекара жоқ. Тау сілемдері арқылы бір елден екінші елге еркін өтіп жүре береді. Жалпы, ілбіс 12 елдің аумағында кездеседі. Орталық, Оңтүстік-Шығыс Азия, Оңтүстік Сібірде және ең көп популяция – Қытайда. Ал Қазақстан аумағында Өзбекстан, Қырғыз Республикасы, Қытай, Ресей елдерімен шекаралас аймақтарда барыс көп жүреді. Негізі барысты сақтап қалу проблемасы тек бізге тиесілі емес. Бұған өзге 11 ел де бас ауыртып отыр. Жалпы, бәріміз бірігіп ойласып, ақылдасуымыз қажет. Сондықтан олармен бұл бағытта тығыз әріптестік орнату маңызды. Көршілерімізбен бірлесе отырып, трансшекаралық аймақтардағы қорық жұмысын, оларды күзету, бақылау мәселесін жолға қоя алсақ жақсы болар еді.
– Әу баста барыс тақырыбына не үшін қызықтыңыз?
– Зоология институтында 2011 жылдан бері істеп келемін. Он жылға жуықтап қалыпты. Яғни, барысты зерттеп, таңның атысы, күннің батысы осы тақырыпты қаузағаныма осынша уақыт болды деген сөз. Ал зоология ғылымымен танысуым тым ерте кезден басталды. Анығырақ айтсам, алты жасымнан. Әкем де, немере атам да зоологтар. Олар мені кішкентай күнімде-ақ экспедицияларға ертіп кететін. Сондықтан бала кезімнен тау деген не, аң деген не, биология деген не, бәрін біліп өстім. Немере атаммен бірге 2011-2017 жылдар аралығында (Юрий Александрович Грачев) бүкіл тауды адақтап, аралап шықтық. Сөйтіп жүріп біз алғаш рет 2012 жылы фототұзақтар орнаттық. Бұл Қазақстандағы алғашқы тәжірибе болатын. Ол аппарат тиімділігін дәлелдеді. Қазір барлық қорықта өздерінің мұндай құрылғылары бар деп ойлаймын. Кейін біз БҰҰ Даму Бағдарламасы кеңсесімен бірлесе отырып, 2016 жылы методикалық еңбек шығардық. Онда барысты қалай зерттеп, қалай мониторинг жүргізу керек екені айтылады. Еңбекті кез келген мекеме, ұйым қолдана алады.
– «Жақында ғана экспедициядан оралдым» деп айттыңыз. Қандай тың жаңалықтарыңыз бар?
– Иә, Жамбыл облысынан кеше ғана оралдық. Жалпы, экспедиция бір аптаға созылады. Меркіде күн өте жылы болды. Мүлде қар жоқ десе де болғандай. Бәлкім, естіген де боларсыз, Меркі орман шаруашылығы мекемесінің қызметкерлері барысты фототұзаққа түсіріп, оны БҰҰ Даму Бағдарламасы кеңсесіне табыстаған. Сол жаңалықты ести сала біз дереу арнайы топ құрып, жағдайды нақтылап зерттеу үшін аттанып кеткен едік. Фототұзақтарды көбірек қойдық, қар барыстарының ізі бойынша зерттеу жасадық. Генетикалык анализ жасау үшін көп биоматериал жинап қайттық. Ал негізі барыс Қазақстан бойынша Алматы аумағында өте көп ұшырасады.
– Барысты сақтап қалуға кедергі болып отырған не нәрсе?
– Алматы халқының күн санап өсуі, инфрақұрылым аясының кеңейе түсуі бізді уақыт өткен сайын тауға жақындатып бара жатыр. Шаһар билігі тауда тау-шаңғы базасын салғысы келеді. Одан өзге көңіл көтеретін, демалатын түрлі демалыс нысандарын жобалайды. Сол арқылы туристерді тартуды қалайды. Олай істемей-ақ адамдардың жәй ғана жаппай тауға шығуының өзі барыстың тынысын тарылтып, үрейін тудырады. Қазір барыстар төзіп жүр. Бірақ қазіргі қарқынға қарасақ, түбінде бәрібір адам жеңіп, барыс өмір сүруін біржола тоқтататын тәрізді. Біздің міндетіміз – ғалым ретінде адам мен барыстың үйлесімін табу. Қазір біз бүкіл ақыл-ойымызды, жиған-терген тәжірибемізді соған жұмсап жатырмыз. Қала тұрғыны өз әрекетімен, өз өмір сүру салтымен жыртқышқа зиян келтіретінін түсінуі тиіс. Адам зияны тимес үшін не істеу керек? Барыс көп мекен ететін аймақтарға туристерді жіберуді тоқтату, туристік мақсаттағы инфрақұрылымдық жобаларды барыс мекен ететін жерден аулақта салу керек. Мәселен, Көкжайлау жобасы секілді. Ол да Іле Алатау ұлттық табиғи паркінде орналасқан. Ал аталған паркте ілбістер өте көп кездеседі. Соңғы кезде барыстар қалаға тіптен жақындай түскен. Шаһарға ең жақын нүкте деп – әл-Фараби даңғылынан жоғарыда орналасқан тау жоталарын айтар едім. Яғни, қала орталығынан 10-15 шақырым жер маңайы. Барыс таудың ең биік жерлерінде мекендейтін болғандықтан осы күнге дейін аман жеткен. Себебі ең биік жерлерге адам аяғы жетпейді. Ал адам аяғы жеткен жердің бәрі оның иелігіне айналып жатыр. Сөйтіп, табиғаттың мазасы қаша бастады. Барысқа қауіп төндіріп тұрған басты нәрсе – антропогендік фактор деп анық айта аламын. Теміржолдардың салынуы, тауда және тауға жақын маңда ұдайы қозғалыстың көбеюі, түрлі жер-қойнауларын пайдалану жобаларының ашылуы (геологиялық жарылыстар) барыстың мазасын қашырады. Қалай болғанда да олардың тыныштығын бұзып алмау, оларды үркітіп алмау өте маңызды. Біз әшейінде барыс бейнесін өте көп пайдаланамыз. Түрлі спорттық жарыстардың логотипі етеміз. Алматы қаласы таңбасында да суреті бар. Бірақ дәл қазіргідей салғырт қарасақ барыс тек суретте ғана қалуы мүмкін.
– Ілбістер басқа жануарларға қарағанда өте аз зерттелген, сол себепті олардың тіршілігі де, мінез-құлқы да жұмбақ. Сіз бірнеше жылдан бері зерттеп келесіз. Олардың мінезін, тіршілік ету қағидасын аңғара алдыңыз ба?
– Иә, өте сирек кездеседі. Сондықтан да жұмбақ. Менің диссертациям да осы тақырыпта – яғни, барыстың өмірін зерттеу һәм зерделеу. Ғылыми жұмысым аяқталуға жақындап қалды. Тақырып – «Қазақстандағы қар барысының экологиясы» деп аталады. Олар адамға ешқашан шабуылдамайды. Менің өзім бірнеше рет бетпе-бет кездестім. Аз уақыт қарап тұрады да, кетіп қалады. Әрине, адам өзі шабуылдаса өз-өзін қорғау үшін айқасқа баруы мүмкін. Десе де, ондай жағдайлардың өзі өте сирек тіркелген. Қартайып, бойынан әл кеткен барыстар биіктен таудың етегіне түсіп, адамдардың қонысына жақындап, малға шабуыл жасайды. Олар өз бетінше жемтігін аулай алмайтын болғандықтан, үй жануарларына шабуылдайды.
– 2019 жыл қорытындысы бойынша фототұзақ материалдары нәтиже берді ме?
– Біз осы уақытқа дейін нысанамызға іліккен (фототұзақ) барыстарды басқалардан айыру үшін оларға бірегей нөмір белгілеп, бір-бірінен ажыратуға тырысамыз. Соған сәйкес әрбірі үшін арнаулы жеке сәйкестендірілген нөмірі бар ID паспорт жасаймыз. Былтыр біз негізінен Іле Алатауында зерттеу жұмыстарын жүргізіп, 30-дан астам барысты санаққа іліндірдік. Тұрақты мониторинг жүргіземіз: олар қалай өмір сүреді; адамға қатысты қандай реакция танытады дегендей. Кей барыстарды алты жылдан бері көзден таса қылмай келеміз. Фототұзақтардың бағасы шамамен 300 доллардай. Бірақ олар жиі жоғалады. Көбіне жергілікті тұрғындар қызығып алып кетеді. Сосын аюлар бұл құрылғыны қиратуға құмар. Осыған дейін Қазақстандағы БҰҰ Даму Бағдарламасы кеңсесі 300-ге жуық фототұзақ сатып алып, оны еліміздегі ұлттық қорықтарға бөліп берді. Бұл қорықтардың зерттеу, бақылау мүмкіндігін арттырады.
– Әйгілі актер Леонардо Ди Каприо осыдан бір-екі жыл бұрын барысты сақтауға қатысты ой айтып, барыс мекен ететін 12 елге арнайы сәлем жолдады. Мұндай адамдардың барыс пен оның эко жүйесін сақтап қалуға ықпалы қандай болмақ?
– Әлбетте, ондай адамдардың аузынан шыққан сөз қашанда ерекше әсер етеді. Ди Каприо қаншама жылдан бері жабайы табиғатты қорғау бойынша көп еңбек сіңіріп жүр. Әлеуметтік желідегі парақшасынан да тек осы тақырыпқа қатысты жазбаларды көреміз. Әрі ондай кісілердің ақша саламын десе де мүмкіндігі бар. Барыс тағдырына алаңдайтын жанашыр азаматтардың көбеюі қуантады. Бұл өте маңызды.
– Ісіңізге сәттілік! Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Абай АЙМАҒАМБЕТ