Кез келген елдің экономикалық дамуында шағын және орта кәсіпкерліктің алар орны ерекше. Бұл сала дамыса ел де жақсы өркендейді. Сондықтан кәсіпкерлікті қолдау біздің елдің де басымдық берген салаларының бірі. Бұл бағытта Үкіметпен қатар «Атамекен» ҰКП да айтарлықтай іс тындырып келеді. Біз Алматы қаласы Наурызбай ауданының «Атамекен» ҰКП филиалы директоры Мақсат Сералыға хабарласып, кәсіпкерлікті қолдау шаралары жайлы сұхбаттасқан едік.– Кәсіпкерлік шаруаға кіріскісі келетін азаматтар бірінші кезекте қандай қадам жасауы керек?
– Кәсіп бастауға ниеттеніп жүрген азамат бірінші оқу бағдарламасынан бастауы қажет деп ойлаймын. Бұған орай бізде арнайы курстар бар. «Бизнес кеңесші» бағдарламасы аясында кәсіп ашқысы келген азамат он күн оқиды. Оқу тегін жүргізіледі. Ал сабақты іріктеліп алынған, тәжірибесі мол бизнес-тренерлер береді. Ол жерде бизнесті қалай бастау керек дегеннен бастап, кәсіпті жүргізудің қандай тетіктері бар, салық жүйелері жайында қалай сауатты болу керек, жарнаманы қалай жүргізген дұрыс, тауарды таңдауда не нәрсеге мән беру керек, нарықта қалай бәсекеге қабілетті бола аламыз деген сауалдардың барлығына жауап беріліп, толықтай дерлік үйретіледі. Міне, осы ақпараттардың барлығын алып, бойына сіңіргеннен кейін адамда өз-өзінен белгілі бір бағыт пайда болады. Ол кәсібін неден бастайтынын, қалай жүргізетінін түсінеді. Яғни, санасында өз бизнесіне байланысты картина шығады. Ал кәсіп бастаймын деп жүрген азаматтар үшін «Бастау Бизнес» бағдарламасы бар. Ондағы оқу бағдарламасы бір айға созылады. Ол жерде адамдар кәсіп негіздерін үйрене жүріп өзінің бизнес жоспарын құрастырады. Бір ай оқу тамам болған соң, әзірлеген бизнес жобасын қорғап, арнайы грант ұтып алуға мүмкіндігі бар. Гранттың көлемі – 200 АЕК. Бұл дәл қазір кәсіп бастап кетемін деген азамат үшін кәдімгідей көмек. 530 мың теңгеге өз саласы бойынша қажетті құрал-жабдығын сатып алады. Бұл бағдарламаға жұмыссыз жастар, көпбалалы аналар, әлеуметтік әлсіз топ өкілдері қатыса алады. Аталған жоба былтыр да сәтті жүзеге асқан, биыл да жалғасады. Оқу бағдарламасы наурыз айының ортасында басталады деп күтіп отырмыз. Қазірдің өзінде осыған қатысамын деп талпынып отырғандар көп. Сондай-ақ грант көлемі де артуы мүмкін. Яғни, 1 миллион теңгеге жеткізілмек. Біздің ауданда екі класс ашылмақ. Сол жерде 20-30 адамнан топ-топқа бөлініп оқытылады. Қазірдің өзінде біздің ауданымызда 260 адам оқуға ниеттеніп отыр. Ал жалпы, қала бойынша былтыр 3 000-ға жуық адам кәсіпкерлік негіздерін меңгерген. Шыны керек, соңғы уақытта кәсіпкер болғысы келетін адамдардың саны көбейді. Бұл – жақсы үрдіс. Мұндай үрдістің жалғасын табуына Үкіметтің шағын және орта бизнеске қолдау жасауы да әсер етіп жатыр. Бұл орайда, «Бизнестің жол картасы – 2025» бағдарламасын да айта кету керек. Аталған бағдарлама аясында 5 млн теңгелік грант беріледі.
– Қомақты гранты бар жобаның талабы да жоғары болатын шығар?
– Мүмкін, солай деуге де болады. Бұл бір жағынан кәсіпкерліктің сапасына да әсер етпек. Яғни, жоба аясында грант ұтып алғысы келген азаматтар – білім, өндіріс, денсаулық сақтау, туризм салаларының бірі бойынша өз кәсібін ашуы қажет. Оған енді бастап жатқан кәсіпкерлер, мүгедектер, көпбалалы аналар қатысады. Бәлкім, кішігірім цех, мүмкін қандай да бір оқыту орталығы болар. Басты талап – жобаның инновациялық мінездемесі болуы керек. Осы ретте инновация деген терминге де түсініктеме бере кетсем деймін. Қазір инновация десе жұрттың бәрі оны ерекше бір жаңашылдық деп түсінеді. Елде жоқ нәрсені енгізу деп ұғады. Ал шын мәнінде олай емес. Мәселен, ағылшын курсын аштыңыз делік. Бірақ қазір тіл курстары өте көп. Бәрінің де жарнамасы бір-бірінен асып тұр. Сіз егер сондай орталық ашатын болсаңыз, онда ерекше оқу методикасын енгізесіз. Басқаларға ұқсамайтын, адамды өзіне тартып тұратын ерекшелік. Міне, инновация деген – осы. Көптің бірі емес, сол көптен ерекшеленіп тұратын әдіс-тәсілі бар орталық. Бұл сіздің инновацияңыз болып саналады. Ал егер сіз әлеуметтік әлсіз топ өкілі не мүмкіндігі шектеулі жан болсаңыз немесе көпбалалы ана болсаңыз, онда сізден ешқандай инновация талап етілмейді. Яғни, мұндай санатқа жататын азаматтар кез келген жобасын ұсына алады. Өтініштер 2-21 наурыз аралығында қабылданады. Қатысушылар арнайы комиссия алдында өз презентацияларын қорғап шығуы керек. Сәтті қорғай алса 5 миллион теңгесін алып, кәсіптерін бастай береді.
– Егер кәсіпкер бизнесін жөндеп жүргізе алмаса, әрі қарай алып кете алмаса онда берілген гранттың сұрауы бола ма?
– Әрине, бәрі де есептеулі. Сіз комиссия алдында жобаңызды қорғаған сәтте қандай құрылғылар сатып алатыныңызды, не нәрсеге қаражат жұмсайтыныңызды айтасыз. Сәтті қорғаудан соң соның барлығын орындау керек. Егер олай істемей, қаржыны басқа қажеттілікке жұмсап жіберсеңіз, әрине оның сұрауы болады. Ал бизнес аясында әр жаратылған қаржыға байланысты сіз құжаттама өткізесіз. Одан кейін жұмысыңызды емін-еркін бастай бересіз. Бірақ қалай болғанда да бұл – қайтарымсыз грант. Бір-екі жылдан соң кәсіп банкротқа ұшырауы мүмкін немесе басқалай сәтсіздікке тап келуі ықтимал. Комиссия жыл сайын сіздің жағдайыңызды біліп тұрады. Сол кезде басыңыздағы қиындықты, (тауарыма сұраныс болмай жатыр, кәсіп алға жылжымай жатыр деген сияқты) жасырмай айту керек. Десе де, мұндай қиындықтар өте сирек кездеседі.
– Адамдардың кәсіпті әрі қарай игеріп кетуіне кәсіпкерлер палатасы әрдайым көмек беріп отыра ма?
– Міндетті түрде. Біздің артықшылығымыз да сол. Бұл бағытта кәсіпкерлерге көмек көрсету орталығы жұмыс істейді. Мәселен, грант ұтып алып кәсіп бастаған адам салық жинағын тапсыруға міндетті. Ол үшін біздің бухгалтерлер – салық жүйесі, статистика, бухгалтерлік басқа да сауалдар бойынша қолдау көрсетеді. Яғни, біз ол кісімен бірге отырып, барлық есептерін тапсырамыз. Сондықтан кәсіпкердің жеке бухгалтер жалдау, оған қосымша жалақы төлеу шығыны болмайды. Бұдан бөлек, заңнамалық мәселелерді шешіп беретін заңгерлеріміз бар. Мысалы, тәжірибесі аз кәсіпкер жұмысқа тұратын адаммен, тауар жеткізушімен келісімшарттарды қалай жасау керегін білмеуі мүмкін. Басқа да түрлі заңнамалық мәселелер алдынан шығады. Соның бәрінде біздің заңгерлер бастан-аяқ көмек бермек. Үшінші көмегіміз – маркетинг бойынша. Арнайы маркетологтар – бизнес жоспар жасау, тауарына деген сұранысты анықтау, әлеуметтік желіні тиімді пайдалану бағыттары тұрғысында тегін кеңес береді. Сонымен қатар елімізде басқа да мемлекеттік бағдарламалар бар. Мәселен, Almaty Finance деген қаржылық ұйымы 2 пайызбен несие береді. Одан өзге «Даму-Өндіріс», «Еңбек» бағдарламалары да бар. Соңғысы бойынша 6 пайыздық мөлшерлемемен 21 млн теңгеге дейін алуға болады. Міне, осы бағдарламалар бойынша ақпарат береміз және соларға қарай жетелейміз. Олар шағын ортамен шектеліп қалмай, кәсібін өрістететін басқа да мүмкіндіктерді пайдалана алса құба-құп. Бұл төрт негізгі бағыттан бөлек, әкімшілік кедергілерді жою, бизнесті қолдауға байланысты күрделі өзгерістер жасалып жатыр. Уақыт өте келе оның барлығы жемісін береді. Кәсіпкер өзіне жасалған қысым туралы, қандай да бір жемқорлық дерегі жайлы хабарласа, біз оның құқығын қорғап, тіпті сотқа дейін баруға әзірміз.
– Кәсіпкерлер көп жағдайда қандай қиындық бойынша хабарласады?
– Көбіне кездесетін жағдай – салық өсімінің заңсыз өсіп кетуі. Біз араласуымыз арқылы қаншама кәсіпкердің миллиардтаған қаржысын сақтап қалып отырмыз.
– Кәсіпкер үшін заңды тұлға атанудың қай түрін таңдаған қолайлы болар еді?
– Жеке кәсіпкер бола ма, әлде жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) құра ма, кәсіп иесі оны өзі таңдайды. Егер ЖШС ашатын болса, онда барлық құжаттарын өзіміз жасап береміз. Ал жеке кәсіпкер атанғысы келсе, онда алдымен салық формасын таңдауы керек. Қазір Қазақстанда екі салық формасы бар – толықтырылған және жеңілдетілген. Жеңілдетілген түрі бойынша – салыққа ақша айналымының 3 пайызын төлейді. Шағын кәсіпкерлердің біразы осы жүйені таңдайды. Өйткені ыңғайлы. 100 мың теңгеге сауда жасаса, 3 мың теңге салық төлейді.
Жалпы алғанда, осының бәрі шағын және орта бизнесті дамыту үшін жасалуда. Қандай да бір кәсіп басталса, адамдар жұмыспен қамтылады. Кәсіп жүрген соң адамның табысы артады. Сөйтіп жүріп мемлекетке де белсенді салық төлейді. Қазір біз «Бизнестің жол картасы – 2025» аясында бес айқын сектордың бірі ретінде өндірісті айтып отырмыз. Яғни, бұл да ел экономикасына елеулі көмегін тигізеді.
– Әңгімеңізге рақмет!СұхбаттасқанАбай АЙМАҒАМБЕТ
– Егер кәсіпкер бизнесін жөндеп жүргізе алмаса, әрі қарай алып кете алмаса онда берілген гранттың сұрауы бола ма?
– Әрине, бәрі де есептеулі. Сіз комиссия алдында жобаңызды қорғаған сәтте қандай құрылғылар сатып алатыныңызды, не нәрсеге қаражат жұмсайтыныңызды айтасыз. Сәтті қорғаудан соң соның барлығын орындау керек. Егер олай істемей, қаржыны басқа қажеттілікке жұмсап жіберсеңіз, әрине оның сұрауы болады. Ал бизнес аясында әр жаратылған қаржыға байланысты сіз құжаттама өткізесіз. Одан кейін жұмысыңызды емін-еркін бастай бересіз. Бірақ қалай болғанда да бұл – қайтарымсыз грант. Бір-екі жылдан соң кәсіп банкротқа ұшырауы мүмкін немесе басқалай сәтсіздікке тап келуі ықтимал. Комиссия жыл сайын сіздің жағдайыңызды біліп тұрады. Сол кезде басыңыздағы қиындықты, (тауарыма сұраныс болмай жатыр, кәсіп алға жылжымай жатыр деген сияқты) жасырмай айту керек. Десе де, мұндай қиындықтар өте сирек кездеседі.
– Адамдардың кәсіпті әрі қарай игеріп кетуіне кәсіпкерлер палатасы әрдайым көмек беріп отыра ма?
– Міндетті түрде. Біздің артықшылығымыз да сол. Бұл бағытта кәсіпкерлерге көмек көрсету орталығы жұмыс істейді. Мәселен, грант ұтып алып кәсіп бастаған адам салық жинағын тапсыруға міндетті. Ол үшін біздің бухгалтерлер – салық жүйесі, статистика, бухгалтерлік басқа да сауалдар бойынша қолдау көрсетеді. Яғни, біз ол кісімен бірге отырып, барлық есептерін тапсырамыз. Сондықтан кәсіпкердің жеке бухгалтер жалдау, оған қосымша жалақы төлеу шығыны болмайды. Бұдан бөлек, заңнамалық мәселелерді шешіп беретін заңгерлеріміз бар. Мысалы, тәжірибесі аз кәсіпкер жұмысқа тұратын адаммен, тауар жеткізушімен келісімшарттарды қалай жасау керегін білмеуі мүмкін. Басқа да түрлі заңнамалық мәселелер алдынан шығады. Соның бәрінде біздің заңгерлер бастан-аяқ көмек бермек. Үшінші көмегіміз – маркетинг бойынша. Арнайы маркетологтар – бизнес жоспар жасау, тауарына деген сұранысты анықтау, әлеуметтік желіні тиімді пайдалану бағыттары тұрғысында тегін кеңес береді. Сонымен қатар елімізде басқа да мемлекеттік бағдарламалар бар. Мәселен, Almaty Finance деген қаржылық ұйымы 2 пайызбен несие береді. Одан өзге «Даму-Өндіріс», «Еңбек» бағдарламалары да бар. Соңғысы бойынша 6 пайыздық мөлшерлемемен 21 млн теңгеге дейін алуға болады. Міне, осы бағдарламалар бойынша ақпарат береміз және соларға қарай жетелейміз. Олар шағын ортамен шектеліп қалмай, кәсібін өрістететін басқа да мүмкіндіктерді пайдалана алса құба-құп. Бұл төрт негізгі бағыттан бөлек, әкімшілік кедергілерді жою, бизнесті қолдауға байланысты күрделі өзгерістер жасалып жатыр. Уақыт өте келе оның барлығы жемісін береді. Кәсіпкер өзіне жасалған қысым туралы, қандай да бір жемқорлық дерегі жайлы хабарласа, біз оның құқығын қорғап, тіпті сотқа дейін баруға әзірміз.
– Кәсіпкерлер көп жағдайда қандай қиындық бойынша хабарласады?
– Көбіне кездесетін жағдай – салық өсімінің заңсыз өсіп кетуі. Біз араласуымыз арқылы қаншама кәсіпкердің миллиардтаған қаржысын сақтап қалып отырмыз.
– Кәсіпкер үшін заңды тұлға атанудың қай түрін таңдаған қолайлы болар еді?
– Жеке кәсіпкер бола ма, әлде жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) құра ма, кәсіп иесі оны өзі таңдайды. Егер ЖШС ашатын болса, онда барлық құжаттарын өзіміз жасап береміз. Ал жеке кәсіпкер атанғысы келсе, онда алдымен салық формасын таңдауы керек. Қазір Қазақстанда екі салық формасы бар – толықтырылған және жеңілдетілген. Жеңілдетілген түрі бойынша – салыққа ақша айналымының 3 пайызын төлейді. Шағын кәсіпкерлердің біразы осы жүйені таңдайды. Өйткені ыңғайлы. 100 мың теңгеге сауда жасаса, 3 мың теңге салық төлейді.
Жалпы алғанда, осының бәрі шағын және орта бизнесті дамыту үшін жасалуда. Қандай да бір кәсіп басталса, адамдар жұмыспен қамтылады. Кәсіп жүрген соң адамның табысы артады. Сөйтіп жүріп мемлекетке де белсенді салық төлейді. Қазір біз «Бизнестің жол картасы – 2025» аясында бес айқын сектордың бірі ретінде өндірісті айтып отырмыз. Яғни, бұл да ел экономикасына елеулі көмегін тигізеді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Абай АЙМАҒАМБЕТ
