Сахна төрінде ақынның әндері шырқалып, 2013 жылы жарық көрген «Із тастап аққан бір жұлдыз» атты жинағының екінші басылымының тұсауы кесілді. Кітапхана фойесіндегі көрмеге ақынның еш жерде жарияланбаған архивтегі суреттері қойылды.
Әдеби сазды кеште Президент кеңесшісі, журналист Бауыржан Омарұлы, тележурналист Арман Сқабылұлы ақын, компазитор Елена Әбдіхалықова, Мәжіліс депутаты, журналист Жанарбек Әшімжан, «Түркістан» газетінің бас редакторы Бауыржан Бабажанұлы, «Айқын-Литер» ЖШС-ның директоры Ысқақ Егембердиев сынды ел ағалары естелік айтып, Табылдыға арнап жазған жырын оқыды.
– Табылдың Астанада әлі кеші болған жоқ. Мынау – алғашқы кеші. Ал Ақтөбе қаласында Табылдының жыл сайын әндер байқауы өткізіліп келеді. Атырауда да, Маңғыстауда да керемет жыр кеші болды. Енді Астанаға келді. Табылдыны еске алу, Табылдыны таныту деген мақсатта... Өзі де халықтың арасында танымал. Бірақ ресми түрде Табылдының елге танылуы соңғы бір-екі жылдың көлемінде қолға алына бастады. Атырауда ескерткіші ашылды. Біздің замандастардың ішінде Табылдының оқ бойы озық, шынымен алда екенін дәлелдейтін ескерткіш әлі ешкімге қойылған жоқ. Табыл оқу бітіргеннен кейін Алматыда қала алмай, бір шаңырақтың жалғызы болғаннан кейін ауылға кетті. Ауылда жүріп шығармашылығын дамытты. Алматыны сағынып жүрді, Алматыға келгісі келетін. Бірақ қолы байлаулы еді. Сонда да болса, қысқа ғана 45 жыл ғұмырында көп жұмыс бітіріп кетті. Ал оның шығармашылығының ең бір гүлденген шағы, қазір елдің аузынан түспей жүрген ең бір таңдаулы әндерінің 70-80 пайызы ҚазГУ қалашығында, жастық, студенттік шағында дүниеге келді. Бәріміз жас болдық, бәріміз ғашық болдық. Әндерінің талайының қалай туғанының куәсімін. Тіпті, патриоттық әндері де Алматыда туды. Желтоқсан оқиғасының ортасында болды. Сол үшін оқудан шығып қалды. «Мен қазақпын» деген әні күйініштен, азаттық аңсаған жан тебіренісінен туған еді.
Табылдының тағдыры киноға да татиды. Түбі көркем фильм, спектакль, пьеса болып, көрерменмен қауышады, жарық көреді деп сенемін. Табыл талант Астананың кітапханасы сахнасынан басталып, үлкен сарайларда талай-талай жыр кештерінің тақырыбына айналады деп ойлаймын, – дейді ақынның курстасы Арман Сқабылұлы.
Қазақтың жыр әлемінде жасындай жарқырап, отты өлеңдерімен олжа салған ақындар аз емес. Тағдырдың таңбасы солай ма, әйтеуір қазақ көбіне көзі тірісінде талантты танымай жатады дейміз. Бірақ 80-90-жылдары көзі тірісінде-ақ Табылды Досымовтың КазГу қалашығын тербеткен қоңыр үні, гитарадан төгілген қоңыр әуені сол кездегі барлық қазақ жастарының жүрегіне ұялап, ән болып әуелегені рас. «Түркістан» газетінің бас редакторы Бауыржан Бабажанұлы:
– Біз университетке келсек, бүкіл КазГУ Табылдының әнімен тыныстап, тербеліп тұр екен. Біздің студенттік кездеріміздің бәрі Табылдының әндерімен өтті. Оған дейін өз заманының тынысын гитараның үніне қосып жеткізген дарын ұлтымызда болған жоқ, - десе, Бауыржан Омарұлы Табылды Досымовтың студенттік өмірінің өлшемі, достығының анықтауышы – ақын Әубәкір Смайылов, журналист Болатбек Қожан және тележурналист Арман Сқабылұлы олардың Табылды қалай алақанына салып аялағаны жайында естеліктерді айта келіп, ақын шығармасындағы философиялық, психологиялық иірімдер жөнінде толғамды ойын ортаға салды.
– Табыл әскерден келді де, шығармашылықпен шындап айналысты. Тынымсыз ізденді. Қабілетін қайрады. Қаламын ұштады. Гитарасының шанағынан саз сауды. Нәтижесі, өздеріңізге белгілі.
Ақын досымыздың мақсат-міндеті мен өсіп-өрлеуінің кілті өз өлеңінде тұр. Оның шығармашылығында «биіктік» ұғымы маңызды роль атқарады. Ол үнемі ғарышқа көз тігеді, зеңгір көкке зер салады. Бала бардтың арманы да («Ұнатады шыңға көңіл шырқауды, Таулары жоқ төбемізден бұлт ауды»), аңсары да («Шыңды армандап төбесі көк сүзгілер, Экраннан Эверестке үздігер»), кесімі де («Қыр баласы тауға қарап өспейді, Қыр баласы қол созады аспанға»), шешімі де («Биіктікті айналайын, туған ел, Қыранының қанатымен өлшеген») – сол биіктік. Табыл игерді сол биіктіктің біразын. Қандай шыңдарды бағындырғанына бүгінгі жұрт куә.
Тағы бір назар аударарлық нәрсе – Табылдың өлеңдеріндегі «тау» түсінігі. Бұл – алдыңғы «биіктік» ұғымымен астасып жатқан дүние. Тау тұлғалы Табыл тауға құмартты. «Обаны адыр, адырларды төбе деп Төбелерді тау деседі біздің ел», – деп туған жерінің табиғатын тебірене тәпсірледі. «Тартыспай-ақ Ғамзатовтай көкеммен, Тау ұлы емес, қыр ұлы боп өтем мен» деп өзінің перзенттік парық-пайымын жалпақ жұртқа жариялады. «Осы қырда төбешіктей аналар, дүниеге таудай ұлдар әкелген» деп өскен өңірін өбектей түсті. «Ереуіл атқа ерін салған егесте, Махамбеттің өзі бір тау емес пе?» деп Арман секілді тау ұлдарына шекесінен қарап, алабөтен асқақтық танытты.
Расында да оның әйгілі үш досының екеуі таусыз жерде туып-өскен-ді. Әубәкірдің тауы – өлең, Боряның тауы – иман... Ал Арман титімдейінен тауда ойнаған жас марал еді... Табылдың оған тым жақын болғаны да содан шығар.
Табылдың да кредосы тау секілді асқақ еді. Тау перзенттерін тынбай жырлайды («Тау ұлдары тауда нағыз сырбаздай, Жүздеріңде шабыт оты жүр маздай»), оларды өзінің теп-тегіс туған жерінің алаңсыз адамдарымен салыстырады («Біздің қырда қыдырса егер бір жаздай, Талай таулық кетер ме екен жыр жазбай»), ақырында таусыз-ақ тірлік етеріне мойынсұнып, сабасына түседі «(Алты алаштың алыптары берсе дем, Таусыз ғұмыр кешеріме мен сенем»). Бәрібір көкейтесті арманын өзі күндіз-түні шимайлайтын ақ параққа мөр ғып басты, – деп Бауыржан Омарұлы Табылды Досымовтың шығармаларындағы арман-мұраттарының шындыққа айналғаны туралы толғанды.
Жыр кешінде Қорабай Есенов, Зәмзәм Дәуітов, Амантай Шәріпов, Ерсайын Жапақов, Сабыр Адай, Әмірхан Балқыбек, Жарас Сәрсек сынды тау тұлғалы қазақтың біртуар ұлдарының аттары Табылды Досымовтың атымен қатар аталып, 80-90-жылдардағы қазақ жастарының қилы да қызық жастық шақтарынан сыр шертті.
– Бүгін бір сұрапыл кеш болып жатыр. Керемет естеліктер айтылып жатыр. Табыл аға біздің жатақханаға жиі келетін еді. Түнімен ән айтатын. Өтірік өлең жазатын халтуршиктерге жаны қас еді, – деп еске алды депутат Жанарбек Әшімжан. Иә Табыл ақынның жасандылыққа жаны қас шығармашылық талантына жазушы Әуезхан Қодар: «Табылды жасандылықты кешірмей, сынап-мінеп отырады. Себебі оның ең түпкі мақсаты – қазақтың шығыстық болмысын табу емес, қазақтың өзіндік қазақ болмысын табу. Ал ол болмыстың табиғаты қазақтың жырау болмысында жатыр. Жырау дегеніміз кім? Жырау – әрқашанда шындықсүйгіш қазақы еркін болмысты дәріптейтін ақын. Ол – бір жағынан билік пен халық арасындағы дәнекерші болса, екінші жағынан, биліктің алдында халық сөзін айтушы, оның мүддесін қорғаушы тұлға. Егер бір кездері қазақ біртұтас болса, ол – халыққа да адал, билікке де әділ біздің жанкешті осы жыраулық болмысы. Ол бард сөзінің ортағасырлық және қазіргі мағынасында да бар. Ең түпкі негізінде, ол қазақ дәстүрлі жыраулар мәдениетінің өкілі болса, екінші жағынан, қазіргі авангардистік, модернисттік мәдениетінің өкілі» деп баяғыда бағасын берген еді.
Табылды Досымов туралы жазғанда ақынның өзінен асырып айту мүмкін емес сияқты. Өйткені ақын өлеңдерінің қай-қайсысына үңілсеңіз де, өміріне де, өнеріне де, тіпті өліміне де өзі ескерткіш қойып кеткенін аңғарады екенсің.
– Биыл Табыл ағаның бүкіл әндері нотаға түсіп, үлкен кітап болып жарық көрді. Туған жерінде өнер кеші өтті. Келесі жылы Табыл Досымовтың әндер фестивалі өтеді деп жоспарлап отырмыз. Сонымен қатар Махамбет атындағы академиялық қазақ драма театрының әртістері ақын өмірін басқаша қырынан көрсететін «Ұнатамын мен сені» деген тақырыпта жаңа спектакль дайындап жатыр, – деді Махамбет атындағы Қазақ драма театрының қызметкері, ақын Әлия Дәулетбаева. Иә, қазақ барда қазақтың тұңғыш бард ақыны Табылды Досымов та өлмейді, мәңгі жасайды.
Табылды Досымовтың шығармаларындағы биіктік, тау, жалғыздық сынды ұғымдардың қазақ ұғымындағы ұлылық өлшемдерімен, ал «Біреу келсе екен...» деген арман-аңсары халқымыздың бауырмал, көпшіл, қонақжай деген секілді өмірлік таным-түсінігімен ұштасып, ұрпаққа ұлттық мінез-құлықты үлгі-өнеге етіп, мәңгілікке жалғаса беретіні сөзсіз. Өйткені Табылды туралы таусылмас тақырып төңірегінде сыр шертіп, естелік айтар қаламдас достары, замандастары және ізін жалғап, жолын қуған аға-бауыр, іні-қарындастары, Қарлығаштай жары мен Абылдай мұрагері бар.
Тілекгүл ЕСДӘУЛЕТ