Рас, Атырау сейсмологиялық аймаққа жатпайды. Бірақ ғасырдан астам уақыттан бері жер астынан мұнай өндіріп келе жатқан өңірде техногендік сипаттағы жер сілкінісі болуы ғажап емес. Қазір Атырау облысының сейсмологиялық картасы жасақталып жатыр.
Атырау облысы әкімінің орынбасары Жасұлан Бисембиевтің айтуынша, бүгінде Сейсмология институтына өтінім дайындалуда. Сейсмологиялық карта қауіпті нүктелерді анықтау үшін қажет. Карта дайын болған соң сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін дайындық жұмыстары жүргізіледі.
«Біздің өңір сейсмологиялық қауіпті аймаққа жатпайды. Соған қарамастан облыс әкімінің тапсырмасына орай сейсмологиялық картаны, эвакуациялау пункттерін дайындау жұмыстарын қолға алуды жоспарлап отырмыз. Тұрғындарға мұндай пункттердің мекенжайы хабарланады. Өйткені өңір тұрғындары хабарландыруларды дер кезінде алуы керек», – дейді Жасұлан Бисембиев.
Сейсмикалық қауіп дегеннен шығады, деректерді сараптасақ, 2001 жылы ақпанда Теңіз кенішінде жер сілкінісі тіркелген болатын. Сол кездің өзінде Ұлттық ғылым академиясының академигі болған Мұфтах Диаров мұндай оқиға қайталануы әбден мүмкін екенін айтып, дабыл қаққан еді. Бүгінде марқұм болған ғалым техногендік сипаттағы жер сілкінуі республиканың батыс өңіріне, соның ішінде Атырауға да тән екенін айтқан-ды. Ғалымның пайымдауынша, алынған мұнайдан босаған орынға су немесе газдың айдалмауы – жер қойнауының статикалық күйінің бұзылуына әкелуі әбден мүмкін. Академик Мұфтах Диаров Теңіз кеніші екі тектоникалық жарылған жердің дәл үстінде орналасқанын айтқан-ды. Осы деректің өзі-ақ бұл кен орнында қауіп деңгейінің қаншалықты зор екенін көрсетеді.
Сала мамандары жақсы біледі, егер өнім алынған жерді қайта толтырмаса, онда әлгі орын опырылып құлауға бейім болады. Сондықтан кеніштерде міндетті түрде су ұңғымалары бірге қазылады. Олар, біріншіден, қабат қысымын қалпына келтіріп, мұнай мен газдың жоғары шығуына септігін тигізеді. Сөйтіп, өнім көлемі сақталады. Екіншіден, мұнай алынған соң босап қалған кеңістік толтырылады. Бұл амалдар жер қыртысын 100 пайыз табиғи күйіне келтіре алмайды. Бірақ жердің төмен шөгуіне азды-көпті қарсы әсер етеді.
Кейінгі деректерді қарап отырсақ, Теңіз кенішінде жер сілкінуі қалыпты жағдайға айналып бара жатқандай көрінеді. Мәселен, жер астындағы дүмпу Теңізде 2020 жылдың желтоқсанында тіркелді. Әрі қарай сабақтасақ, 2016 жылы 8 мамырға қараған түні Теңіз кен орнында тіркелген жер сілкінісі 4 балға жуықтады. Осындай дерек 2014 жылғы 24 мамырға қараған түні де тіркелген болатын. Магнитудасы 3,6 балл болатын жер сілкінісі туралы ресми ақпарат оқиғадан кейін төртінші күні ғана берілген еді.
2001 жылы әзірленген сейсмикалық аудандастыру картасына сәйкес, Атырау облысы Рихтер шкаласы бойынша 6 балға дейін жер сілкінісі болуы мүмкін жер қыртысының учаскелеріне жатқызылған.
Сарапшылардың пайымдауынша, мұнай мен газды қарқынды өндіру процесі апат тудыруы әбден мүмкін. Әсіресе, Қашаған, Қайран, Ақтоты кен орындары резервуарларда бос орындар мен шөгінділер пайда болатын тектоникалық қауіпті учаске ретінде танылып отыр.
Атыраулық эколог ғалым Нұргүл Имамұратова техногендік сипаттағы жер сілкінісі мұнай алу, бұрғылау салдарынан болуы мүмкін екенін растап отыр.
«Атырау – мұнайлы аймақ. Мұнай алу кезінде бұрғылау жұмыстары белгіленген мөлшерден асып кететін болса және алынған мұнайдың орны сумен толтырылмаса, жер сілкінісі болуы мүмкін. Ұлттық ғылым академиясының Сейсмология институты деректері бойынша, Каспий теңізінің акваториясын қоса алғанда, Атырау облысының аумағы магнитудасы 6 балл болатын жер сілкіністерінің ықтимал көріністері бар жер қыртысының учаскелеріне жатқызылып отыр. Сондықтан Атыраумен бірге, Маңғыстау өңірінде де геодинамикалық тексеріс жүргізілуі керек», – дейді эколог ғалым.
Өткен жылдың аяғында Атырау – Маңғыстау шекарасында 4,9 балдық жер сілкінісі тіркелді. Жер астындағы дүмпу туралы мәлімет Volcanodiscovery сайтында пайда болды.
Қалай десек те, табиғи апат айтып келмейді. Демек, жағдайды жіті қадағалап, барлық мәліметті қолда ұстау үшін жақсы жабдықталған сейсмикалық кешенді қондырғы қажет. Бұдан біраз жыл бұрын көршілес Батыс Қазақстан облысында техногендік жарықшақ пайда болып, жер сілкінісі қаупі сезілген соң тұтас ауылды көшіруге тура келгені де сабақ болуға тиіс.
Баян ЖАНҰЗАҚОВА,
Атырау облысы