Мәселен, 2015 жылы 35-39 жас аралығындағы 37 мың әйел босанса, 2021 жылғы бұл көрсеткіш – 57 мың. Ал 2021 жылы 20-24 жасында сәби сүйгендер саны 95 мыңнан асса, 30-34 жас аралығындағы босанған әйелдер 112 мыңға жуықтаған, бұл кезеңдегі 25-29 жастың көрсеткіші – 134 мыңдай. Бұл орайда, қоғамның да, мамандардың да пікірі екіге жарылады: бірі – кеш жүктілік кезінде түрлі генетикалық аурумен бала туу, сондай-ақ ана өлімінің ықтималы жоғары десе, енді бірі бұл жастағы әйелдердің жауапкершілігі жоғары – жүктілікті жоспарлайды, бала тәрбиесіне ұқыпты дегенді алға тартады.
Бұл үрдіс кейінгі 10-15 жылда бүкіл әлемде белең алды. Мәселен, АҚШ және Еуропа елдерінде 20-25 шамасында сәби сүйгендерге қарағанда 35-40-тан кейін босанғандар саны артуда. Зерттеушілер мұны өмір сүру жасының ұзаруымен және қоғамдағы ана мен әйел рөлінің өзгеруімен байланыстырады. Сондай-ақ әйелдердің босануға асықпауына тағы бірнеше әлеуметтік-экономикалық және демографиялық фактор әсер етеді: гормоналды контрацепция қолдану, әйелдердің жұмыспен қамтылуының артуы, жоғары білім алу, мансап құру және әлеуметтік мәртебені көтеруге ұмтылу, бала туу мен тәрбиелеу үшін қолайлы жағдай жасау және тағы басқа.
«Қазақстандық қоғамдық даму институты» КеАҚ ұсынған әлеуметтік зерттеуге сүйенсек, бүгінде еліміздегі 30-дан асқан әйелдер 30 жаста болған өз анасынан білім деңгейі, әлеуметтік процестерге қатысуы жағынан ерекшеленеді. Қазіргі әйелдер белсенді, экономикалық және саяси құқығы мен еркіндігін жақсы біледі, тәуелсіз әрі бірнеше әлеуметтік рөлді біріктіруге қабілетті.
Дайындықсыз жүктіліктен сақтану керек
30-дан асып алғаш ана атанған Гүлнәр Досымбек кеш жүктілікке тиянақты дайындалу керегін айтады.
«Әр әйел іштей ана болуға дайын екенін сезеді деп ойлаймын. Өкінішке қарай, біздің қоғам 25 жастан ассаң болды кәрі қыз қылады. Сол қыздардың басым көпшілігі ата-анасының, ағайын-туыстың «қысымымен» алды-артына қарамай 25-тен асқаннан кейін асығыс тұрмысқа шығып жатады. Күйеуге тиген соң 1-2 жыл бала сүймесең, баяғы қоғам енді «бедеусің» дейді. Бұл екі стереотиппен бетпе-бет келіп көрдім. Ел-жұрттан «әбден отырдың-ау» деген сөз естіп жүргенде, яғни 29 жасымда тұрмысқа шықтым. Содан соң бір жылдай жолдасыммен бірге медициналық тексеруден өтіп, қажетті ем-дом қабылдап, тұңғышымды көтердім. 31 және 34 жасымда екі рет сәби сүйдім. Елімізде бұл жасты кеш жүктілікке жатқызады. Әйтсе де, күйеуге тие салысымен бала тууға асықпау керек. Әсіресе, 30-дан кейін босанатын болсаң, денсаулығыңды жүктілікке тыңғылықты даярлау шарт. Бұл жүктілік барысының қалыпты, ешқандай қабынусыз өтуіне әрі баланың сау дүниеге келуіне зор септігін тигізеді. Сондықтан кез келген әйел кеш босанудан қорықпауы керек, керісінше, дайындықсыз жүктіліктен сақ болуы тиіс», – дейді Гүлнәр.
Шын мәнінде, Еуропа елдерінде әйелдердің басым көпшілігі 30-дан кейін босанады, бұл әлеуметтік нормаға айналған. Жаһандану дәуірінде даму, әлем тану, мансап жасау және шығармашылық қабілетін іске асыруға бейім әйелдер бала тууға асықпайды әрі олар Гүлнәрдің жағдайындағыдай қоғам тарапынан қысым көрмейді. АҚШ-та кеш ана болу тақырыбында түрлі зерттеу бар. Мысалы, америкалық психологтер 20 жасқа дейін және 30-40 жас аралығында ана болғандар арасында сауалнама өткізген. Әйелдер «Егер қайта шешім қабылдай алсаң, сол жасыңда бала туар ма едің?» деген сұраққа жауап берген. 20 жасқа дейін бала туғандардың көбі «жоқ» деп жауап берді, ал одан үлкен аналардың көпшілігі бала туу үшін дұрыс жас таңдағанына сенім білдірген. Германияда алғаш босанған аналардың орта жасы 30,2 жасқа дейін өскен. Еуропаның басқа елдерінде де алғаш рет бала туғандардың жасы жыл сайын артып келеді: Италияда – 31,4 және Испанияда 31,2 жастан жоғары. Ал ең жасы – Болгарияда (26,4 жас).
Қазақстандық қоғамдық даму институты жүргізген талдау нәтижесіне зер салсақ, елімізде де жыл сайын 35 жастан асып босанған әйелдер саны артып келеді. Бұл өсім, әсіресе 2019 жылдан 2021 жылға дейінгі кезеңде байқалған. Сауалнамаға қатысқандар жас кезінде немесе 35 жастан кейін бала туғанда өзіндік айырмашылық болғанын жеткізген. Әйтсе де, респонденттердің бір бөлігі керісінше, 35 жастан кейінгі жүктілік пен босану оңай және жеңіл болғанын, ерекше айырмашылықты сезінбегенін айтты. Көптеген «35+ жастағы» аналардың пікірінше, «кеш туған» балалар мен жас кезде туған балаларды тәрбиелеу әдістерінде елеулі айырмашылықтар бар. «Кеш туған» балаларды тәрбиелеуде ата-аналар көбірек сүйіспеншілік, қамқорлық, мейірім, шыдамдылық танытады. Қазақстандық ата-аналар «кеш туған» балалардың өзіне көбірек еркіндік пен таңдау бере отырып, проблемалық мәселелерді талқылауға тырысады. Ата-аналардың өздері атап өткендей, «кеш туған» балалар көбіне талантты және жасына қарамастан ақылды болады. Институттың талдау қорытындысы кеш ана болудың жағымды аспектілеріне ананың жүктілік пен бала тәрбиесіне дайындығы, балаға сабырмен қарау, қамқор болу, сондай-ақ жасына байланысты ана денсаулығының жақсаруын жатқызады.
Бүгінде босанған әйелдер арасында туғаннан кейінгі күйзеліс жиі кездеседі. Ғалымдардың зерттеуінше, босанғаннан кейінгі депрессияның ең төменгі мәні – Пәкістанда, ал ең жоғары мәні Түркияда тіркелген. Көбіне мұндай кезең нәресте туғаннан кейін 4-6 апта аралығында дамиды және кем дегенде 2 апта бойы жалғасады және баланың дамуына әсер етеді. Жағымсыз әсерлер балаға оқуда және мен сандармен жұмыс істеуде қиындықтар туғызуы мүмкін. Босанғаннан кейінгі депрессияның нақты этиологиясы жоқ, бірақ оның дамуы үшін ықтимал қауіптер анықталды. Белгілі бір жастағы әйелдер босанғаннан кейінгі депрессияның пайда болуына көбірек бейім деген ғалымдардың пікірі жоқ. Отбасының білім деңгейінің және табысының төмендігі депрессия қаупінің маңызды факторына жатады. Бұл орайда көбіне 35 жастан асқан ата-аналар балалы болған кезде қаржылық жағынан тәуелсіз және әлеуметтік тұрғыда аяққа тұрғанын зерттеу көрсеткен.
Кеш жүктілікте күйзелістің зияны көп
Кеш жүктіліктің жағымсыз салдары да бар. Дәрігер мамандар медициналық асқынулар кез келген жүкті әйелде кездесуі мүмкін, десе де, жасы келген әйелдерде оның ықтималы арта беретінін айтады, бұған ана денсаулығының (жүктілік, босану және босанғаннан кейінгі кезеңде) бұзылуы, бала саулығының нашарлауы, ана мен баланың өлім қаупінің көбеюі жатады.
«35 жастан асқан әйелдердің алғашқы жүктілігінің соңына дейін жетпеуіне байланысты баланың шетінеп кету ықтималы бар. Бұл кезеңде созылмалы аурулар өршуі мүмкін. Балада генетикалық дерттің пайда болу қаупі жоғары. Көпұрықты жүктілік, сондай-ақ босанғаннан кейінгі асқынулар жиілейді. 35 жастан кейін жүкті әйелдерде көбіне жүктілікті аяғына дейін көтере алмау, мерзімінен бұрын босану, босану қызметінің әлсіздігі, баланың салмағы аз болып тууы, босанғаннан кейінгі қан кету қаупі сияқты аурулар мен проблемалар кездеседі. Бұған түрлі фактор себеп болуы мүмкін. Сондықтан кез келген жүктілік жоспарлануы тиіс, ал кеш жүктілікке үлкен дайындық керек», – дейді гинеколог-дәрігер Айнұр Мұхитқызы.
«Қазақстандық қоғамдық даму институты» КеАҚ жүргізген талдау нәтижесі 35-40 жас санатындағы ерлі-зайыптылардың балалы болуына және оның қауіпсіз тууына кедергі келтіретін себептерге көбіне жұқпалы аурулар, гормоналды бұзылу, суық тию, сондай-ақ ісік (миома, эндометриз, аденомиоз), өздігінен түсік жасауды жатқызады. Егер ерлерді бөлек қарастыратын болсақ, онда медициналық тексеруден өту кезінде оларда стресс салдарынан спермограмманың бұзылуы, гормоналды бұзылу сияқты проблемалар анықталды. 35 жастан асқан жүкті әйелдер көбіне босанғаннан кейінгі қан кету, плацентаның бөлінуі, гистациялық қант диабеті сияқты проблемаларға/ауруларға тап болады. 35 жастан асқан әйелдер үшін босану кезіндегі ауыр жағдайлар жатыр суының ағып кетуі, босану қызметінің әлсіздігі немесе керісінше тез босану, кіндікке оралу, қан кету, жоғары қан қысымы, преэклампсия, мерзімінен бұрын босануға байланысты болуы мүмкін.
Десе де, 35 жастан кейін бала туу қаупін анықтау мақсатында Нью-Йорк ауруханаларының бірінде босанған төрт мың әйелді бақылаған америкалық дәрігерлер 35 жастан асқан әйелдің физикалық денсаулығы жақсы және түсік болмаған болса (тіпті бірінші рет босанса да), 20 жастағы ана сияқты қалыпты бала туу мүмкіндігі бар деп қорытындылаған.
Айдана НҰРМҰХАН