«AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі, Мәжіліс депутаты Әбутәліп Мүтәлінің Премьер-Министрдің орынбасары – Жасанды интеллект және цифрлық даму министрі Жаслан Мәдиевке ұлттық чип-дизайнды дамыту жөнінде сауал жолдап, Үкіметке чиптер дизайны саласын дамыту бойынша кешенді мемлекеттік саясатты әзірлеуді ұсынды.
Депутат Әбутәліп Мүтәлі Мемлекет басшысының алдағы үш жылда елімізді толық цифрландыру және жасанды интеллектті жан-жақты дамыту жөнінде стратегиялық міндет қойғанын сөз етіп, микросхемаларды жобалау және чиптер дизайны саласындағы өз біліктілігімізді дамытпай, бұл мақсатқа жетпейтінін айтты.
– Бүгінгі таңда микросхемалар – тұрмыстық техника мен смартфондардан бастап, қауіпсіздік жүйелері, көлік және мемлекеттік қызметтер көрсету салаларына дейінгі бүкіл цифрлық инфрақұрылымның өзегіне айналып отыр. Бағытты жетілдірмей, шынайы цифрлық егемендік туралы айта қиын. Халықаралық тәжірибеге сүйенсек, чиптер дизайны индустриясын дамыту үшін міндетті түрде өз фабрикаларымыздың болуы шарт емес. Сингапурда арнайы қолдау қорлары зерттеулерге 700 миллион доллар бағыттап отыр. Қытайда экспорттық шектеулерге қарамастан жасанды интеллектке арналған тәуелсіз шешімдерді әзірлеуге мүмкіндік беретін салықтық жеңілдіктер мен субсидиялар ұсынылып, технологиялық парктер белсенді жұмыс істеуде.
Сонымен қатар, өндірістік базасы болмағанына қарамастан британдық ARM компаниясы бүгінде әлемдегі смартфондардың 95%-ның архитектуралық негізін қалыптастырып отыр. Сол сияқты, нарықтық капитализациясы 4 триллион доллардан асқан NVIDIA компаниясы да өз өндіріс орындары жоқ, бірақ әлемдегі ең ірі микросхема өндірушілердің біріне айналды, – дейді ол.
Депутат соның ішінде еліміздің алып отырған орнын қозғады.
– Қазақстаннан осындай нарықтарға жаңа ойыншыларды шығару – стратегиялық маңызы зор міндет. Бірақ елімізде микросхемаларды модельдеу мен сынақтан өткізуге арналған зертханалар, білім беру бағдарламалары, ғылыми-зерттеу инфрақұрылымы және мемлекеттік қолдау шаралары жеткіліксіз. Салада халықаралық тәжірибесі бар инженерлер мен тәлімгерлер тапшы, ал университеттер мен өнеркәсіп арасындағы байланыс әлсіз. Салдарынан біз микросхемаларды импорттауға мәжбүрміз. Алайда ең өкініштісі – жаһандық жартылай өткізгіштер индустриясынан шет қалып отырмыз. Бұл нарықтың көлемі қазірдің өзінде жүздеген миллиард доллармен өлшенсе, бес жылдан кейін 1 триллион долларға, ал 2035 жылға қарай 2 триллион долларға дейін өседі деп болжанып отыр, – дейді Әбутәліп Мүтәлі.
Оның айтуынша, микросхемаларды жобалау саласын дамытса Қазақстанға бірқатар елеулі артықшылық берері анық.
– Ұлттық қажеттіліктерге бейімделген технологиялық шешімдерді әзірлеуге, цифрлық жүйелердің сенімділігі мен мемлекеттік қауіпсіздігін арттыруға, сондай-ақ микросхемалар мен дайын өнім импортының көлемін азайтуға жол ашады. Салада жаңа жоғары технологиялық жұмыс орындары пайда болып, жастардың инженерлік мамандықтарға қызығушылығы артады.
Дайын чиптер дизайны үлгілерін және зияткерлік меншікке қатысты лицензияларды экспорттау мүмкіндігі артып, экономиканың шикізаттық емес секторы нығаяды. Сондықтан Үкіметке чиптер дизайны саласын дамыту бойынша кешенді мемлекеттік саясатты әзірлеуді және бекітуді ұсынамын. Үкімет шұғыл әрі нақты шаралар қабылдап, мемлекеттік саясат аясында университеттер мен колледждерде зертханалар ашу, микросхемалардың ұлттық дизайн-орталығын құру, жобалау және тестілеу инфрақұрылымын дамыту, ғылыми жобалар мен стартаптарды қолдау, микросхемаларды жобалау бойынша оқу бағдарламаларын енгізу көзделуі тиіс. Дәл осы базалық инфрақұрылымды құру еліміздің шынайы әрі тұрақты цифрландыруын қамтамасыз етеді, – деді депутат.