Парламент Мәжілісінің Қаржы және бюджет комитетінде көлік құралдары иелері мен тасымалдаушыларының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру тәсілін түбегейлі өзгертуге тиіс заң жобасы бойынша жұмыс басталды. «AMANAT» партиясы фракциясының мүшелері адам өлімі және денсаулығына зиян келтіру кезінде сақтандыру төлемдерін ұлғайтуды ұсынып қана қоймай, тасымалдаушыларды ресми сақтандырудан бастап қоғамдық көлікте жолаушыларды қорғаудың нақты болмауына дейінгі саланың терең проблемаларын ашты.
Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Нартай Сәрсенғалиев сақтандыру төлемдерінің қолданыстағы мөлшері ұзақ уақыт бойы нақты өмірлік жағдайларға сәйкес келмейтінін мәлімдеді. Бүгінде жол-көлік оқиғасында адам қаза тапқан кезде сақтандыру компаниясы 2 мың АЕК – шамамен 7 млн теңге төлейді. Депутаттар бұл соманы екі есеге арттыруды ұсынады. Осындай тәсіл мүгедектік кезіндегі төлемдер бөлігінде де ұсынылады: бірінші топ үшін – 1600-ден 3200 АЕК-ке дейін, екіншісі үшін – 1200-ден 2400 АЕК-ке дейін, үшіншісі үшін – 500-ден 1000 АЕК-ке дейін. Сонымен қатар бүлінген автокөлік үшін максималды төлемді 600-ден 1200 АЕК-ке дейін арттыру ұсынылады, өйткені бөлшектер мен жөндеудің қазіргі бағасымен сақтандыру өтемі көбінесе нақты залалды өтемейді, бұл адамдарды өз қалтасынан қосымша төлеуге немесе несие алуға мәжбүр етеді.
Одан әрі Мәжілістегі «AMANAT» партиясы фракциясының жетекшісі Елнұр Бейсенбаев заңдық тұрғыдан дұрыс, бірақ әлеуметтік әділетсіз болып көрінетін жағдайларға тоқталды.
«Міне, қарапайым өмірлік жағдай. Отбасы – күйеуі мен әйелі, балалары жоқ. Олар 15-20 жыл бірге өмір сүрді. Апат өліммен аяқталады, әйелі күйеуінсіз қалады. Егер ол еңбекке қабілетті болса, онда ол күйеуінің қайтыс болғаны үшін сақтандыру төлемін алмайды. Яғни, адам қайтыс болды, бірақ міндетті сақтандыру жүйесі үшін ештеңе болмаған сияқты. Біз еңбекке қабілеттілік туралы емес, екінші тараптың кінәсінен адамның қайтыс болу фактісі туралы айтып отырмыз. Адам сыйлықақы төледі, ал оның отбасы ештеңемен қалмауы мүмкін. Бұл қоғам үшін абсурдқа ұқсайды», – деді ол.
Депутат жаңадан бастаған жүргізушілер үшін полистер құнының резонанстық өсуін еске салып, тарифтік шешімдер мәселесіне жеке тоқталды.
«Жақында ғана құқық алған жүргізушілер үшін саясаттың құны үш есе өсті. Астанада 110-120 мың теңгеге дейін жетті. Бұл шешім қоғаммен талқылаусыз және парламентшілермен диалогсыз қабылданды. Егер осы жылдың мамыр айында айтылған депутаттық сауал болмаса, бұл сомалар осылай қалар еді, бірақ қазір олар біршама төмендеді. Енді біз адамдарға төлемдерді арттыру туралы айтатын болсақ, тәуекелдер мен нарықтың тұрақтылығы туралы дәлелдер бірден естіледі», – деді ол.
Бұған жауап ретінде Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Мария Хаджиева қолданыстағы заңнамада қайтыс болған жағдайда тек қайтыс болған адамның асырауындағы адамдардың пайдасына сақтандыру төлемдері көзделетінін, ал еңбекке қабілетті отбасы мүшелері осы санатқа жатпайтынын растады. Ол сондай-ақ тиісті тарифтік және актуарлық байланыстырусыз төлем лимиттерін арттыру мүмкін емес екенін атап өтті, өйткені соңғы жылдары автосақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерінің көлемі сақтандыру сыйлықақыларына қарағанда едәуір тез өсті, бұл нарықтың тұрақтылығына тікелей әсер етеді.
Осыған байланысты «AMANAT» партиясы фракциясының мүшелері қаза тапқандардың туыстарына сақтандыру төлемдерінің қолданыстағы тәртібін өзгертуді ұсынады. Егер бүгінгі күні кәмелетке толмаған балалар болмаған жағдайда өтемақы көбінесе мүлдем төленбесе, онда жаңа заң жобасында адам қайтыс болған жағдайда сақтандыру төлемдерін оның жақын туыстары – жұбайы немесе ата-анасы – асырауындағы адамдардың болуына қарамастан алуы керек деген норманы бекіту ұсынылады. Бастамашылардың пікірінше, бұл құқықтық олқылықты жоюға және міндетті автосақтандыру жүйесіне оның әлеуметтік мағынасын қайтаруға мүмкіндік береді.
Бұл ретте қазіргі уақытта тасымалдаушылардың жолаушылар алдындағы жауапкершілігін сақтандыру негізінен формальды сипатқа ие және адамдарды нақты қорғауды қамтамасыз етпейді деп санайды Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Болатбек Нәжіметдинұлы.
«Елде жұмыс істейтін 100% автобустардың 99%-ы техникалық талаптарға сәйкес келмейді. Жүргізушілердің еңбек және демалыс режимі сақталмайды, тахографтар жоқ, көлік 2-3 миллион шақырым жүріспен пайдаланылады. Бұл ретте тасымалдаушылар ресми түрде сақтандырылған, бірақ ЖКО басталған кезде сақтандыру компаниялары төлемдерден бас тартуға негіз табады», – деді ол.
Оның айтуынша, жолаушылар тасымалы талаптарына ресми түрде жатпайтын, бірақ күнделікті адамдарды, соның ішінде қалааралық маршруттарда тасымалдайтын тұрақты емес тасымалдар мен шағын автобустар сегменті ерекше алаңдаушылық туғызады.
Отырыста сақтандыру нарығының жүйелі жағдайына ерекше назар аударылды. Көрсеткіштердің ресми өсуімен Қазақстанда сақтандыру әлі күнге дейін толыққанды экономикалық институтқа айналған жоқ, деп атап өтті Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Берік Бейсенғалиев.
«Бізде сақтандыру сыйлықақылары ЖІӨ-нің шамамен 0,8%-ын құрайды, ал ЭЫДҰ елдерінде – 6 %-дан астам. Бұл ретте сыйлықақылардың 75%-ы қайта сақтандыру арқылы шетелге кетеді. Шын мәнінде, біз шетелдік нарықтарды тамақтандырып отырмыз, ал өзіміздің сақтандыру жүйеміз әлсіз күйінде қалып отыр», – деп атап өтті ол.
Көрнекі мысал ретінде депутат өткен жылғы су тасқынын еске салды, онда сақтандыру өтемінің болмауына байланысты мемлекет 60 млрд теңгеден астам бюджет қаражатын жұмсауға мәжбүр болып, ал бизнеске қосымша 200 млрд теңгеден астам қаражат жинауға тура келді, бұл жиынтығында сақтандыру жүйесінен тыс 260 млрд теңгені құрады. Берік Бейсенғалиевтің пікірінше, нарықты дамыту ынталандырусыз мүмкін емес және ол азаматтар үшін жеке табыс салығы бойынша және бизнес үшін корпоративтік табыс салығы бойынша, оның ішінде қызметкерлер мен мүлікті сақтандыру кезінде салық шегерімдерін енгізуді қарастыруды ұсынды, бұл ерікті сақтандыруды кеңейтуге және төтенше жағдайлар кезінде бюджетке түсетін жүктемені азайтуға мүмкіндік береді.
Отырыста сақтаныру нарығының ұстанымын Қазақстан сақтандырушылар қауымдастығының төрағасы Виталий Веревкин және Nomad Insurance сақтандыру компаниясының басқарма төрағасы Дәурен Иманжанов баяндады. Олар төлем лимиттерінің көтерілуіне қарсы емес екендіктерін, бірақ кешенді тәсілді талап ететіндіктерін мәлімдеді.
Отырысты қорытындылай келе, Мәжілістің Қаржы және бюджет комитетінің төрайымы, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Татьяна Савельева заң жобасын тұтастай Үкімет қолдағанын, алайда егжей-тегжейлі пысықтауды талап ететінін атап өтті. Ол жұмыс тобы азаматтарды қорғауды және сақтандыру нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қосымша есептеулер жүргізіп, төлемдерді кезең-кезеңімен арттыру нұсқаларын қарастыруы керек екенін атап өтті.
Талқылауға мемлекеттік органдардың, «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының, Қаржыгерлер қауымдастығының және Қазақстанның сақтандырушылар қауымдастығының өкілдері қатысты.
Елнар ЕЛТАЙ