ПРЕЗИДЕНТТІҢ ШЫНАЙЫ ҚАМҚОРЛЫҒЫ
2001 жылдың шілдесінде әйгілі режиссер Әзірбайжан Мәмбетов зайыбы Қазақстанның халық артисі Қорлан Қалиламбековамен Қостанайдағы «Сосновый бор» санаторийіне демалуға келді. Сонда Марфуға екеуіміз барып, таныстық. Марфуғаның Әзірбайжан ағадан алған сұхбаты «Қостанай таңы» газетінің сол жылғы 24 шілдедегі санында жарияланды.
Ағамыз сол сұхбатта «Аяулы жарым Ғазиза Жұбанова ауырып жатқанда Н.Назарбаев келіп: «Қандай көмек қажет?» деп сұрады. Қатты қиналып жатқан Ғазизаға өкпеге ауа жеткізетін Қазақстанда жоқ бір аппарат керек еді. Ол тек шетелде бар екен, бағасы өте қымбат. Нұрекең соны алғызды. Ажал мен өмір айқасып жатқанда әлсіреген адамның тамағына тамшы су әкеліп тамызғанмен бірдей ғой бұл. Менің Ғазизам да соңғы сағаттары мен минуттарында қатты риза болып жатты. Сөйтсек, ол Ресей президенті Борис Ельциннің аппараты екен деп еске алған еді.
Әзірбайжан Мәмбетов Алматыда жұмыссыз қалғанда Президент Астанаға шақырып, жұмысқа орналастырған. Оған Халық қаһарманы атағын беріп, рухын көтерді. Әйгілі композитор Ахмет Жұбанов пен қызы Ғазизаның музейін аман сақтап қалған. Нұрсұлтан Назарбаевтың осы және басқа да жасаған жақсылықтарына Әзірбайжан аға өле-өлгенше риза болып кетті.
Асылын қадірлей білген Елбасының игі істері біздегі министрлерге, әкімдер мен бастықтарға, басқа лауазым иелеріне үлгі болса екен деймін. Талантты, дарынды дұрыс тани біліп, оларға тірі кезінде құрмет көрсете білейік!
ҰМЫТЫЛМАС ЕКІ КҮН
Өмірімде көптеген жампоз-жайсаңдармен танысып, әңгімелесіп, араласып, асылдардың ғибратты ғұмырларынан үлгі алып, солардың ізгі қасиеттерін бойыма сіңіруге ұмтылдым. Қазақ әдебиетінің көзі тірі классигі Әбдіжәміл Нұрпейісов мен үшін сондай жандардың бірегейі, ерекше тұлға.
Әбдіжәміл Нұрпейісовтің атына ес білгеннен бері қанықпын. Мектеп қабырғасында оқып жүргеннен-ақ жазушының «Қан мен тер» триологиясы бүкіл елдің назарын аударғанын байқап едім. Кең көріністі, терең мағыналы, шоқтығы биік аталған еңбегі арқылы Әбдіжәміл ағамыздың атағы аспандап, мерейі көтерілді. Сол арқылы қазақтың да аты шықты. Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романы іспеттес ұлтымыздың абыройын әлемге асқақтатқан кесек, ірі туынды десек, қателеспейміз. Халқымызға ұнағаны соншалық, тәуелсіздік жылдарында Ақтөбе жерінде «Қан мен тер» триологиясының кейіпкерлеріне ескерткіш қойылуы – соның жарқын нышаны.
Даңқы бұрынғы Одаққа, шет елдерге жайылған Әбдіжәміл Нұрпейісов 2001 жылдың 3 қазанында Қостанай жеріне келді. Әуежай басында облыс әкімінің орынбасары Серік Бектұрғанов бастаған топпен қарсы алып, екі күн бойы бірге жүрдік. Сол екі күн жадымда өшпестей болып жазылып қалды. Қаланың көрікті жерлерін тамашалап, Ыбырай Алтынсарин музейін көріп, Бейімбет Майлин мен Ахмет Байтұрсынұлы ескерткіштеріне тағзым еттік. «Осындай асылдарымызды бағалай білуіміз керек. Бұл – елдігіміздің белгісі» деген жазушы тебіреніп.
Қонақүйде жанында болып, түн ортасынан асқанша, келесі күні таңертең шай үстінде, әуежайға барғанша Әбдіжәміл Нұрпейісовтің қызықты, тағылымды әңгімесін ұйып тыңдап, көкірегіме күн нұры құйылғандай болды. Қолтаңба жазып, «Соңғы парыз» кітабын ұсынды. Қазақтың беткеұстар асылы сол жылы 77 жаста еді. Қазір әдебиетіміздің абызы атанып, қартайса да қолынан қаламын түсірмей, қайраткерлік танытуда. Өмірбақи қажымай, талмай жазып келеді. Әбдіжәміл ағамыз зейнетінен бейнеті көп жазушылықты тастамай, ұлтымыздың намысын жоғары көтеріп, әдебиетке адалдығын көрсетуде. Оның әдебиет саласындағы еңбексүйгіштігі кімге болса да үлгі. Бәріміз соны үйренуіміз керек. Егер қазақ тілінің телегей-теңіз байлығынан нәр алғыңыз келсе, оның тұнық айдынында шомылғыңыз келсе, сізге Әбдіжәміл Нұрпейісовтің шығармаларын оқыңыз деп кеңес беремін.
ҚҰНАНБАЙ – ДАРА ТҰЛҒА
Жазушы Рамазан Тоқтаров «Ертіс мұхитқа құяды», «Тұлпардың сыны», «Ғасыр наны» т.б. кітаптары арқылы оқырманға кеңінен таныс. 2000 жылдың 29 маусымында Мәскеуде операция жасап, Қостанайдағы журналист қызы Бақытқа келіп, «Қостанай таңы» газетінің редакциясына кірген еді. Сол кезде қызымыз Сандуғаш университет бітіріп, диплом алып, той жасау қамына кіріскенбіз. Сол тойда Рамазан аға зайыбымен бірге болып, игі тілегін білдіріп еді.
Рамазан Тоқтаров алдында «Абайдың жұмбағы» романын жазған. Аталған қалың кітабын қолтаңбамен маған сыйлады. Бала Абай, дана Абай жайлы, әкесі Құнанбайдың мүлдем басқа адам, яғни жақсы адам болғаны туралы оқып, үлкен жаңалық ашқандай болдым. Кемеңгер жазушы Мұхтар Әуезов «Абай жолы» эпопеясында ұлы ақынды әлемге таныту үшін және социализм заманының талаптарына байланысты әкесі Құнанбайды жағымсыз кейіпкер ретінде көрсетуге мәжбүр болды. Бізге ұстаздарымыз да, ғалымдар да осылай деді. Шын мәнінде, Құнанбайдың озық ойлы, елінің тәуелсіздігін аңсаған, халқына жаны ашыған адам болғанын сол кездің өзінде үлкендер айтатын. Кенесарының Ұлт-азаттық көтеріліс жылдарында оның әскеріне жасырын аттар, азық-түлік, қаржылай көмек көрсеткені жайлы да әңгіме шертіледі. «Әкеге қарап ұл өсер» деп халқымыз айтқандай, Абайдың данышпан, философ, ойшыл болуына да әкесі Құнанбайдың өнегелі, ақылды тәрбиесі әсер етті деп санаймын.
Рамазан Тоқтаровтың осы шығармасы дәл өмірден өтер алдында Мемлекеттік сыйлық алды. Ағаға ақтық демі бітер кезде, 2000 жылдың 13 желтоқсанында мұны жеткізіпті. Ол көз жұмар алдында бас еңбегінің әділ бағаланғанын біліп кетті. Құнанбайды басқа қырынан ашып, оның жарқын, дара тұлға екенін елге танытқан, Абайдың өсіп-өрлеу кезеңін, қайраткерлік бейнесін шебер сомдаған жазушы талантының алдында тағзым жасағым келеді.
АҚСЕЛЕУ АҒАНЫҢ КӨРКЕМ ЖАЗУЫ
Белгілі ақын Марфуға Бектемірова екеуміз филология ғылымдарының докторы, профессор Ақселеу Сейдімбекті ерекше құрмет тұтушы едік. Марфуға «Ауыл» газетінде қызмет етіп жүргенде Ақселеу ағамыздан сұхбат алып, диктофонға жазылған сөздерін қағазға түсіріп, мәтінін жұмыс орнына жеткіздік. Қолмен жазылған екі арадағы әңгіме желісіне көз жүгіртейік.
«Сәлеметсіз бе? Ақселеу аға, әдемі бір түскен суретіңіз керек. Оқып болған соң хабарласыңыз. Сізден звонок күтеміз. Марфуға.
Жұмыс телефоным: 31-74-32. Үйдікі: 21-31-73»
«Қадірлі Марфуға!
Қарап үлгергенім осы болды. Қазіргі қалпы бір жобаға келген сияқты. Ендігі міндет, түзетулерден жаңылысып кетпей мұқият теріп шықсаң екен.
Сұрақ туындап жатса, әрине, хабарласарсың.
Газет басшылары құп көріп басатын болса, сол нөмірдің шығатын күнін айта саларсың.
Құрметпен Ақселеу.
30.05.06.»
Ертеде мектепте 1-сыныпқа барғанда «Көркем жазу» пәні өтетін. Сол пән бойынша біз де әріптерді қалай дұрыс, әйбат жазуға үйренгенбіз. Ақселеу ағаның әріптерді маржандай етіп, әп-әдемі жазуына таң қаласың. Тайға таңба басқандай неткен әсем десеңізші! Оның жазуы ісмер шебердің қолымен тігілген кестеге, ғажайып ою-өрнекке ұқсайды. Осындай қолтаңба ерекше көрінеді, ол өзгелерде жоқ секілді.
...Өмір деген өткінші ғой. Ай мен күннің аманында ақжарқын мінезімен, жан-жақты, терең білімімен бәрімізді баурап алатын Ақселеу аға да, ойшыл, нәзік сезімге толы өлеңдерін жазып, жұртшылық алдында жігерлене оқитын ақын Марфуға да бақилық болды. Жұбанарлығы сол, екеуінің де соңында халық сүйсініп оқитын татымды туындылары қалды.
УӘЛИХАН ҚАЛИЖАННЫҢ ЖАҚСЫЛЫҒЫ
Кітап шығару оңай емес. Ақын Марфуға Бектемірова бір жыр жинағын мемлекеттік тапсырыс бойынша шығарамын деп әжептәуір әуре-сарсаңға түсті. Сыршыл, нәзік сезімге толы өлеңдері республикалық мерзімдік басылымдарда жарияланып, Қазақ радиосынан беріліп, өзі теледидардан көрініп жүрді. Бірнеше жыр сайысында, соның ішінде Абайдың 150 жылдығына арналған Қазақстанның жазба ақындары арасындағы мүшәйрада жүлделі орын алып, елге танымал болды. Оның шығармашылығы жайлы қазақтың даңқты тұлғалары жылы пікірлер білдіріп жатады. Соған қарамастан Марфуғаның кітабы жыл сайын жоспарға енбей қалады. Сұрасаң келер жылы шығады дейді.
Амалы таусылған Марфуға Мәжіліс депутаты, филология ғылымдарының докторы, белгілі қаламгер Уәлихан Қалижанға барды. Әдебиеттің қыр-сырын жетік меңгерген ғалым мән-жайды білген соң қамығып тұрған қарындасын жұбатып, көмектесуге уәде беріпті.
Бір күні Уәлихан Қалижан үйге телефон соғып «Марфуға қарындасым, кітабыңыз бұйыртса келер жылы жарық көруі тиіс. Тақырыптық жоспарға енді. Қалғанын өз мойныма алам, бұл енді менің проблемам» деп ақынның көңілін көтеріп тастады.
Ақын Марфуға Бектемірованың «Тобылғы түн» кітабы 2011 жылы Алматыдағы «Қазығұрт» баспасынан жарық көрді. Кітапқа ақынның әртүрлі тақырыптағы, әлеуметтік-философиялық тұрғыда әр жылдарда жазылған таңдаулы лирикалық өлеңдері мен поэмалары енді. Ұлтымыздың мақтанышы Ақселеу Сейдімбектің «Дегдар ақын» деген алғысөзімен, Қойшығара Салғара, Әзірбайжан Мәмбетов, Иманғали Тасмағамбетов және басқа да танымал тұлғалардың жылы пікірлері жазылған жыр жинағы аттай 10 жылдан кейін жазушы Уәлихан Қалижанның көмегімен
20 баспа табақ көлемінде оқырмандарға жол тартты.
Марфуға «Тобылғы түн» кітабының алғашқы данасын қолына ұстап тұрып, толқып кетті. Жанарынан аққан мөлдір жас тамшылары жерге тырс-тырс етіп тамып жатты. «Егер Уәлихан ағам көмектеспегенде бұл кітап қашан шығар еді? Нағыз азаматтық көрсетті. Асыл адам екен, мен оған мәңгілік ризамын» деді. Ол сол кісіге арнаған «Көңілін кір шалмаған» өлеңін де осы кітапқа енгізген еді. Марфуғаның сол өлеңінде «Сізді көрсем маңдайы жарқыраған, Қазақтың кең жайлауы түседі еске» деген мағыналы жолдары бар.
Өмірден ерте кеткен ақын осы сөздерін жанашыр ағаға айтуға үлгере алмай қалды. Мен Марфуғаның осы сөздерін Уәлихан Қалижан естісін, жалпы жұртшылық көңілі-көктем, жаны-жаз, парасатты азаматтың ақын қарындасына жасаған жақсылығын, тіпті біз үшін ерлік боп көрінетін өнегелі ісін білсін деген ниетпен жазып отырмын.