Ақылы жолдың пайдасы
Еліміздегі ақылы жолдардың көбеюі қазынадан жолды күтіп ұстауға бөлінетін шығынды біршама азайтады. Сіздің төлеген қаржыңыз автомагистральдың өз шығынын өзі өтеуіне, көрсетілетін қызметтерді дамытуға, автожолдың сапасын арттыруға жұмсалады. Сол себепті Үкімет бірінші және екінші санаттағы автожолдарды күтіп ұстауда қаржы тапшылығын жою мақсатын көздеп отыр. Ол үшін республикалық жолдардың кей бөліктерін ақылы етті. Жұмыс жалғасуда. Экономикалық сарапшы Ғалымжан Керімбек бұл қадамның түпкі мәнін былайша бағамдайды: – Бұл инфрақұрылымның мақсаты – мемлекетте тиімді және бәсекеге қабілетті көлік инфрақұрылымын құру, транзитті және көлік қызметтерін дамыту, технологиялық және институционалдық ортаны жетілдіру арқылы әлеуметтік-экономикалық өркендеуге және халықтың әл-ауқаты мен тұрақты өмір сүру деңгейін нығайтуды қамтамасыз ету. Сонымен қатар сарапшы аталған мақсаттарға сәйкес, аумақтарды және олардың арасындағы көліктік байланыстарды инфрақұрылымдық қамтамасыз ету, тиімді транзиттік, экспорттық және логистикалық инфрақұрылымды дамыту арқылы «Үлкен транзитті» тартуға және экспорттық саясатты іске асыруға көмек беру, инфрақұрылымдық кешенді технологиялық, ғылыми-әдістемелік және ресурстық қамтамасыз ету, көлік инфрақұрылымы субъектілері мен тасымалдаушылардың экономикалық тиімділігі мен бәсекеге қабілетін арттыру, көлік инфрақұрылымын пайдалану және экологиялық қауіпсіздігін арттыру тәрізді міндеттерді орындау қажет екенін атап өтті. Өйткені жол – ұлттық экономиканың негізгі драйвері. Сол себепті Үкімет оны басты назарда ұстап келеді. Әрі ақылы жолдар қатарының көбеюі де содан. Алайда ақылы жолға көшпестен бұрын, жөні түзу жол салып алу мәселесі де алдан шығатыны бар. Орыс жазушысы Н.Гогольдің «орыстың екі проблемасы бар: ақымақтар және жаман жолдар» дегені ойға оралады. Алдыңғысын қайдам, соңғысы бізде де бар екені ақиқат. Автожолдарды салу бар да, оны тиімді қолдану бар. Экономист-сарапшы Жангелді Шымшық эксплуатация көп шығынды талап ететіндіктен «шынайы» есептеу болуы қажет деген ойда. – Тәуелсіздік алғаннан бері мемлекет автожолдар салуға көп көңіл бөліп келеді. Шетелдік көптеген инвестициялар тартылды. Экономика дамуының негізгі қозғаушы күштерінің біріне айналуда. Қазіргі кезеңде «жол картасы» арқылы жол тораптарын кеңейтіп, салу жұмыстарын жалғастыруымыз қажет. Тұңғыш Президент айтқандай, автожолдар елордадан өзге өңірлерге күн сәулесіндей тарап жатуы қажет. Сонда сауда, жүк тасымалының көлемі артады. Біз әлі күнге дейін Нұр-Сұлтан – Алматы тасжолын ретке келтіре алмай отырмыз. Мемлекеттік тапсырыспен көптеген мекемелер алып алған да, оны толық талапқа сай жасамаған. Сапасыз бөліктері көп. Ақысыз жолдар көбіне қараусыз қалғандықтан, сапа туралы айту қиын. Ол үшін заман талабына сай жаппай ақылы жолға көшу қажет, – дейді экономист.Ақы төлеу қалтаға ауырлық салмай ма?
Ақылы жолдар мемлекет үшін пайдалы екені түсінікті. Ал жолаушылар үшін қандай пайдасы бар? Халық ақшасын берген соң, жүріп өткен жолының сапалы болуын талап ете алады. Барар жеріне уақытылы, шаршамай-шалдықпай жетуі тиіс. Соған сәйкес, тиісті мекемелер автожолдың кем-кетігін жөндеп отыруға міндетті. Тұрғындардың дені тарифтің қымбаттығын алға тартады. Жергілікті жеңіл автокөлік болса 100 шақырымға 100 теңге төлейді, транзиттік жеңіл автокөлік 200 теңге, автобустар орын санына байланысты 1 000 теңгеден 3 100 теңгеге дейін, жүк көліктері 4 200 теңгеден 5 200 теңгеге дейін төлем төлеуге міндетті. Бұл тек жолдың бір жағына төленетін баға. Енді оған қайтар жолдың төлемін қосыңыз. Қарапайым азаматтар алыс жолға күнде шыға бермесі анық. Дегенмен ірі қалалардың төңірегінде орналасқан радиусы ондаған шақырымға созылған елді мекендер тұрғындарының арасында жеке көліктерімен қалаға қатынап жұмыс істейтіндері жетерлік. Оның ішінде жүк көліктері де бар. Осы мәселені «Қазавтожол» ҰК-на айтып, «тарифті төмендету жайы қарала ма?» деген сауал қойған едік. Компания мамандары алдағы уақытта тарифтің өзгертілмейтінін айтты. Бүгінгі күні жүргізушілердің қолайлылығы үшін дифференциалды тариф енгізілген. Оның шарттары бойынша, жүргізушілер алдын ала төлем жасаса 50% жеңілдікке ие болады. Біз сұхбаттасқан экономика ғылымдарының кандидаты, профессор Ғалымжан Керімбек те төлем тұтынушылардың қалтасына салмақ салмайтындай, қолайлы болуы қажет деген пікірде. «Қазақстанның басқа елдермен салыстырғанда, жолдардың ұзындығы мен қашықтығын ескеруіміз тиіс. Міне, сондықтан жолдарды ақылы түрде пайдалану арқылы тиісті шығындарға қажетті қаражаттармен қамтамасыз ету іс-шаралары жүзеге асырылады. Мен экономист ретінде жолдардың ақылы болғанын құптаймын, бірақ ол тұтынушылардың қалтасына салмақ салмайтындай, қолайлы болуы қажет. Бұл жерде жүк құралдары мен көрші мемлекеттердің көлік құралдарына басқаша тарифті енгізуді ұсынамын», – дейді маман. Қазіргі таңда «Нұр-Сұлтан–Шучинск» ақылы автожолында 2 төлем алу пункті бар. «Нұр-Сұлтан – Теміртау» тасжолының екі пунктінде – 8, «Алматы – Қапшағай» жолының бір пунктінде – 12, «Алматы – Қорғас» учаскесінің екі пунктінде 8 терминал жұмыс істейді. Ақылы автожолдарда орнатылып жатқан терминалдар Франция, АҚШ және Ресейден әкелінген. Жолдарда төлем алу жүйесін алдағы уақытта да енгізу мақсатымен 2019 жылы инвестициялық конкурстың қорытындылары бойынша Computer Vision Technologies ЖШС басқаратын Консорциуммен 11 мың шақырым жолда төлем алу жүйесін орнату бойынша келісім жасалған. Сөйтіп, «Қазавтожол» ҰК биыл реконструкциядан өткен ұзындығы 5,7 мың шақырымды құрайтын жолда бақылау аркаларының монтажын аяқтап, тесттік пайдалануға бермек. Алдағы 4 жылда 5 мыңнан астам шақырым жолды ақылы жүйеге көшіру жоспарланып отыр.Шетелдік ақылы жолдар несімен ұтымды?
Дүниежүзінің 30-дан астам елінің жолдары ақылы. Әлемде төлемақы алудың үш түрлі жүйесі бар. Олар: ашық, жабық және гибрид жүйе. Мәселен, Қазақстандағы ақылы автомагистральдарда гибрид жүйе қолданылады. Бұл Шығыс Азияның дамыған елдерінде бар үрдіс. Гибрид жүйеде ашық және жабық тәсіл қатар қолданылады, сол себепті жолақысын радиоэлектрондық белгілер және бағытталған шот арқылы немесе қолма-қол төлем жасау арқылы да өтеуге болады. Ал Ресейде төлем өндіріп алудың ең қарапайым түрі саналатын жабық жүйемен жүргізіледі, көбіне қолма-қол алынады. Ақылы жолдан шығарда жол жүру деректері тексеріліп, тиісті төлемақы жасалады. Германия болса ашық жүйені дұрыс деп тапқан. Ақылы жолдардың сапасы өз алдына, жол бойында көрсетілетін қызмет түрлері де маңызды. Бұл жағынан АҚШ, Еуропа елдерін үлгі етуге болады. Олар бұл саланы ұлттық экономикаларының маңызды бөлігіне айналдыра білген. Мәселен, АҚШ-та ақылы автожолдар маңызды рөлге ие. Елде концессиялар қағидаты бар. Яғни, жол бойындағы жалға берілетін учаскелер муниципалдық органдарға емес, жеке тұлғаларға беріледі. Сондықтан жол бойында объектілер ғана емес, ірі сервистік аймақтар да бар. Жолаушы жанармай құю стансалары, жөндеу шеберханалары, дүкендер, тамақтану және тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары, орналастыру құралдары секілді қажетті қызметтердің толық жиынтығын алуға мүмкіндігі бар. Еуропада да сондай. Мысалы, Италия сияқты туристік елде демалыс орындары әрбір 30-50 шақырым сайын орналасқан. Олар бірыңғай жоба бойынша жайғастырылған, қызметтер жиынтығы көрсетіледі. Технологиясы дамып, экономикасы артқан батыс елдері электромобильдер мен квадрокоптерлерді зарядтауға арналған қондырғыларды жаппай енгізуде. Ал бізге ондай деңгейдің ауылы әлі де алыс. Дегенмен мысықтабандасақ та алға жылжып бара жатырмыз. Мұның өзі де олжа.Сұңқарбек БАТАНҰЛЫ
