Осы күні мемлекеттік тілдің ахуалы қай тұстан болса да білініп жатыр. Қала көшелерінде кейбір дүкендердің маңдайшасында қазақ тіліндегі жарнамалар қатеге толып тұр. Көбі мағынасына үңілмей, орыс тілінен сөзбе-сөз аударма жасай салады. Ал келесі біреуі қазақ тілінде мүлде жазбайды. Керек адам өзі түсініп алсын деген сөз шығар. Сонымен, мәселеге бойласақ.
Еріксіз езу тартқызар жарнамалар әсіресе үлкен қалаларда көп. Біз елордадағы жайларды бір шолып шыққан едік. Қазақ тілінің заңдылығын сақтамай, грамматикалық қатеге толы жарнама ұсынған сауда орындары жетерлік екен. Мысалы, Республика даңғылында А.Иманов көшесіне жол сілтеп тұрған медициналық клиниканың жарнамасында «Проникающая гидроизоляция» сөзін қазақ тілінде «Ішке енер гирдоо шаулау» деп тәржімалаған екен. Ал BI Finance ипотека орталығының жарнамасында «Пәтер сатып алу үшін бір терезе» деген сөз кездесті. Ал билбордқа ілінген enbek.kz «Жұмыс іздеп жүрсіңбе?» деп жазылған, яғни бе сұраулық шылауын сөзге қосып жазған. Мемлекеттік тілдегі жарнамасынан қате жіберген дүкен иелеріне алғашында Тіл басқармасының өкілдері тек ескертумен ғана шектеледі екен. Талап бойынша ескертуден соң 1 айдың ішінде қатені түзеу керек. Түземеген жағдайда 100 мың теңге көлемінде ғана айыппұл салынады. Бірақ ауқымды дүкендер үшін бұл айыппұл ауыр соқпайтыны тағы аян. Көп жекеменшік ұйымдар атауын маңдайшасында мемлекет тілде жазбайтынын да айттық. Ол заңға қарсы әрекет екен. Бірақ заңның орындалуы ақсап тұрғандай. Мысалы, Тіл туралы заңның 21-бабында кез келген мекеме маңдайшасында атауын бірінші (сол жағына) немесе жоғарғы жағына қазақ тілінде жазуы тиіс.
Жыл сайын Нұр-Сұлтан қалалық Тіл басқармасы 50-ден астам жарнама агенттіктерімен тікелей жұмыс істейді. Демек, жарнама тілін реттеу үшін әдістемелік көмек көрсетеді. Тіл басқармасының дерегіне сенсек, бір жылда мыңнан астам жарнама мен көрнекі ақпараттардың нобайы тексеріледі екен. Орташа есеппен алғанда соның 30 пайызынан тілдік тұрғыда қате табылады. Былтыр Тіл басқармасы «Тіл тазалығы – баршаға ортақ іс» атты шара өткізіп, жарнамалар мен мекеме атауларына тексеріс жүргізген. Сол тексерістің өзінде 400-ден астам жарнамадан қате табылған. Енді бірі заңсыз орналасқан. Бір қаланың өзінде мәселенің ушыққаны көрініп тұр.
Нұр-Сұлтан қалалық Тіл басқармасы жанынан құрылған жұмыс тобы бар. Жұмыс тобы әр ауданға бөлініп, дүкен атауы мен жарнамасындағы қателіктерді тауып, кәсіпкерлерге ескертіп отырады. Бірақ жұмыс тобы өкілдерінің де айтар назы көп секілді. Осы іспен тұрақты айналысып жүрген тіл жанашырларының пікіріне құлақ ассақ.
Жандос ӨСТЕМІР,
Нұр-Сұлтан қалалық Тіл басқармасы
жанынан құрылған жұмыс тобының мүшесі:
– Елорданың әр ауданына барып, мемлекеттік тілдегі жарнама мен көрнекі ақпараттардың қателігін көріп жүрміз. Ескерту жасап, шара қолдану үшін Тіл басқармасына хат жазамыз. Шыны керек, кәсіпкерлерге қолданылар жаза әлсіз. Тіл басқармасы ескерту жасайды, орындамаса 1 айдан кейін айыппұл салады. Кәсіпкерлерге бұл мәселе емес. Соны аңғардық. Айтар уәжі біреу: «Қазақстанда мемлекеттік тіл мен ресми тілдің дәрежесі тең». Өз ойым, Қазақстан Конституциясындағы 7-баптың 2-тармағына өзгерту енгізіп, мемлекеттік тілдің дәрежесін үстем ету керек сияқты. Онсыз мұндай мәселе таусылмайды. Қазақ тілін қажетсінбейтін қытай мен түрік компаниялары да бар. Біз бір жақты ғана қарап отырмыз. Ал сауда орындарына кіріп, тауар жайлы мемлекеттік тілде анықтама алу тіптен қиын. Сол себепті нәтиже болмаса, барлық жұмыстың зая кеткені.
Ділда УӘЛИБЕК,
Л.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті,
Филология факультетінің 4-курс студенті:
– Тіл басқармасы атынан көшедегі жарнамаларға тексеру жүргіздік. Тек Республика даңғылының өзінде мемлекеттік тілдегі 40-тан астам жарнама қате жазылған. Арасында нотариустер де бар. Иелеріне ескерту жасап жатқанымызда кейбірі түсіністікпен қарап өзгертеміз десе, енді бірі «онсыз да салығын уақытылы төлеп отырғанын» айтып, бетімізден алып, қуып шықты. Бас қалада қазақ тілінің жайы оңып тұрмағанын сонда білдік.
Түйін:
Тілдің жайын қозғап, талап етіп отырмыз деген күннің өзінде, басқа мәселе тағы шыққан сыңайлы. Кәсіпкерлер жарнамадағы қатені түзеуге құлықсыз. Оған жай ғана ескерту мен салынған айыппұлдың ауырлық келтірмеуі себеп болар. Ал сіз мемлекеттік тілде жарнаманы оқисыз ба?
Мадияр ТӨЛЕУ
