166 адам елден неге шығарылды?
2019 жылғы дерекке сенсек, Қазақстанда 19 мың шетелдік азамат тұрақты жұмыс істеп жүр. Бұдан бөлек, Ішкі істер министрлігі хабарлағандай, елімізде 523 босқын өмір сүріп жатыр. Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің деректеріне сенсек, 2019 жылы Қазақстанда 243 462 қылмыс тіркелген. Оның 2,6 пайызын, яғни 6 330 қылмыс шетелдік азаматтар қолынан болыпты. Сонда бұл дегеніміз – «елде жүрген шетелдіктердің 30 пайызы заң бұза ма» деген сұрақ туындатады. Оның үстіне, мемлекет аумағына жыл сайын 5,5 млн шетелдік кіріп-шығып жүргенін де ескерген жөн. Сондай-ақ былтыр 76,2 мың шетелдік әкімшілік жауапкершілікке тартылып, 9 мыңы елден шығарылған екен. Ал 110 адам елден шығарып жіберу туралы шешімге көнбей, қарсылық білдіріпті. Былтыр 2018 жылмен салыстырғанда, шетелдіктер қылмысы түбегейлі жойылмаса да айтарлықтай азайған. 2018 жылы тіркелген 292 286 қылмыстың 3 пайызын, 8 768-і шетелдіктерге тиесілі екен. Қазақстанда қылмыс жасағандардың 83,2 пайызы жұмыссыздар. Демек, былтыр тіркелген 243 462 қылмыстың 202 560-ы еңбек етпейтін жандар қолынан болған. Ал шетелдіктер қылмысының басым бөлігін Қазақстанға жұмыс іздеп келген өзбек азаматтары жасайды. Мұны Алматы қалалық Полиция департаментінің басшысы Қанат Таймерденов те растаған болатын. – Әкімшілік тәртіппен 166 шетелдік азамат елден шығарылды. 57 жұмыс беруші әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Жыл басынан бері 47 млн-нан астам айыппұл салынды. Қылмыстың ең көбін Өзбекстан Республикасының азаматтары жасайды, – дейді генерал-майор.Түйткілді қалай шешеміз?
Кезінде Алматы қаласында Түркиядан келген Демир Эбузер Али атты азамат Жедел жәрдем көлігінің жүргізушісін соққыға жыққанын ел әлі ұмыта қойған жоқ. Сол кезде «бұл қай басынғандық?» деп, қоғам биліктен шетелдіктер тәртібін қадағалауды сұрады. Одан кейін зардап шеккен жүргізуші кешірім берді. Түрік азаматы да халықтан кешірім сұрап видеоүндеу жолдады. Құқық қорғау органдары Түркия азаматын республикадан жер аударуды талап етті. Артынша іс бітті. Еліміздің батыс аймақтары мұнайлы екенін білеміз. Былтыр мұнай компанияларына еңбек етуге келген қытай азаматтарының тәртіпсіздігі жайлы сөз болған. Сол кезде Парламент Мәжілісінің депутаты Асылбек Смағұлов қылмыс жасаған шетелдіктер жайлы мәселе көтеріп, оларға қатысты заңның да кем тұсын баяндаған еді. – Елімізде қылмыс жасаған мигранттарды бақылау керек. Заңнамада жазасын өтеген шетелдіктерді бірден елден шығарып жіберетін баптар жоқ. Сосын олар елде жүріп тағы да қылмыс жасауы мүмкін. Сондықтан шетелдік азаматтарды қадағалау үшін арнайы ақпараттық база жасақтау қажет, – деген халық қалаулысы. Осыған орай біз «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы» заңға шолу жасап көрген едік. Мысалы, 3-бапта «Шетелдiктер өздерiнiң құқықтары мен бостандықтарын пайдалануы Қазақстан Республикасының мүдделерiне, оның азаматтары мен басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерiне нұқсан келтiрмеуге тиiс және мұны олардың Қазақстан Республикасының заңдарына белгiленген мiндеттерiн орындауынан бөлiп алуға болмайды» депті. Яғни, заң бәріне бірдей. Осы заңның 22-бабы 3-тармағында «Бұрын Қазақстан Республикасынан шығарып жiберiлген шетелдiктерге соттың шығарып жiберу туралы шешiмі орындалған күннен бастап бес жыл бойы Қазақстан Республикасына келуге тыйым салынады» депті. 5 жыл бойы ел аумағына кіре алмады делік, одан кейін олар ел аумағына келіп қайта қылмыс жасамасына кім кепіл?! Осыған орай заңгер маманның пікіріне құлақ асқанды жөн санадық. – Бұл жерде екі мәселе бар. Біріншіден, біз қылмыс жасаған шетел азаматтарын соттай алмаймыз. Еліне қайтарып жіберіп, жазалауды сұраймыз. Ал елімізде соттау үшін мемлекетаралық келісім керек. Екіншіден, шекарамыз әлсіз. Өзбекстан азаматтары неге емін-еркін елге кіріп, қылмыс жасай береді. Себебі шекара нашар. Жөнді тексермейді. Рұқсаты жоқ адамдарды да өткізіп жібереді. Яғни, шекара қызметінде парақорлықтың жайлағаны. Әуелі осы екі дүниені нақтылаған жөн. Сосын үшінші мәселе шығады. Бұрын ел аумағында қылмыс жасағандардың ізіне түсіп, бәрін тауып, лайықты жазасын берген дұрыс. Осылар жолға қойылмайынша, шетелдіктердің қылмысы тыйылмайды, – дейді заң ғылымдарының докторы Арықбай Ағыбаев. Түйін:Бұл құқық қорғау орындарының әлсіздігінен болған іс пе немесе басқа себебі бар ма, белгісіз, бұлыңғыры көп жайт. Өз жерінде өзгеден опық жемеу үшін шетелдіктер мәселесін жолға қойған жөн сыңайлы. Әлде, оларға біздің қауіпсіздігіміз ақшамен шешіле салар түйін бе?
Мадияр ТӨЛЕУ