Ұлтым деп жеткен ұрпақ

Ұлтым деп жеткен ұрпақ

Өткен ғасырдың басында ұлт ақыны Мағжан Жұмабаев түптің түбінде қазақтың басын қосатын тіл екенін: «Ақ қолыңмен тарта аларсың сен, тілім!» деп айтып кеткен екен. Шынында, қазір бар қазақтың басын қазақ тілі қосып келе жатқаны мәлім. Соның бір дәлеліндей жақында Атырау өңірінде қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша шет елдердегі қазақ диаспорасына арналған «Қазақстан – ата жұртым, қасиетім – ана тілім» атты XVI халықаралық олимпиада өткен еді.

Бұл олимпиаданың негізгі мақ­сатына келсек, әлемнің 40-тан аса елінде өмір сүріп жатқан қандас­тардың мектеп жасындағы ұл-қызын ата жұртына шақырып, елімен табыстыру, жұртымен қа­уыштыру, тілінің қадір-қасиетін ұқтыру болатын. Бұл білім сайы­сына алыс-жақын жеті мемле­кеттен 62 оқушы қатысты.

Оқушылардың білімін баға­лайтын қазылар алқасында әде­биет пен тілдің білгірлері, про­фес­сорлар Қадыр Жүсіп, Дандай Ыс­қақ бастаған ғалымдар жұмыс істеді. Олар ата жұртына келген әр баланың жүрек лүпіліне жете мән беріп, шынайы қамқор ниеттерін танытты. Х.Досмұхамедұлы атын­дағы Атырау мемлекеттік универ­ситетінің базасында талапкерлер жазбаша, ауызша және шығарма­шылық таланттары бойынша ем­тихан тапсырды. Емтиханнан ке­йінгі уақытта олар өңірдегі киелі орындармен, әсіресе, «Хан ордалы Сарайшық» музей қорығында болып, бабаларының өткен тари­хымен танысты.

Олимпиаданың ресми жабылу салтанатында Атырау облысы әкі­мінің бірінші орынбасары С.Шап­кенов қатысып, атамекеніне табан тигізген жастарға шынайы ілтипат танытып, бағалы сыйлықтар тап­сырды. Сол секілді, жеңімпаздар Бі­лім және ғылым министрі А.Ай­мағамбетов белгілеген І, ІІ, ІІІ дә­ре­желі дипломдарға ие болды. Бұған қоса, 11 түлек, нақты айтсақ, Өзбекстаннан, Қытайдан, Ре­сей­ден, Моңғолиядан келген жастар Қазақстанның жоғары оқу орын­да­рында оқуға мүмкіндік беретін гранттар алды. Алыста жүрген ағайын баласына грант берген білім ордаларының қатарында А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік, Семейдегі Шәкәрім, Х.Досмұхамедұлы атындағы Аты­рау мемлекеттік, Павлодар мем­лекеттік педагогикалық, С.Бә­йі­шев атындағы Ақтөбе универ­си­теттері бар. Осы оқу орындарының ішінде С.Бәйішев университеті өзгелерге үлгі боларлық қадам жасады.

Қолда барда алтынның қадірін біле бермейтініміз ақиқат. Өз ел, өз жерімізде жүргенде тіл қасие­тіне, жер киесіне, тіл құдіретіне көңіл бөлмейді екенбіз. Осы жолы аңғарғанымыз, көздері ботаның көзіндей мөлдіреген ұл мен қыз бала болса да, халқына деген шы­найы сезімдерін сөзбен айтып жеткізе алмай, кейде жанарлары мөлтілдеп кете берді. Күнкөрісіміз болады дей отырып, қазақ топы­рағына табаны тигенде қатты тол­қығандарын, «Біздің сыртта жүр­генде алтын басымыз тордағы балықтай болушы еді. Шекарадан өткенде алдымыздан кең дүние шыққандай болды, көз аясы кеңіді, көңіл көкжиегі алысқа самғады» десе бірі, екіншісі: «Біз үшін жұмақ осы Қазақ елі екен ғой» дейді. Қазақ ақындарының өлеңдері мен қара сөздерін жатқа айтқанда жанарлары жасаурайды. Шетінен ән айтып, күй тартады. Ағыл-тегіл сөйлеп, өздері шығарған өлеңдерін жатқа айтады. Оқып көрелік: «Сә­лем бердім, Атырау, Мен туғанда жан атам, Ақсарбасын сойыпты. Есімімді сол атам, Ерге лайық болсын деп, Исатай деп қойыпты. Атыраудай жеріңе, Исатай боп келген соң, Махамбеттің аруағын бір аунатпай кетпем бе?!», – десе Исатай Жоламан, «Ей, адамдар, тоқтаңдар, Қараңдар айналаға, Не болып кеткесіңдер? Ниетің пайда ғана, Ағайын туысқанмен, Кез­де­сіп тойда ғана, Өтірік беттен сүйіп, өтірік аймалама», – дейді ирандық қазақ Айдын Асқар.

Ал оқушыларды басқарып келген жетекшілерімен сөйлес­кенде қазақ тіліне қатысты біраз мәселелерді алға тартты. Айталық, Өзбекстанда қазақ мектептері бар екені белгілі. Бірақ сол қазақ мек­тептерінде қазақ мұғалімдерінің кемшілдігінен, әсіресе, жараты­лыстану пәндерінен сабақты өзбек мұғалімдері өткізеді екен. Бұл оқушылар үшін көп жағдайларда қиындық туғызатынын, соның кесірінен қазақ тіліндегі оқулық­тардан гөрі, өзбек тіліндегі оқу­лық­тарға ден қоятындарын оқу­шылар өкінішпен алға тартады. Кириллица әрпімен мектеп бітіріп, колледж бен институттарға бар­ғанда латын әліпбиінде оқу да оңай түспейтінін жеткізеді. Іргелес жат­қан Қырғыз мемлекетінде қазақтар болғанмен, бірде-бір қазақ мектебі жоқ екенін, мұның себебін ол ел­ден келген оқушы да, жетекші де түсіндіріп бере алмайды. Ресейдің Самара, Саратов өңірлерінде қазақ мектебі емге табылмайтыны мә­лім. Омбы облысының 100 пайыз қазақ тұратын ауылында 13 қазақ мектебі бар екен. Аты қазақ бол­ған­мен, заты орыстілді. Мектеп орыс тілінде болған соң, ол ауыл­дардың болашағы бұлыңғыр ғой. Омбыдағы басқа білім ордаларын айтпағанда, қазақ жиі қоныстанған жерлердегі 4 мектеп те орыстілді екен. Әйтсе де, ондағы оқушы­лар­дың 50 пайызын қазақтың қара көздері құрайтын көрінеді. Омбы­дан келген жетекші Бәткен Төлеу­линова биылғы жаңа оқу жылынан бастап, ол елдегі өзге ұлттар үшін «Ана тілі» пәні енгізіліп жатқанын айтып, «Мұның қазақ балаларына қатысы болмай тұр. Себебі, Ресей өз құрамындағы ұлттарға солай қамқорлық жасап отыр. Біздің талабымызға айтар уәждері «Қазақ елі Ресей құрамына кірмейді. Оның үстіне, оқулық жоқ, білім стан­дарты жасалмаған» дейді. Мә­селен, татар, башқұрт, чуваш, тағы басқа ұлыстар үшін арнайы оқу­лықтар жазылып, сол мемлекеттің стандартына сай бағдарлама жа­салған. Осы жайды ата-жұртымыз­дағы «Хабар-24» телеарнасына өтініш жасаған едік. Арнайы жур­налистер барып, проблеманы жан-жақты қарастыра түсіріп, көрсетті. Біз осыны облыстық білім минис­трлігіне айтқанымызда, олар жо­ғарыға мұны жазбаша түрде жет­кізгенін алға тартып, екі елдің білім министрлері бірігіп шешсе, құба-ғып деді. Біз бұл тілегімізді отандастарымыздың да құлағына салуды парыз санаймыз. Шеттегі бауырластарына қажет дүние­лер­мен, әсіресе, оқулықтармен қам­тамасыз етіп жасаса, нұр үстіне нұр болар еді» дейді.

Киелі Тараз өңірінде өткен осындай олимпиадада ұлт сөзін сөйлеп өткен Шерхан Мұртаза ағамыз әкімқараларға қарап тұрып: «Боталарымыз келді, жылы жүзбен қарсы алайық. Бала кезде көрген көрініс естен кетпейді. Бұлар сол сезіммен күндердің күнінде ата­ларын жетелеп ата-жұртына ора­лады» деген еді. Шынында, осы сөз ақиқатқа айналды деуге бо­лады. 

Бұрын Ираннан бала аз бола­тын еді. Бұл жолы 13 оқушы келіп­ті. Олар да қазақ тіліне деген ерек­ше ынталарын білдіріп жатты. Әсіресе, шығармашылық сайыста ән айтып, Нұрғиса Тлендиевтің «Әлқисасын» төгіп-төгіп жіберген­де көңіл шіркін толқымай қал­ма­ды. Шетінен халық әндеріне жетік екендерін де көрсетті. «Бізге бұл өнерді үйрететін Иранда өнерлі жан кемде-кем. «Ұстазымыз» ин­тер­нет болып тұр» дейді Ескелді Ясер Мұрат. Тоғызыншы сыныпта оқитын Алланияз деген бала: «Мен енді Иранға кетпеймін. Егер ата-жұртым қабылдап жатса, келмей­мін деп әке-шешеме де айтқам. Мен ол жаққа барғаннан кейін әскерге жасым жетсе, ешқашан атамекеніме келе алмаймын. Сон­дықтан маған бір жанашырлық танытыңыздар!» деп қара торы жүзі мың құбылғанда ет жүрек ел­жіремей қалай тұрсын?! Оның осы бір жан тебіренісін ұққан аты­раулық азаматтар заң көтерсе, алып қаламыз десті. Оның өті­ні­шінен құлақтанған өзге оқушылар да біз де қаламыз деген ниеттерін білдіріп, байтақ еліміздің ыстық құшағын қимай тұрды.

Киелі Тараз өңірінде өткен осындай олимпиадада ұлт сөзін сөйлеп өткен Шерхан Мұртаза ағамыз әкімқараларға қарап тұрып: «Боталарымыз келді, жылы жүзбен қарсы алайық. Бала кезде көрген көрініс естен кетпейді. Бұлар сол сезіммен күндердің күнінде ата­ларын жетелеп, ата-жұртына ора­лады» деген еді. Шынында, осы сөз ақиқатқа айналды деуге бо­лады. Оған осы олимпиадаға ұйыт­қы болып келе жатқан «Дарын» республикалық ғылыми-прак­ти­калық орталығының директоры Камила Башарова келтірген деректер мысал бола алады. «16 жыл ішінде 1 500-ге тарта шетелдегі қандастардың ұл-қызы ата-жұр­тына келген екен. Олардың ішінен 250-ге таяуы жоғары оқу орын­дарында білім алып, қазір көбі тәуелсіз еліміздің өркендеуіне өз үлесін қосып жүр. Араларынан ғылым жолына түсіп, профессор атанғандар да, ұлттық демогра­фияға екі-үш балалы болып, үлес қосып жүргендер де аз емес», – дей келе, «Атырау өңірінде өткен білім сайысына ерекше үлес қосқан облыстық әкімдікке, білім басқар­маларына, Н.Тлендиев атындағы мамандандырылған Кіші өнер академиясына айтар алғысым шексіз. Алдағы уақытта да бұл олимпиада жалғасын таба береді. Бір айта кетейін дегенім, осы игілікті іс Отанымыздың барлық облыстары мен ірі қалаларында өтті. Біз бұл арқылы шетелдегі қан­дастардың баласына тіл үйрете отырып, келешекте Отанына ора­луға жол ашу ниетін алға оздырып отырмыз», – дейді К.Башарова.

 

Сүлеймен МӘМЕТ