Қасым-Жомарт Тоқаев 1 қаңтардан бастап микро және шағын бизнесті тексеруге үш жылдық мораторий жариялап, компанияларды үш жыл мерзімге салық төлеуден босатты. Президенттің шешімі бизнесті мемлекеттік органдардың заңсыз араласуынан қорғауға және кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған. Бірақ бизнес бақылаусыз қалмайды.
Тоқаев былтыр қыркүйекте халыққа арнаған Жолдауында бизнеске қатысты рейдерлік әрекеттер жиілеп кеткенін айтқан-ды.
«Бұл мәселе жөніндегі ұстанымым белгілі: бизнестің, әсіресе шағын және орта бизнестің дамуына кедергі келтіретін әрекеттер мемлекетке қарсы қылмыс деп танылуы тиіс», – деген еді Президент. Енді биыл күшіне енген мораторий әкімшілік жүктемені азайтып, бизнес-ортаның тұрақтылығын қамтамасыз етуге және бәсекелестікті арттыруға жағдай жасамақ. Қаржы министрі Әлихан Смайылов мораторийдан ел қазынасына түсетін қаражат қаншалықты азаятынын есептеп үлгеріпті. Министрлік 1 жылда 200 млрд, үш жылда 600 млрд теңгеден қағылғалы тұр.
Негізі мұндай қадам Қазақстан үшін жаңалық емес. Бірінші мораторий 2003 жылы қабылданған. Мынау – төртіншісі. Шенеуніктердің ойынша, мораторийдің арқасында бақылау органдары тырнақ астынан кір іздеуін қояды екен. Алайда сарапшылардың санасы сан-саққа жүгіріп отыр. Кейбір мамандар елде бизнесті тексеруге мораторий жариялау жүйесі дұрыс үйлестірілмеген деп санайды. Дегенмен бір жақсысы, бұл мораторийдің мерзімі – үш жыл.
Кәсіпкерлердің айтуынша, бүгінде тексеру саны да, тексеретін мекемелер саны да екі есе азайған. Әрине, бұл – дұрыс шешім. Өзі де кендірді жіпке жалғап күнелтетін кәсіпкерлерді жөн-жосықсыз тергей берсек, бизнестің ахуалын нашарлатып аламыз. Отандық өнім өндіру шектеледі, жұмыссыздық көбейеді. Сондықтан әлеуметтік мәселелер шиеленісе түспесін десек, шағын бизнестің шаруасына кедергі келтірмегеніміз абзал.
Ресми дерекке сүйенсек, тұрғындардың 30 пайыздан астамы шағын және орта бизнеспен айналысады. ШОБ-тың экономикадағы үлесі – 28,5% пайыз. Мемлекет «Атамекен» ҰКП-мен бірлесіп, аталған көрсеткішті 2025 жылға қарай 50 пайызға дейін жеткізуді көздейді.
Жалпы, бақылаушы органдардың заңды-заңсыз талаптарына біреу шыдайды, біреу шыдамайды. Мысалы, елімізде 1 млн 400 мың шағын және орта кәсіпкерлік нысаны тіркелген екен, қазір оның қаншасы жұмыс істейтінін ешкім нақты білмейді. Өйткені бұл салада жұмысты бастау оңай, дөңгелентіп әкету қиын. 2003, 2008, 2014 жылдары жарияланған мораторийге қарамастан, кәсіпкерлерді орынсыз тексерген ұсақ шенеуніктер де болыпты. Үкімет осы жолы ондай заңсыздықтарға тосқауыл қояр деп үміттенеміз.
Халық арасында бизнесті тек алыпсатарлықпен байланыстыратын жандардың қарасы қалың. Республикалық кәсіпкерлерге көмек көрсету орталығының директоры Дмитрий Казанцев қазақ бизнесінің абыройын сауда, қонақүй мен қоғамдық тамақтандыру саласы ғана жауып тұрғанын айтады. Оның пікірінше, қазақстандықтар ақыл-ойды қажет ететін интеллектуалды бизнеске ат-тонын ала қашып, алыпсатарлықпен ғана шектеліп отыр.
Бизнес – мемлекеттің болашағын айқындайтын, әлеуметтің әлеуетін жақсартатын бағыт. Қоғамдық санада осындай көзқарас қалыптаспаса, қазақ бизнесінің тамырына қан жүгіруі неғайбіл. Біз осы деңгейге көтерілмейінше, мораторий көсегемізді көгертпейді.
Кәсіпкерлер тексеруден ғана емес, салықтың кейбір түрлерінен де үш жылға босатылды. Бұл – бизнеске үш жыл ішінде 380 млрд теңгеден астам қаражат үнемдеуге және үнемделген қаражатты өз қызметін дамытуға салуына таптырмас мүмкіндік. Бірақ жер қойнауын пайдаланушыларға, акциздік өнім өндірушілерге, ойын бизнесіне, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларына мұндай жеңілдік берілмейді.
Әлбетте, таяқтың екінші ұшы да бар. Президенттің пәрмені кәсіпкерлерді тұтынушылар алдындағы жауапкершіліктен босатпауы керек. Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі «Біз бизнесіміздің біртұтастығына және заңға бағынатынына сенеміз. Мораторий кезінде өз-өзін реттеу және қоғамдық бақылау құралдарын жандандыру қажет» деді. Кәсіпкерлер Мемлекет басшысының сеніміне селкеу түсірмесе екен дейміз. Бұл бір жағынан кәсіпкерлердің әлеуметке адалдығын да көрсетер еді. Ұзын сөздің қысқасы, олар уақыт оздырмай, мораторийдің игілігін барынша ұтымды пайдаланғаны жөн. Себебі үш жыл – кәсіпкердің етек-жеңін жинауына жеткілікті мерзім.
Айта кетейік, заң бойынша, 15 адам жұмыс істейтін және жылдық табысы 30 мың АЕК-ке немесе 76 млн теңгеге жетіп жығылатын ұйымдар микробизнеске жатады. Ал 100 адамға дейін жұмысшысы бар, жылдық табысы 300 АЕК-ке немесе 757 млн теңгеге дейін баратын кәсіпкерлер шағын бизнестің иесі саналады.
Еркебұлан НҰРЕКЕШ
