Енді бірер аптадан кейін елімізде жаңа оқу жылы басталады. Бұл кез келген білім қуған жан үшін жаңа меже, жаңа мүмкіндіктер бастауы екені сөзсіз. Соның қарсаңында таяуда Нұр-Сұлтан қаласында екі мыңнан астам ұстаздың қатысуымен дәстүрлі Тамыз конферениясы болып өтті. Аталған іс-шараның әрдайым қоғамның басты назарын өзіне аударатыны белгілі. Дегенмен биылғы конференцияның жөні жылдағыдан бөлек болды, өйткені бұл жолы отандық ұстаздардың дәстүрлі басқосуына Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қатысты.
Конференция барысында Қасым-Жомарт Тоқаев білім беру саласындағы маңызды мәселелерге нақты әрі егжей-тегжейлі тоқталып, жаңа көрсеткіштерге қол жеткізу жолындағы жүйелі міндеттерді анықтап берді.
«Отандық білім беру жүйесінің озық дәстүрлерін сақтай отырып, біз бір орында тұрып қалмауымыз керек. Білім беру жүйесі үнемі алға жылжып, үздіксіз дамып, ұдайы ізденісте болуы тиіс», – деп атап өтті Мемлекет басшысы.
Білім берудегі стратегиялық бағыт бұрынғыдай әлемдік стандарттарға, яғни жаңа жетістіктерге ұмтылу болып қала береді. Бұған дейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақстандықтар білімге басымдық бере отырып, әрдайым алдыңғы қатарда болады деп есептеймін. Мен халқымның білім мен ғылым жолымен жүргенін қалаймын. Тек сол кезде ғана біз дамыған елдермен тереземіз тең болып, әлемдік өркениеттің адыңғы легінен орын аламыз», – деп нақты мақсат-міндеттерді алға тартқан болатын.
Қазақстанның Тұңғыш Президенті қашан да білім мен ғылымды дамудың негізгі басымдығы санап, адами капиталды елдің басты байлығы мен болашаққа салынған аса маңызды инвестиция ретінде бағалайды.
Мемлекет басшысы тарапынан осы саладағы мәселелерге жіті назар аударылып, жеке бақылауға алынудың арқасында «білім жолы» бойынша дамудың көптеген көрсеткіштерінде айтарлықтай жетістіктерге қол жеткіздік. Білім индексі сияқты беделді көрсеткіш бойынша әлемнің жетекші төрттігіне ендік. Алдымызда тек Норвегия, Жапония және Германия елдері ғана тұр. Біз ТМД елдері арасында білім беруді жаңғырту, оның әлемдік білім беру кеңістігіне енуі бойынша көш бастап тұрмыз. Қазақстандық мектеп тиімділігінің тағы бір айқын көрінісі – біздің оқушылар математика және жаратылыстану бойынша салыстырмалы халықаралық зерттеулерде тұрақты түрде алдыңғы орындардан көрініп, ең беделді пәндік олимпиадаларда жүлделерге қол жеткізіп, топ жарып жүр.
Дегенмен бұл салада әлі де болса күрмеуі қиын мәселелер жоқ емес. Тіпті бүгінде білім беру ісі түрлі реформалардың және нәтижесіз әрі мақсатсыз тәжірибелердің алаңына айналғанын да көзіміз көріп жүр. Бұл жерде бұрынғы өзекті мәселелермен қатар жаңа түйткілдер де пайда болды, сондықтан осы жылы өткен ұстаздардың Тамыз кеңесі Мемлекет басшысының қазіргі кезеңде қажетті және аса өзекті өзгерістер бойынша кешенді бағыт көрсетумен біз үшін ерекше маңызға ие болды. Жаңа деңгейдегі білімнің және жаңа сапада оқыту кезеңінің басталу нүктесіне айналды.
Президент өткеннің түйткілдері мен мектепке және оқу үдерісіне зиянын тигізетін шамадан тыс басқарудың әсіре жаңашылдығын қатаң сынға алды. Мұғалім мамандығының беделіне нұқсан келтіретін бюрократиялық және біржақты «сертификациялау» мен көптеген квазиреформаларды сөз қылды. Бүгінгі компьютерлік және коммуникациялық технологиялар ғасырында жойылмаған және арта түскен бақылаушы құрылымдар тарапынан қаптап кеткен мұғалімдер есептілігі туралы айтты. Білім саласына қатысы жоқ әртүрлі іс-шараларды ұйымдастыруға педагогтарды тарту жөніндегі жергілікті биліктің жағымсыз тәжірибесі де сөз болды.
Осы күні мұғалімдерді жұмсамайтындар бар ма екен?! Кейбір ерекше тексерушілер «балалардың және оқу үдерісінің пайдасына» деген сылтаумен мектеп директорларын өздеріне белгіленген кабинеттерінен бас тартуға мәжбүрлеп, мектеп табалдырығындағы «кіреберіс тобы» жанындағы тар бөлмеге көшіруге міндеттеуге сәл қалды емес пе? Қудалаудан қашып 13 «шаршы метр» бөлмесіне ауысқан директорды үлгі етіп, бәріне мысал етіп көрсеткен. Осындай әрекеттерімен қандай мақсат қойды? Білім беру сапасын немесе педагог мәртебесін көтеру үшін бұл шаралар қаншалықты «тиімді»?
Бірақ жалған реформаторлар қулығын қалай асырса да, педагог – әрқашан бүкіл білім беру жүйесінің басты тұлғасы болып қала береді – бұл дәлелдеуге жатпайтын ақиқат. Нағыз мұғалім – бұл жаңа ұрпаққа ұлттың жан дүниесін, ата-баба жетістігі мен көксеген арманын білім арқылы сіңдіретін, болашаққа есік ашатын отансүйгіш жан.
Менің бұрыннан бергі нық ұстанымым: қоғамда мұғалім беделін, мәртебесін көтермей, оның күрделі де асыл еңбегін бағаламай, бірде-бір маңызды мақсаттарға жете алмаймыз. Оны ешбір дамыған технологиялармен, әдістемелермен, модельдермен және басқа ұйымдастыру ойларымен алмастыруға келмейді.
Мұғалім тұлғасы дамудың және адамзаттың өмір сүруінің басты факторы және онсыз үздіксіз жаңару мен алға жылжу құрдымға кетеді.
Шығыс мәдениетінде мұғалімге деген қарым-қатынас ежелден ерекше ілтипатқа ие болған. Ол қоғамның ең сыйлы, құрметті тұлғасы саналған. Біздің отбасымызда анам – Кенжетай Батырбекқызы, ерте бастан-ақ біздерге, балаларына мұғалімге,тәлім берушіге деген құрметті бойымызға сіңіріп өсірді. Аға ұрпақ мектептен алған адамгершілік өсиеттерді толық бойымызға сіңіріп өстік. Білімді бәрінен биік қою біздің наным - сенімдерімізді қалыптастыруға маңызды ықпал етті.
Сондықтан бүгінгі таңда жетіспейтіні – мұғалім беделінің, қоғамдағы орнының төмендігі. Ұстаздарға сеніммен қарау керек, оларға деген сый-құрметті көтеру керек.
Барша қазақстандық, барлық деңгейдегі басқару органды педагог еңбегінің ерекшелігін, мемлекеттік және жалпыұлттық маңызын түсініп, қоғамдағы аса мәртебелі мамандықтың беделінің артуын қамтамасыз етуге қабілетті екеніне сенімдімін.
Оған заңнамалық негіз де дайындалып жатыр. Елбасының тапсырмасы негізінде «Педагог мәртебесі туралы» арнайы заң жобасы қаралу сатысында екені белгілі.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев конференция қатысушыларына қандай қолдау шаралары алға қойылатынын түсіндірді: «Бұл мұғалімдердің жүктемесін қысқарту, ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғау кепілдігі, материалдық ынталандырулар. Олардың ішіндегі ең маңыздысы – сынып жетекшілігі мен дәптер тексеру үшін екі есе мөлшерде қосымша ақы төлеу; барлық педагогтар үшін демалысты 56 күнге дейін ұлғайту; магистр дәрежесі үшін қосымша ақы төлену және басқа да шаралар. Педагог жүктемесін қысқарту, өзіне тән емес функцияларға тартуға тыйым салуды белгілеу, шамадан тыс есеп беру, негізсіз тексерулер жүргізу бойынша нормалар бөлек қарастырылған».
Жаңғырту – талдаудан, саладағы істің қазіргі тәртібін терең зерделеуден басталады және кейде мызғымас көрінген позицияларды қайта қарауға әкеледі.
Мұндай сынды көзқарас пайдалы, себебі кемшіліктер мен түйткілді тұстарды дөп басып анықтауға көмектеседі.
Тамыз конференциясы барысында Президент бірнеше мәселелерді көтеріп, Үкіметке жүгінді. Атап айтқанда, балаларды мектепке дейінгі даярлау сапасын арттырудың маңызы мен орта білім беруді дамытудың одан ары стратегиясын анықтау туралы айта отырып: «Әлемнің 60%-ында мектеп оқуы 6 жастан басталады, бұл баланың ерте интеллектуалдық дамуына ықпал етеді. Үкіметке білім мен ғылымды дамытудың 2025 жылға дейінгі жаңа мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шеңберінде 12 жылдық оқу үлгісіне байыппен ойластырылған, кезең-кезеңімен әрі бірқалыпты көшуді қамтамасыз етуді тапсырамын», – деді.
Қасым-Жомарт Кемелұлы сондай-ақ «Жас маман» жобасын егжей-тегжейлі пысықтауға және ары қарай іске асыруға, яғни техникалық және кәсіптік білім беруді базалық тұрғыдан нығайту мен дамытуға баса назар аударды.
Президент қоғамда белсенді талқыланатын үштілділік мәселесін де қозғап, Білім және ғылым министірлігіне оқытушылардың дайындығы мен оқу бағдарламаларын ескере отырып, оны енгізу процесін қайта қарауды тапсырды.
Оған қоса оқушылар мен ата-аналардың пікірлерін ескеруді де айтты: «Жаратылыстану ғылымдарын оқыту, білім беру орталықтарының кадрлық мүмкіндіктеріне байланысты, оқушылар мен ата-аналардың қалауы бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Сондықтан ағылшын тілін оқыту ата-анасының қалауы бойынша 2-3 немесе 5-сыныптан бастау орынды және тиімді болады».
Педагогтер конференциясы ойталқыға салып, маңызды қорытындылар шығаратын көптеген тақырыпты алға тартты.
Ең алдымен, оның конструктивтілігін, орта мектептің өзекті мәселелерін талқылаудың толық объективтілігі мен ашықтығын атап өткім келеді.
Аталып өткен шаралар, сөзсіз, ұстаздардың көңілінен шықты. Мемлекет басшысының баяндамасы оларды шабыттандырды. Қойылған міндеттер мен тапсырмалардың жүйелілігі оларды іске асыру кешенді және өзара байланысты сипатта болатынына кепілдік береді.
Кейбір мәселелерді көтерудің жаңашылдығын және ерекшелігін атап өту қажет.
Мысалы, іс жүзінде «баяулатылған жарылыс құралы» болуы мүмкін білім беру гранттарын бөлу мәселесі. Сол сияқты білім беру теңсіздігін жеңу мәселесі. Әрине, бұл күрделі, бірақ шешімін табатын мәселе, өйткені әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру туралы сөз қозғалып отыр.
Қорытындылай келе, Қазақстанның әлемнің дамыған елдерінің қатарына кіру мақсаты бойынша маңызды мәнге ие тағы бір мәселені атап өткім келеді. Бұл ғылымды дамыту саласы. Отандық ғылымды дамытпайынша, оны экономика мен қоғамға бейімдемейінше, бұл бағытта жауапты орындардың бірлескен тиімді іс-қимылын қамтамасыз етпейінше және белгілі бір мағынада білім беру мен өндіріс салаларын біріктірмейінше барлық салада ілгерілеуге қол жеткізу мүмкін емес. Мұнда «көп сөзге» жол бердік, алайда әзірше атқарылған іс жеткіліксіз. Сондықтан жағдайды түбегейлі өзгерту керек және ел басшылығы осыған қатысты белгілі бір қадамдарды да анықтап қойды, олар іске асырыла да бастады.
Осыған байланысты Президенттің ғылым мен оның күрделі мәселелеріне арналған сегізінші бағыты жүйелі бағдар және бұл бізді қуантады. Ол білім беру секторының, біздің университеттердің, колледждер мен мектептердің одан ары табысты дамуымен тығыз байланысты. Демек әрбір қазақстандықтың мүдделеріне жауап береді.
Әр адамның жаңа білімі мен оны өмірде пайдалануы – Қазақстанның өркениетті елге айналуының басты факторы.