Бюджетті бөл, көп мейлі…

 

Бір сынып бірнеше баспа оқулығымен оқиды

Жаңартылған оқу бағдар­ламасы енгізілгелі бері оқулық сапасына қатысты сын көп айтылды. Техникалық қате көп болды, мазмұнына көңіл тол­мады, Кембридждің мақтаулы бағдар­ламасы бізбен үйлеспейді деді. Қалай десек те, кезең-кезеңімен жүзеге асқан білім беру бағ­дарламасы бойынша оқу­лықтар толық жазылды. Келесі жылы алғашқы лектегілері қайта ба­сылады. Қазақ тілі оқулығының авторы Бижомарт Қапалбектің айтуынша, бас­тапқыда кеткен қате­лерді алда ескерусіз қал­дыруға болмайды. «Жаңартылған білім беру бағ­дарламасын тоқ­татып тастап, жаңадан жасау мүмкін емес. Сондықтан енді қайта шығарар кезде ұсыныс­тарды тыңдау қажет. Бүгінде барлық баспа бір бағ­дарлама бойынша жұмыс істе­генімен, одан шы­ғатын оқулық мазмұны әртүрлі болады. Өйткені оларды бір автор жаз­байды. Сондықтан оқулық сапа­сын жақ­сарту үшін бағдар­лама ғана емес, авторлар да бірың­ғай болуы тиіс. Сонымен бірге аударманың «исі» шығып тұра­тындықтан, көп­шіліктің көңілі толмайды. Бұрын Мәс­кеуде оқулық жазылып, оны бізге ау­даратын. Бірақ сол аударған адамдардың шеберлігі сондай, әу баста қазақша жазылғандай әсер қалдыратын. Қазір ше? Оқу­лық­тардың дені алдымен орысша жазылады. Баспалар соны аударта салады. Ал одан шығатын нәти­же –  сапасыз оқулық. Ондай болмауы үшін оқулық басынан қазақ ті­лінде, қазақ автор­лары­ның бас­тауымен жазылуы тиіс. Қан­шама білім орталықтары бар. Солар неге бірігіп, ойлас­тырып, бір авторды бекітпейді? Бұл мә­селе де авторға келіп тіре­леді», – дейді Бижомарт Сей­сенбекұлы. Балама оқулықтардың кері әсері барын ұстаздар да мойындап отыр. Шымкент қаласындағы №47 мектеп мұғалімі Бибіайша Бейсетаева бір сыныпта бірнеше баспаның оқулығымен оқыту қиын екенін айтады. «Сабақ бас­талғанда қарасаңыз, бір сы­ныптағы бес оқушыда – «Арман-ПВ, алты оқушыда – «Мектеп», жеті оқушыда «Атамұра» болып шығады. Сөйтіп, бағдарлама бір болса да, ішіндегі тапсырма мен шығарма әртүрлі. Айталық, бір баспа Шахановтың өлеңінің басын берсе, келесісі ортасынан үзінді береді. Мұның тағы бір жаман тұсы ҰБТ-ға дайындық кезінде байқалады. Әр оқулықта түрліше болған соң кейбірінің оқулығында бар мәлімет кей­бірінде жоқ болып шығады. Биыл 11-сынып оқу­лықтарын таныс­тырылым кезінде қарап шықтық. Өз басыма «Мектеп» баспасыныкі ұнады. Себебі оқулық бойынша берілген таныстырылым, ондағы мәліметтер, үзінділер көңілге қо­нымды».  

Оқулық мазмұны тым ауыр

«Мұғалім мәртебесі» қо­ғамдық бірлестігінің төрағасы Мейір­жан Темірбек оқулық сапасы жайлы айтқанда грам­матикалық не орфогра­фия­лық қателерден бұрын мазмұнын ретке келтіру қажет деп есептейді. «Оқулықтың маз­мұны балаға ұғымды, қолже­тімді болуы керек. Ал біздегі оқу­лықтардың көбінің мазмұны ғылы­миланған. Ав­торларға айтса, оқу бағдар­ламаларына сілтейді. Әзір­леушілері авторларды «бағ­дарлама бойынша қойылған мақсаттарды түсінбейді» деп кінәлайды. Бұл нені көрсетеді? Бағдарлама әзірлеушілері – өз бетінше бір жақ, оқулық автор­лары – бір жақ. Ортасында оқушы зардап шегеді. Оқулықтың автор­ларына, сарапшыларға курс өткізеді дейді. Сол курста бағ­дарлама әзірлеу­шілері дәріс оқыды ма? Бағ­дарламаның маз­мұнын түсіндірді ме? Авторлармен бірлесіп оқулықтың мазмұнына қойы­латын талап­тарды талқы­лады ма? Құрыл­ымының негізін жасады ма? Ол курсты ұйым­дастырушылар кім­дер? Олардың оқулық жазудағы тәжірибелері қандай? Қандай зерттеулер жүр­гізіп, ғылыми еңбектер шығарды? Әлде сол баяғы әде­тінше курс өткізу керек деген соң әр жерден бір жұлып, әйтеуір сертификаттау керек деп шала-пұла оқып шықты ма? Сол авторлар курс туралы, пайдасы туралы неге мақала, жазба жария­ламады? Оқулық авторларының басым көпшілігі – ғалымдар. Яғни, маз­мұны да көп жағдайда ғылыми еңбекке ұқсайды. Ал оқулық бала үшін. Ғылымиланған деп ес­кертсе, қазіргі балалар терең білімді қажет етеді деп ақтайды. Біз неге бала үшін шешім шығарамыз? Қанша терең білімді қажет етсе де, сол балаға түсінікті тілмен жазылуы керек. Қазіргі бағдарлама бойынша сабақ оқу мақсаттарына негізделіп жос­парланады. Әрине, мұғалім оқу­лықтағы жоқты қосымша мате­риал­мен толық­тырады. Бірақ оқушылардың көп­шілігі білім алуда оқулыққа сүйенеді. Бәрі бірдей іздене бер­мейді. Немесе әрқайсысының қосымша ақпа­ратқа қолы жете бермейді. Сон­дықтан оқулықтың маз­мұ­нындағы теориясы мен беріл­ген тапсырмалары үйлесімді болуы керек. Оқулықтар тым ауыр. Тіпті, том-том қылып басатынды шығарды. Ішіндегі мәтіндер бірнеше бет. Яғни, оқулықтың құры­лы­мына қойылатын талаптар же­тілмеген. Мұғалімге талап қоюдан бұрын, мұғалімнің алдына бара­тын құралдарға талап жоғары болуы керек. «Әліппені» келесі жылы енгіземіз деп жатыр. Жарайды, «Сауат ашуды» «Әліп­пеге» ауыстырды. Ал бірінші кластың басқа оқулықтарының сапасын кім тексерді? Асығып енгізілген 5-7 сынып оқу­лық­тарының тағдыры не болмақ? Талай сынға алынған жаңартылған білім мазмұнының бағдар­ламалары сарапталды ма? Қо­рытынды шығарылды ма? Жалпы, бағдарламадағы оқу мақсаттары мен оқулықтардың мазмұны салыстырылып, стандартқа сәй­кестігі зерттелді ме? Осы күнге дейін сыналған оқулықтар өңделіп қайта басылып шығарыла ма? Әлеуметтік желіде «ананы істеп жатыр, мынаны өткізіп жатыр» деп оқимыз, бірақ білім мазмұны мен оған қол жеткізудің басты құралы – оқулықтың сапасын арттыратын шаруалар туралы нақты істердің нәтижесі туралы әлі де көре алмай жүр­міз», – дейді педагог.  

Бюджеті мол болса да…

Елордалық ата-ана Гүлжан Қалжанқызы 2-сынып оқитын қызының оқулықтарын алған. Бірақ бәрінің бір түсте болғаны бастауыш сынып оқушысын шатастыратынын айтып отыр. «Класс жетекшіміз кітапханадан алып, оқушыларға таратады. Сақ­тық шараларын ескеріп, сырттан қол қойып алдық. Бір жаманы, бәрінің түсі бірдей екен. Оқушы ата-анасы қадағаламаса, шатасып басқа пәннің оқулығын алып баруы мүмкін. Шыны керек, кітаптар қолға тигенімен, оның ішін ашып, мазмұнын саралауға уақыт тапшы. Оқу жылы бас­талғанда ашамыз деп қойып қой­дық». Білім және ғылым министр­лігі оқулыққа арналған бюджет­тің қалай бөлінетіні туралы сұра­нысымыздың тіркелгенін айтып, жауабын алдағы уақыт­тың енші­сіне қалдырды. Қара­жатқа қа­тысты айтар тағы бір мәлімет – әр аймақтың оқулық пен оқу-әдістемелік кешенді сатып алуға бөлген сомасы. Түркістан облы­сы – 3 млрд тең­ге, Алматы об­лы­сы – 2,5 млрд теңге, Жамбыл об­лысы 2 млрд теңгеге сатып алып­ты. Бұл мақсатта ең аз шы­ғын кетірген облыстар: Ақмола облысы (0,7 млрд теңге), СҚО, Қостанай, Павлодар облыстары (0,8 млрд теңге). Жаңа оқу жылына дайындық барысы туралы облыс әкімдері біртіндеп тікелей эфирге шығып жатыр. Сондағы оты­рыстан алған соңғы мәлі­меттерге қарасақ, Қостанай об­лысындағы кон­тингент – 108 мың оқушы. Бір қызығы, оқу­лық­қа аз шығын­данып отыр­ған об­лыспен оқушы саны шама­лас Ба­тыс Қазақстан облысы 1,7 млрд теңге жұмсапты. Ал 200 мың оқушысы бар Қарағанды об­лы­сы – 1,2 млрд теңге, 168 мың оқу­шымен Қы­зылорда облысы – 1 млрд теңгеден астам, 160 мың оқушы­сы бар Маңғыстау облысы 1,5 млрд теңге бөлген. Бұл ретте техникалық ерек­ше­ліктерге де мән беру керек. Өйт­кені әр облыстың сатып алатын жабдығы әртүрлі келеді. Оқушы санынан бұрын сатып алатын оқу құрал­дарының түрі бірдей емес. Мәселен, биыл электронды оқу­лық­тар мен мультимедиа бағдар­ламалары қосылып жатыр. Ол өнімдердің үлесі жалпы шығын­ның 0,5 пайызын құрайды. Мем­лекеттік сатып алу порталындағы ақпарат бойынша, оқу жабдығы жиын­тығы ішінде ең ірі сатып алу құны — 5,7 млн теңге. Бұл оқу жаб­дығы жиынтығына 1 дана инте­рактив панель, 18 моноблок, 17 құлақ­тық, 1 колонка кіреді. Элек­тронды оқулықтар ұсы­натын «Астана-кітап» жиынтығы 109,9 мың теңге тұрады. Ішінде ғылымның төрт саласы бойынша кітаптар бар. Атап айтқанда, биология (LifeScience), физика (Physical Science), география мен астро­номия (Earth and Space) және ғылыми экс­перименттер. Әр кітап 6 да­надан, барлығы 96 дана. Бұл деректерді Zertteu Research Institute ұсынды. Байқасақ, бюджет аз бөлініп отырған жоқ. Бірақ бұл сапаның көтерілуіне кепілдік бола алмай отыр. Ма­мандар айтқан мәсе­лелер оң шешімін тапса ғана жоғары сапалы оқулық жайлы сөз қоз­ғауға болатын сы­ңайлы.  

Жадыра АҚҚАЙЫР