Тікұшақтан төменге көз салып, табиғатқа тамсану қанша тұратынын білу үшін тарифтерін іздедік. Шарынға апаратын тікұшақтың ең арзаны – 865 мың теңге. Ішіне үш жолаушы сыятын Bell 206 B3-мен барып-қайту жолына 2 сағат 35 минут кетеді екен. 2 сағат 20 минут паркке аялдап, серуендеуге рұқсат. Айтпақшы, Шарын аймағына кіру үшін төленетін 45 мың теңгелік экологиялық алым ұшу тарифіне кірмейді. Ал ең қымбат тариф 6 орындық EC 135 T2 тікұшағында екен – 1 млн 635 мың теңге. Қызметтің мұндай түрін ұстанатын компанияларға тыйым салуға ұлттық парк басшылығының құқығы жоқ екен. «Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркі» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры Елнұр Ахметовке хабарласқанымызда осылай деді. «Елімізде «Ерекше қорғалатын аймақтар туралы» заң бар. Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағы зоналарға бөлінген. Туристер қатынайтын зонасы туристер аймағы саналады. Ал енді әуе көлігімен ұшып келіп қатынайтын туристер ұшақ не тікұшақтарын әуежайға қойып, парк территориясына жаяу кіреді. Біздің негізгі қорғайтынымыз – жан-жануарлар, өсімдіктер, табиғи ескерткіштер. Яғни, әуе кеңістігі арқылы қатынайтын техникаларға тыйым сала алмаймыз. Екіншіден, геологиялық құрылымдар мен тау жыныстарының тікұшақ ұшқаны салдарынан бұзылып жатыр дегенге келсек, оған қатысты нақты факт жоқ. Ғылыми тұрғыдан қорытынды шығарылмаған. Бір айта кететін жайт, шетелде авиациялық туризм өте қарқынды дамып келеді. Күні кеше республикалық авиациялық прокуратураға хат жаздық. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың үстімен қатынайтын тікұшақтардың ұшуы заңды ма, жоқ па? Соған сұрау салдық. Кімнен рұқсат алады, қай уақытта ұшып-қонуына болады, қандай мақсатпен ұшып жүр? Анықтағымыз келеді. Бүгінде соның жауабын күтіп отырмыз. Туристік компаниялармен арада әуекөліктерімен келушілерді қабылдау туралы келісімшарт жоқ».
Шатқалға зиян келіп жатыр
Былтыр 19 мың турист Шарын шатқалын тамашалаған. Оның 60 пайызға жуығы – шетелдіктер. Соның ішінде Балтық жағалауы елдері, Еуропа мен Азиядан келушілер көп. 2020 жылы туристер саны 30 мыңнан асып жығылады деген жоспар болған. Дегенмен пандемияға байланысты күрт төмендеп отыр. Ұлттық парктің карантиннен ашылғанына көп болмады. Директордың айтуынша, жұрт бұрынғыдай белсене келіп жатқан жоқ. Өткен жылдармен салыстырар болсақ, 2014 жылы 3 мың турист қабылдаса, араға бір жыл салып 7 мыңға көбейген. Осылайша, өсу динамикасы көңіл қуантып келе жатқан. Биыл көрсеткіш төмен болары анық. Ұлттық парк басшылығының сөзіне келіспейтін экологтар бар. «Қазақстанның экологиялы патрулі» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Тимур Елеусізов тікұшақтардың ұшуына заң жүзінде тыйым салынуы тиіс деген пікірде. «Шатқалға зиян келіп жатыр. Ұлттық парк директорының бұл сөзімізді абсурд санауымен келіспеймін. Білуімше, шатқал қабырғалары құм мен саздан. Сол себепті дыбыс қысымы оларға кері әсер етеді. Қатты шудың салдарынан бұзылады. Қазіргі таңда «Қазақ топырақтану және агрохимия ғылыми-зерттеу институтына» сұраныс қалдырдық. Бірақ зерттеу жұмыстарын жасау үшін қаражат бөлетін демеуші іздеу керек. Өйткені нақты қандай залал тиетінін анықтайтын физиктер мен өзге де мамандарды тарту қажет. Егер дер кезінде қолға алмасақ, салдары ауыр болуы мүмкін. Мысалы, шатқалдың осыдан он жыл бұрынғы суреті мен қазіргі кездегісін салыстырып көрер болсақ, айырмашылығы анық көрініп тұрады. Сол себепті табиғатын сақтап қалу үшін тікұшаққа түбегейлі тыйым салынуы тиіс. Одан қала берді мотоциклшілер де көп жүреді. Ол да зиян. Көпшілігі Шарын десе, Гранд каньонмен салыстырады. Оның құрамы басқа – тастан жасалған. Дыбыс қысымы оған азырақ әсер ететіні сол себептен. Мұнымен қоса, шатқалдар арасындағы қашықтық алыс. Бізде өте тар. Қысымға байланысты үгітіліп кетеді» , – дейді эколог. Шарынның америкалық «ағасы» – Гранд каньонды көруге жылына 6 миллионға жуық турист барады екен. Ол жақтағы жағдайды бізбен салыстыру қиын. Өйткені табиғаттың тамаша сыйынан бөлек, адамдардың да ат салысқаны «менмұндалап» тұрады. Туристерге кемпингтен бастап қонақ үйге дейін әзірленген. Бағасы әркімнің қалтасына қарай келетін дәмханалар мен мейрамханалар, дүкендер бар. Одан бөлек, пошта, банк, велосипед, амфитеатр, емхананы да табуға болады.Гранд каньонын көруге 6 миллион турист барады
Американың Аризона штатында тұратын қазақстандық Гаухар Жақыпбаева Гранд каньонға сапары туралы айтып берді. «Біз жолға шыққанда өмірі қар жаумайтын Аризонаны қалың қар басып, қарлы боран соқты. Күн күрт суытып, бір мезетте аяз басталып кетті. Тусоннан бес-алты сағаттық жолды көлікпен он екі сағатта жүріп өттік. Тіпті, қарлы боранның астында қалып, тек gps көмегімен тасбақадай жылжып отырдық. Айналаны көру, сыртқа шығу мүмкін емес еді. Жолда қарға кіріп кеткен, бұзылып қалған көліктер көп болды. Біздің де солардың қатарында болуымыз әбден мүмкін еді, бірақ артқа қайтпадық. Сөйтіп, бір кезде қонақ үйге де жеткен сияқтымыз. Жеткеннен бұрын, қаладан бір жарық таппадық. Қар жауғаннан бір жерде апат болып, қалада жарық, ыстық су, телефон байланысы өшіп қалған екен. Қайта біз алдын ала қонақ үйден бөлме алып қойғанбыз. Сәйкесінше, бөлмеміз бар. Ал бізден басқа да жолға шыққан көптеген адам бөлме жалдай алмай, көлікте, қонақ үйдің лоббиінде түнеуге мәжбүр болды. Сонымен, бөлме бар, енді кешкі ас ішетін жер іздей бастадық. Сенсеңіз, барлық мейрамхана, дүкендер жарық болмағасын жабылып қалған, бүкіл қаладан, тіпті май құятын бекет таппадық. Жарықты таңертең сегізде қосады деген, бірақ түнгі бірде барлығы іске қосылды. Бір таңғалатыны, қарлы боранда 40-60 сантиметрдей қар түсті, бірақ жолдың бәрі ашық. Қаланың ортасы болса бір жөн, сонау таудың басындағы кішігірім қалашық әрі тым алшақта орналасқан. Қалай екенін білмеймін, бірақ қар түспей жатып тазалап үлгеріп жатты. Шынымен, таңғалдым. Жағдайды әбден жасап қойған екен. Тек келіп демалсаңыз болғаны». Мамандар тікұшақтың тарсылдаған дыбысы шатқалға зиян тигізетінін дәлелдесе, министрлік тыйым салуы тиіс. Өйткені Шарынның үгітіліп, жоқ болуына жол бермеу керек. Қайта туристерге тартымды етудің барлық амалын ойластырған жөн. Бұл бағытта алғашқы жұмыстар басталып та кетті. Дегенмен көңіл қуантатын деңгейде деуге әлі ерте. Туристер тарапынан айтылған сынның бәрін ескеріп, реттеп отырса, Қазақстан каньонын көруге құштарлар саны еселеп артатыны анық.Жадыра АҚҚАЙЫР