Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев тәуелсіз дамуының 70 жылдығында «сяокан», яғни орта ауқаттылары басым қоғам құру жолына түскен шың еліне тұңғыш мемлекеттік сапарын жасады. Қытай басшысы қазақ елінің жаңа Мемлекет басшысын ҚХР-ға сапарлап келуге бұдан үш ай бұрын ШЫҰ-ның Бішкектегі саммитінде шақырған болатын. Демек, өзара ынтымақтастықтың өзекті мәселелерінің сарабдал шешімдерін табуға жол ашатын екі ел басшыларының жиі кездесу дәстүрі жолға қойылуда.
Қасым-Жомарт Кемелұлын шығыс көрші зор құрмет-қошеметпен күтіп алды. Бейжіңдегі Қытай көшбасшысының резиденциясы алдындағы басты алаңда құрмет қарауылы салтанатты шеп құрды. Қ.Тоқаевты ҚХР төрағасы Си Цзиньпиннің өзі құшақ жая қарсы алды. Осыдан кейін Қазақстан мен Қытайдың әнұрандары орындалды. Мемлекет басшылары әлемде қалыптасқан дәстүр бойынша құрметті қарауыл бастығының рапортын қабылдап, сымдай тартылған қытайлық сарбаздардың қатарын аралап шықты. Артынша жоғары мәртебелі мейманның келу құрметіне зеңбіректерден дүркін-дүркін оқ атылды.
Салтанатты рәсім аяқталған соң Қасым-Жомарт Тоқаев пен Си Цзиньпин келіссөз залына кірді.
Көрші қату болса – бұл қауіп пен қайғының қайнары. Ал көрші тату болса – болашақтың жарқын болуының айғағы, өркендеу өрісінің кеңуінің кепілі. Сондықтан көршілес қос мемлекет басшылары келіссөздер барысында достық пейіл, ақ ниетін және ынтымақтастыққа ынталы екенін паш етті. Қ.Тоқаев ҚХР төрағасына қонақжайлық көрсеткені үшін ризашылық білдіріп, Қытай көшбасшысының досы, Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың сәлемі мен ыстық ықыласын жеткізді.
– Біздің кездесуіміз ҚХР-дың 70 жылдық мерейтойы қарсаңында өтіп отыр. Мүмкіндікті пайдаланып, сізді және бүкіл қытай халқын айтулы тарихи датамен құттықтағым келеді. Қытай осы мерейтойға әлеуметтік-экономикалық және саяси дамудағы зор жетістікпен жетті. Осы оқиға тек ҚХР үшін ғана емес, күллі әлем үшін үлкен тарихи мәнге ие деген ойдамын. Сіздің мемлекетіңіздің дамуы – дүниежүзінің жіті назарында, – деді Қ.Тоқаев.
Оның айтуынша, осы жетпісжылдық жол Қытай үшін өте ауыр болды. 70-жылдар соңында Дэн Сяопиннің басшылығымен қолға алынған реформалар арқасында қытай халқы өркендеуде үлкен жетістікке жетті.
– Қытайдың табыстары мемлекеттеріміз арасындағы ынтымақтастықты ілгерілету үшін берік негіз болады деп санаймыз. Бүгін біз Бірлескен мәлімдемеге қол қоямыз және онда Қазақстан мен Қытай ұзақ мерзімді, стратегиялық және жан-жақты серіктестікті дамытатынын растаймыз. Жоғары деңгейде қол жеткізілген осы уағдаластық ары қарайғы ынтымақтастығымыздың салмақты құқықтық және саяси базасына айналады, – деді Мемлекет басшысы.
Өз кезегінде ҚХР төрағасы Си Цзиньпин Қазақстанды «Орталық Еуразияда үлкен ықпалы бар Орталық Азиядағы ірі ел» деп есептейтіндерін айтты.
– Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен елдеріңіз зор табысқа жетті, ұлттық ерекшелікке негізделген даму үлгісін құрды. Сіз Президент болғаннан кейін сабақтастықты, әділетті және өрлеуді ұстын еткен төл бағытыңыздың үш қағидатын жарияладыңыз. Экономиканы дамытуды, жұмыс орындарын ашуды, сыбайлас жемқорлықпен күресуді, әлеуметтік қорғау деңгейін көтеруді алдыңызға мақсат етіп қойдыңыз. Бұл Қазақстан халқының сұранысына жауап береді. Сіздің барлық бастамаңыз осыған бағдарланған. Достас Қазақстан халқына бақ-береке және табыс тілеймін, – деді Қытай басшысы.
Жоғары деңгейдегі келіссөздер қорытындысында он құжатқа қол қойылды. Қасым-Жомарт Тоқаев пен Си Цзиньпин өз қолтаңбаларын түсіріп, Мемлекет басшыларының бірлескен мәлімдемесін бекітті.
Он құжат арасында Авиациялық іздеу және азаматтық әуе кемелерін құтқару саласындағы ынтымақтастық туралы үкіметаралық келісім, «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясаты мен «Жібек жолының экономикалық белдеуі» құрылысын ұштастырудың ынтымақтастық жоспарын жүзеге асыру жөніндегі өзара түсіністік туралы үкіметаралық меморандум, ҚХР Үкіметінің Қазақстан тарапына суперкомпьютер беру жобасы жөніндегі ынтымақтастық туралы келісім бар.
Мұның сыртында екі елдің министрліктері мен ведомстволары арасында ҚХР-ға Қазақстаннан экспортталатын сүт өнімдеріне және жүн шикізатына қойылатын инспекциялық, карантиндік және ветеринарлық-санитарлық талаптар жөніндегі хаттамалар, зияткерлік меншік құқығын шекарамаңы қорғау саласындағы ынтымақтастықты нығайту жөніндегі меморандум мақұлданды. Қазақстанның шың еліне зығыр экспорттауына жол ашатын құжатқа да қол қойылды.
Келіссөздердің жемісті өтуі арқасында жылдар бойы қордаланған түйткіл шешімін табуы тиіс: контрабанда мен кедендегі коррупция кесірінен Қытайдан шыққан импорттың үлкен көлемі Қазақстанда салықтан жалтарып кетеді. Енді екі елдің кеден органдары өзара мәлімет алмасып, шекараны қанша көлемде және қанша тұратын жүк кесіп өткені туралы бірін-бірі хабардар етіп отырмақ. Бұл уағдаластық «ҚР мен ҚХР арасындағы кеден шекарасы арқылы алып өтілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы алдын ала ақпаратпен алмасу жөніндегі техникалық спецификация» арқылы рәсімделді.
Екікүндік сапары аясында Қазақстан Президенті Қытай компартиясының ОК Саяси бюросының мүшесі Ян Цзечимен кездесті. Әңгіме кезінде Қ.Тоқаевтың оны бұрыннан білетіні, оның ҚКП Сыртқы істер министрі лауазымындағы табысты қызметімен бұған дейін де жіті таныс екені анықталды.
– Біз Қытайды көршілес әрі достық қарым-қатынастағы мемлекет, әлемдегі екінші экономика деп санаймыз. Қазақстан бұл сапарға үлкен мән береді. Біз Қазақстанның АӨСШК және басқа да бастамаларын қолдағаны үшін Қытайға ризашылық білдіреміз. Экономикалық ынтымақтастығымыз стратегиялық сипатқа ие. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен төраға Си Цзиньпин қол жеткізген уағдаластықтар ары қарай дами береді, – деді Мемлекет басшысы.
Қазақстан Президенті ҚХР Мемлекеттік кеңесінің премьері Ли Кэцянмен кездесуінде екі елдің қарым-қатынасы үдемелі дамып келе жатқанына, екіжақты әріптестікте сауда-экономикалық, көлік-логистикалық салаларда көптеген нәтижелерге қол жеткеніне назар аудартты. Ол Қазақстан мен Қытайдың өзара сауда-саттығының қарқынына оң баға берді. Өз сөзінде Ли Кэцян Қ.Тоқаевтың ҚХР-ға сапары қазақ-қытай көп қырлы байланыстарын одан ары нығайтуда зор маңызға ие екенін атап өтті.
Қасым-Жомарт Кемелұлы Бейжіңде ҚХР Бүкілқытайлық халық өкілдері жиыны тұрақты комитетінің төрағасы Ли Чжаньшумен жеке жүздесті. Әңгіме барысында екіжақты парламентаралық ынтымақтастық жүйелі дамып келе жатқаны тілге тиек етілді.
Қазақстан Президенті сапарының қорытындыларына қанағаттануға барлық негіз бар екенін жеткізді. Қос мемлекеттің парламентаралық қатынастарын нығайту перспективалары туралы айтқан Қ.Тоқаев биылғы қыркүйекте Нұр-Сұлтанда өтетін Еуразия парламенттері спикерлерінің IV кеңесінің маңызына тоқталды.
Ли Чжаньшу Қ.Тоқаевтың Қазақстан-Қытай қарым-қатынастарын дамытуға қосқан елеулі үлесін жоғары бағалап, оның Си Цзиньпинмен келіссөздерінің нәтижелі өткенінен құлағдар екенін білдірді: «Сіздің Қытайға сапарыңыз үлкен жетістікпен аяқталды. Ал Қазақстан-Қытай қарым-қатынасы жаңа тарихи кезеңге өтті» деді ол.
«Жақсы көрші тапқаның, мол олжаға батқаның» дейді халық даналығы. Мемлекет басшысы Бейжіңде Қазақстан-Қытай Іскерлік кеңесінің 6-отырысына қатысты.
– Қытай – Қазақстанның ең ірі сыртқы сауда және экономикалық серіктестерінің бірі. Мұның айқын дәлеліндей, елдеріміз арасындағы тауарайналым 2018 жылы 11,4%-ға артып, 12 миллиард долларға жетті. Тәуелсіздік жылдары Қытай Қазақстанға 20 миллиард долларға жуық инвестиция салды. Біз бүгінгі жиынды іскерлік және инвестициялық әріптестіктің зор әлеуетін кеңірек пайдалануға мүмкіндік беретін маңызды шара деп қарастырамыз, – деді Қ.Тоқаев.
Ол ауыл шаруашылығын келешегі зор салалардың бірі ретінде атады.
– Қазақстан әлемде жоғары сапалы бидай экспорттаушылардың ондығына кіреді. Былтыр Қытайға өткізілген бидай көлемі 550 мың тоннаға жетті. Біз бұл көлемді 3,5 есеге, яғни 2 миллион тоннаға дейін ұлғайта аламыз. Қазақстан тұзын халықаралық нарықтарға экспорттау ауқымы артып келеді. Біз Қытайға жылына 100 мың тоннаға дейін ас тұзын жеткізуге әзірміз. Сонымен бірге қытай нарығына сүт өнімдерін, құс еті, сиыр еті, қой еті, шошқа етін, ұнды, дәнді, бұршақ және майлы дақылдарды жеткізуге дайынбыз. Біз экологиялық таза тамақ өнімдерінің өндірісін және Қытайға экспортын өрістетуге ниеттіміз, – деді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев.
Іс-шара қорытындысында Қазақстан делегациясының өкілдері қытай бизнесмендерімен бірқатар коммерциялық келісімдерге қол қойды.
Қ.Тоқаев ҚХР-дың іскерлік орта өкілдерімен де жүздесті.
Қазақстан Президенті Бейжіңдегі Қытай қоғамдық ғылымдар академиясында лекция оқыды. Дәріс аяқталғаннан кейін Мемлекет басшысы осы елде оқып жатқан қазақстандық студенттермен әңгімелесіп, олармен бірге естелік суретке түсті.
Мемлекет басшысы сапары аясында Чжэцзян провинциясындағы Ханчжоу қаласына да ат басын бұрып, сондағы әлемдік нарыққа инновациялық өнімдерді шығаратын көшбасшы Hikvision компаниясының жұмысымен және Орталық Азияда қолға алған коммерциялық жобаларымен танысты. Сондай-ақ Қазақстан Президенті Ханчжоу қаласының мәдени нысандарын аралады.
Қасым-Жомарт Тоқаев Alibaba Group компаниясының негізін қалаушы Джек Мамен кездесті. Жүздесушілер әлемдік экономиканың көкейкесті мәселелері, кәсіпкерлік пен электронды коммерцияны дамыту келешегі туралы пікір алмасты.