Табиғаты тамылжыған күйге еніп, күз айларында бау-бағының берекесі тасып, жеміс-жидек төгіліп тұратын Талғар ауданы аумағындағы атауының өзі біраз нәрсені аңғартатын Алмалық атты ауылда «Жетісу – алманың отаны» атты бау-бақ күні өтті.
Алматы облысы әкімдігі мен «Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу инстиуты» ЖШС бастамасына қамқорлық көрсеткен Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Қазақ Ұлттық аграрлық университеті және «Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығының» қолдауымен ұйымдастырылған, еліміздегі бағбандар мен бақ саласынан нәпақа тауып жүрген ғалымдар жиналған шарапатты шараның негізгі мақсаты – қазіргі кезде жан-жақты қолдауды қажетсінетін бау-бақ саласындағы, оның ішінде алма өсіру шаруашылығындағы қордаланған мәселелерді шешуге бизнес пен ғылымды бірлестіре жұмылдыру.
Отандық бау-бақ шаруашылығының орталығында – Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының памологиялық бағында өткізілген семинар-кеңесті ашқан «Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының басқарма төрағасының орынбасары Есенбай Исламов басқосудың негізгі тақырыбы ретінде қазіргі кезде жеміс-жидек шаруашылығы саласындағы аса өзекті проблема болып саналатын сапалы отандық көшет материалдары екенін атап өтті. Бұл мәселе еліміздің экономикасы мен отандық көшет шаруашылығын, бақ шаруашылығын дамытудағы ең жанды жеріміз екенін де еске салды.
– Алма – біздің ұлттық брендіміз. Әлемнің мүйізі қарағайдай ғалымдары бүгінде әлем жұртшылығын тамсандырып отырған алманың отаны Қазақстан екенін дәлелдеді. Бұл мойындау біздер үшін зор мақтаныш болуға тиісті. Сондықтан да мемлекеттік тұрғыда еліміздегі алма бақтарының санын арттыру жөнінде арнайы бағдарлама жасап, оның орындалуы жан-жақты қолдауға ие болуда. Өздеріңіз көріп отырғандай, бүгін осы мәселеге қатысты бағбандар мен ғалымдар арасында емен-жарқын әңгіме өрбіді. Соның арқасында болашаққа бағытталған жоспарлар талқыланып, өзекті мәселелердің шешімі қарастырылады. Еліміздегі бау-бақ шаруашылығының әлеуеті зор, мүмкіндігі де аса мол. Бақ шаруашылығын бірінші кезекте, қолданысқа қайта енгізіліп жатқан суармалы жерлерге жаңадан жеміс-жидек бақтарын отырғызу, көшеттер өсіретін отандық тұқымбақтарды дамыту, дайын өнімдерді сақтайтын заманауи қоймалар желісін құру, қайта өңдеудің қарқынын арттыру, саланың фитосанитарлық жағдайын жақсарту, зәкірлі кооперацияны қолға алу арқылы дамыту жайлы тиімді ұсыныстар ортаға салынды. Бұлардың барлығын ой елегінен өткізіп, тиісті орындарға жеткіземіз, шешу және жүзеге асыру жолдарын іздестіреміз, – деді Есенбай Исламов өз сөзінде.
Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің бірінші проректоры, академик Қанат Тіреуов елімізде алма өсірумен айналысатындардың арнайы дайындығының болмауы кесірінен отандық жеміс-жидек шаруашылығы әлемдік бәсекеде ұтылып қала береді деген пікірін білдірді.
Академиктің айтуына қарағанда, ұлан-байтақ жерімізде бақ өсіруге аса қолайлы аймақтардың жетіп-артылатындығына, құнарлылығына қарамастан, Қазақстан алма өсіру бойынша әлемде 42-ші орынды қанағат етіп келеді. Соңғы бес жылда елімізге сырттан миллион тоннаға жуық жеміс-көкөніс өнімдері әкелінген. Соған қарағанда, қолда бар мүмкіндікті дұрыс пайдалана алмай, сырт елдердің экономикасына ақша салудамыз. Қазіргі кезде Қазақстанда негізінен бау-бақ шаруашылығымен кіші және орта тауар өндірушілер ғана шұғылданады. Қолынан көп іс келетін алпауыт кәсіпорындар мен тауар өндірушілер әлі күнге аңысын аңдып, пайданы ғана көздеуде. Сонымен бірге аталған саланың өркендеуіне бағбандарға арнайы білімнің жетіспеушілігі де кедергі келтіріп отырғаны анық. Осыған байланысты айтарымыз, алдағы кезде жаңа технологияларды меңгеретін білікті мамандарды дайындауды қолға алсақ, жоғарыда айтылған проблемалар өздігінен шешілетін еді. Қазақ Ұлттық аграрлық универсиеті аталған бағытта ауқымды жұмыстарды жүргізуде. АҚШ-тағы Корнель университетімен тығыз байланыс орнатылып жатқан көрінеді.
Семинар-кеңесте айрықша аталып өтілгендей, елімізде өсірілетін алманың дені үш өңірге ғана тиесілі екен. Алматы, Жамбыл және Түркістан облысының шаруалары ғана осынау пайдалы жемісті жыл сайын бағып-қағып, шамалары жеткенше жетілдіріп, көбейтіп отырады. Осы аймақтар арасында Жетісу жерінің үлесі басқаларға қарағанда қомақты болып шықты.
– Қазіргі кезде Алматы облысында жеміс-жидек бақтарының қатары артып келеді. Жетісудағы алма бақтарының жалпы аумағы 24,7 мың гектарға жетті. Оның 2,7 мың гектары – интенсивті бақтар. Ауыл шаруашылығы кешенін дамытудың 2017-2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында алма бақтарының көлемін 26 мың гектарға жеткізу жоспарланған және бұл бағыттағы жұмыстар ретімен жүзеге асырылуда. Әзірге, барлығы ойдағыдай, белгіленген межені бағындырамыз. Бағбандар мемлекеттік қолдаудан кенде емес. Амандық болса, енді бірер жылда бір кезде жоғалтқандарымыздың орнын толық толтырмасақ та, Алматы алмасының мәртебесін қайта қалпына келтіретін жағдайға жетеміз. Шаруалардың алма өсіруге деген ынтасы алға жылжыған жылдармен бірге артып келеді, – дейді Алматы облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары Қойымжан Омаров.
Семинар-кеңесте жоғарыдағылардан басқа да көптеген ойлар ортаға салынып, ұсыныстар білдірілді. Пікірлер айтылды. Ең бастысы, бағбандар мен ғалымдар бірлесе, өзара түсінісе білгенде ғана мәселелер шешіліп, жетістікке жетуге болатынын сезінді. Ауыл шаруашылығы министрлігінің өкілі кеңесте айтылған әрбір ұсыныс-пікірдің ескерілетінін, тиісті шешімдер қабылданып, қолдаулар жасалатынын жеткізді. Алдағы кезде алма шаруашылығы мүмкіндігінше дамыған үш облыста ғана емес, еліміздегі басқа аймақтарда да жеміс-жидек өсіруге қолайлы жерлердің картасы жасалатын болды. Сонымен бірге еліміздегі дәстүрлі бағбандықты қолдай отырып, көшеттерді өсіру мен күтудің еуропалық технологияларын да қолданысқа батыл түрде енгізу қажет екені мақұлданды.
Болат АБАҒАН
Алматы облысы