Жалпы, праймеризге қатысып, бақ сынауға үміт білдіргендер саны аз болған жоқ. «Праймериз» ақпараттық жүйесіндегі деректерге қарағанда, үміткерлер саны 10 990 адам болған. Ал партияның 786 805 мүшесінің 662 687-сі өз таңдауларын жасады. Тіркелген азаматтардың 36,7 пайызы – әйел, 29 пайызы – 35 жасқа дейінгі азаматтар. Бастауыш партия ұйымдары үміткерлердің 30 пайызын ұсынса, 70 пайыз үміткер өзін-өзі ұсыныпты. Қысқасы, белсенділік жаман болған жоқ. Ал біз қандай ерекшеліктерді байқағанымызға келер болсақ, алдымен қоғамдағы саяси мәдениетке назар аудардық. Праймериз барысында қоғамда әлі де ескі стереотиптердің сақталғаны сезілді. Яғни, басшы-қосшының айтқаны әлі де жүріп тұр. Азаматтардың үміткерлер ұсынған бағдарламалардың, онда көтерілген мәселелердің маңызына емес, үміткердің тікелей қандай орында қызмет ететініне, сайлаушыға қалай ықпал жасайтынына әлі де көңіл бөлетіні байқалады. Праймеризде кәсіпорын, мекеме басшыларының көбірек дауыс жинауы соның айғағы. Бірқатар аймақтарда жергілікті әкімдердің, шенеуніктердің ықпалы күшті болғаны жайлы да деректер айтылып жүр. Бірақ «ұсталмаған ұры емес!». Ал партия назарына ілінгендер тиісті жазасын алды. Дауыс беру кезінде бірқатар аймақтардан ереже бұзғандар табылды. Олар праймеризден шеттетілді.
Екіншіден, қоғамда онлайн өмір мен оффлайнның бір-біріне тым қатысы болмайтыны сезілді. Онлайндағы, яғни әлеуметтік желідегі пікір, белсенділік, танымалдық оффлайнда іске жарамай қалғаны байқалады. Әйтпесе, Тұрсынбек Қабатовты күллі Қазақстан, «Құралай ханым» деген атпен танымал Құралай Ошақбаеваны Іnstagram-ның қазақстандық сегменті жақсы біледі. Соңғысының 1,1 млн жазылушысы бар. Ал орыс тілінде ақпарат оқитын азаматтар үшін блогер Ғалым Байтұқ та танымал тұлға. Оның пікірлерімен ірі компаниялар, кейде мемлекеттік органдар да санасатын кез болады. Бірақ праймеризде оның да жолы бола қойған жоқ. Мәселен, осынау үш тұлғаның ішінен Құралай Ошақбаева 459 дауыс жинаса, Тұрсынбек Қабатов 243 дауыс, Ғалым Байтұқ 101 дауыс жинаған. Міне, дәл осы кейстің өзі әлеуметтік желідегі белсенділік пен танымалдық сайлау процесіне нақты әсер ете қоймайтынын байқатады. Әрине, праймеризде әр үміткер өзі тіркелген аймақ пен аудандағы сайлаушылардың ғана дауысын алуға құқылы екені рас. Жүйе солай жасалған. Ал әлеуметтік желі жалпыға жария дүние. Бәлкім, осы себепті нақты аудиторияға бағытталған жұмыс сапасыз болды деуге болар. Бірақ праймериз кезінде тым белсенді әрекет етіп, көпшілікпен ондаған кездесу өткізгендер де болғанын ескеру керек. Айталық, Нұр-Сұлтан қаласы Байқоңыр ауданынан праймеризге қатысқан кәсіпкер Қайырлы Таукеннің қол астында 5 мыңға жуық адам жұмыс істейді. Бірнеше базарды жауаптанған тұлға. Бірақ жинаған дауысының саны – 235. Демек, бұл жерде жұмысшылары қаланың түрлі аймақтарынан жиналған базарлар емес, нақты қызметкері бар кәсіпорын, мекеме алға шықты деуге болады. Яғни, дауыс беру нәтижелеріне нақты қандай фактор ықпал еткенін бағалау қиын. Кейбір жерде танымалдық, кейде үміткердің лауазымы, тағы бір жерде нақты үгіт-насихат, электораттың сергектігі әсер еткен тәрізді. Ал партия үшін праймериз жақсы тәжірибе болғаны жасырын емес. Праймеризде жаңа идеялар мен бастамалар көп айтылды. Азаматтардың белсенділігі арта түсті. Тек праймеризге қатысты қоғамда екіұдай пікір қалыптасқан жайы бар. Әрине, «жеңілгеннің сөзі құрысын» деуге болар еді, бірақ әлеуметтік желіде белсенген үміткерлердің ойы елдің саяси өмірі үшін болашақта да қажет болуы мүмкін екенін ескердік.
Әкім ТҰРСЫН,
Алматы қаласы:– Менің бір байқағаным, жоғары жақта, яғни партияның орталық аппаратында өзгеріске бет бұру басталып, қоғамды жаңғырту бағытында көптеген игі істер жасалып жатыр. Бірақ мәселенің бәрі аймақтарда сияқты. Өйткені партия мүшелері, атап айтқанда мұғалімдер мен дәрігерлер, бюджеттік мекеме қызметкерлері баяғы әдет бойынша кімге дауыс беру керек деген секілді жоғарыдан бұйрық күтіп отыратыны байқалды. Егер праймериз нәтижелеріне сараптама, аудан, қалаларға мониторинг жасасаңыз, жергілікті атқамінерлердің «өтініші» болмаған аймақтарда немесе әркім өз еркімен дауыс берген өңірлерде қатысушыларға дауыс беру деңгейі біркелкі болғанын көресіз. Арада көп айырмашылық жоқ. Ал кейбір аймақтарда көш бастаушылар мен олардың соңында қалған адамдардың жинаған дауысының арасында орасан зор айырмашылық бар. Бұл жерде дауыс берушілер өз дауысын қалауынша беруден әлі де сескеніп, басшылыққа мойынсынғанының салдары жатыр. Ал партия тарапынан ұйымдастырылған жұмыстарға қандай да бір мін тағу қиын. Тек бастауыш партия ұйымдары басшыларының праймеризге қатысқандары дауыс беруге әсер етті деп ойлаймын. Айталық, мектеп директоры қатысса барша мұғалім оған дауыс берері сөзсіз.Екіншіден, әлеуметтік желілерде танымал тұлғалардың көбі өзін-өзі ұсынғандар екенін ескеру керек. Оларда тәжірибе жетіспеді. Әлеуметтік желілерге көбірек үміт артты. Ал әлеуметтік желі жалпыға ортақ дүние. Ондағы жақтас әр аймақтан, тіпті шетелден де болуы мүмкін. Ал дауыс беру үміткердің тіркелген аймағы бойынша өтті. Сондықтан әлеуметтік желі белсенділерінің көп дауыс жинай алмай қалғанына таңғалудың қажеті жоқ.Үшіншіден, меніңше праймеризге қатысушылар міндетті түрде жеңуді емес, өз ойларын, жоспарларын, ұсыныстары мен бағдарламаларын көпшілікке таныстырып, партия назарына іліктіруді көздеген тәрізді. Өз басым дәрігерлер мәселесін көтердім. Оны жұртшылыққа таныстырдық. Кездесулерде айттық. Демек, қозғап жүрген мәселелерім әріптес, партияластардың да назарына ілікті деп ойлаймын. Ал онлайн дауыс беруге келсек, қалай болғанда да «Праймериз» ақпараттық жүйесі сынақтан сәтті өтті деп ойлаймын. Тіпті, Парламент Мәжілісіне депутаттар сайлауды осы жүйе арқылы өткізс де артықтық етпейді. Қазір технология заманы, демек ақпараттық технология игіліктерін барынша пайдаланған дұрыс.Айдос ЖҰҚАНҰЛЫ,
Нұр-Сұлтан қаласы:– Әлеуметтік желілерде танымал адамдардың дауыс аз жинауының себебі әртүрлі. Дәл өз басым әлеуметтік желілерде белсенділік танытқанымның мақсаты – көп дауыс жинау емес, танылу. Бұл болашақ стратегиялық жоспар деген сөз. Яғни, әлеуметтік желілер арқылы «Nur Otan» басшылары, қарапайым халық «Айдос Жұқанұлы қандай бағдарлама ұсынды, не жасап жатыр екен?» дегенді көрсін, білсін дедім. Ертең ұтылып жатсам, осындай мықты азаматтың ұтылғанынан ел қынжылсын, көрсін, көзі жетсін деген мақсатта әлеуметтік желілерде көп жарнама жасап, бағдарламамды ұсындым. Ал әлеуметтік желілерде танымал емес адамдардың ұтуының себебі қатысушылардың нақты кәсіпорындар басшылары болуында. Мысалы, Нұр-Сұлтан қаласы Есіл ауданында ең көп дауыс жинаған азамат «Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайы» АҚ басқарма төрағасы. Ол 1,5 мыңнан астам дауыс жинады. Өйткені ол мекемеде мыннан асатын адам жұмыс істейді. Солардың көпшілігі «Nur Otan» партиясының мүшесі. Міндетті түрде олар басшысына береді. Сол сияқты барлық аудандарда алғашқы үштікке, бестікке, ондыққа кірген азаматтардың көп дауыс жинауына олардың кәсіпорын басшылары болғаны әсер етті. Олардың қол астындағы қызметкерлердің барлығы оларға дауыс берді. Болашақта праймериз өткізген жағдайда осыны партия басшылары ескерер деп үміттенемін.