Атыраудағы сәби өліміне қатысты жантүршігерлік деректер жария болып жатыр. Білдей бір облыстағы медициналық мекеме басшысының қылмыстық ісі тұтас қызметкердің абыройына дақ түсіруде. Оқиға оқырманға түсінікті болу үшін қолда бар мәліметке сүйене отырып, бәрін басынан бастайық.
Қазан айының 4-і күні Нұр-Сұлтан қаласында Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі төрағасының орынбасары Шыңғыс Қабдул Атыраудағы атышулы оқиға туралы арнайы брифингте баяндаған. Агенттік таратқан дерекке қарағанда, 29 қыркүйек күні Атыраудағы облыстық перинаталды орталықта дүниеге келген нәресте туралы «ешқандай тіршілік белгісі байқалмады», «өлі туылды» деп құжат рәсімделеді де, шетінеген шақалақты уақытша сақтап қоятын тоңазытқышқа салуға шешім қабылданады.
Сұмдық дәл осы жерден басталады. Сәбиді суық камераға сала бергенде оның аяғы қимылдап қалады. Сол күнгі кезекші акушер-дәрігер сол заматта бас дәрігер Қуаныш Нысанбаевқа қоңырау шалып, оқиға барысын баяндайды. Бастығы оған «құжатты толтырып қойсаң, ең дұрысы тоңазытқышта қалдыра сал» деп кеңес берген. Алайда орталықтың бастығы мен кезекші дәрігер екеуінің телефондағы әңгімесі «жазылып жатқанынан» бейхабар-тын. «Бақсам бақа екен» демекші, жемқорлыққа қарсы агенттік қызметкерлері бас дәрігердің «телефонын тыңдау» ісімен біраздан бері айналысып жүріпті. «Ақ Жайық» газетінің жазуынша, Қ.Нысанбаевты арнайы қызметтің нысанаға алуына оның Сот-медицина институтының директорына бірнеше рет пара берді деген күдікке ілінуі себеп болған. Осылайша, «бір жоқ бір жоқты табады» дегендей, агенттік өкілдері бір қылмыстың ізіне түсіп жүріп екінші қылмысты ашқан.
Қазақтың «адамнан жасырғанды, Алладан жасыра алмайсың» деген сөзінің жаны бар, сірә. «31» телеарнаның «Сөздің шыны керек» жобасының хабарлауынша, перинаталды орталық басшысы мен қызметкердің телефондағы екеуара әңгімесін орталықтың ішінде жүрген сәбидің әжесі де естіген екен. Телеарна таратқан хабардағы жазбаны өздеріңізге сол күйінде жеткізгенді жөн көрдік. Телефондағы әңгіме былай жалғасқан:
Кезекші дәрігер: – Моргке апарайық десек, бала тірі, жыбырлап жатыр. Моргке апаруға келген кісі «мына бала тірі, апара алмаймын», – дейді.
Қуаныш Нысанбаев: – Онда сен оның уақытын өзгерт.
Кезекші дәрігер: – Уақытын өзгерте алмаймын. Мен оны өлді деп тіркеп қойдым.
Қуаныш Нысанбаев: – Сонда қалай етеміз? Суға батырасың ба?
Кезекші дәрігер: – Суға батырсам, ертең неге барғанда білініп қалса, қайтеміз? Ағайындары ма, біреулер сұрап, келіп кетті. Мен баланы моргтен аласың дедім. Моргке барса, моргте бала жоқ қой. Шу шығарса, қайтем?
Ең сұмдығы сол, нәрестенің анасы Нұржамал да журналистерге босана салысымен сәбиінің шырылдап жылаған үні әлі күнге дейін құлағында тұрғанын айтқан. Бірақ оған кезекші акушер «балаң өлі туылды» деп жеткізеді. Айта кетейік, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы бекіткен талап бойынша, медицина қызметі салмағы 500 грамнан асып туған сәбиді аман алып қалып, ары қарай жетілуіне міндетті саналады. Ал Атыраудағы салғырттық кесірінен шетінеген шақалақтың салмағы 810 грамм болған. Сәбидің ата-анасы осы жылдың сәуір айында шаңырақ құрыпты, яғни қыз бала – олардың тұңғышы. Егер сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің өкілдері бас дәрігердің телефонын «тыңдамағанда», бұл қылмыс жабулы күйінде қалар ма еді, кім білсін.
Жалпы, бұдан бұрын да Атырауда сәби өліміне қатысты іс қозғалған. Бас прокуратура тамыз айында жыл басынан бері Атыраудағы орталықта 133 сәбидің (жалпы дүниеге келген нәрестелер саны – 5 046) көз жұмғанын хабарлаған. Ондағы мәліметке сүйенсек, 133 нәрестенің 56-сы туа сала шетінесе, 77-сі анасының құрсағынан өлі туылған. Ескеретін бір жайт, биыл салмағы бір жарым келіге жетпей туған сәбилердің саны көбейген әрі оларға қойылған диагноздың дені: респираторлық дистресс синдромы (өкпенің тыныстауға қабілетсіздігі) секілді кемістік.
Атырау облысы үшін өзекті мәселе – болашақ аналардың анемияға ұшырауы. Әрбір екінші жүкті әйел анемиядан зардап шегеді. Демек, бұл өңірдегі экологиялық ахуалдың төмен екендігі – айтылып жүрген әңгіменің нақты көрсеткіші.
Десек те, нәресте өлімінің жоғары көрсеткіші жалғыз Атырауға ғана тән емес. Таяуда арнайы брифинг өткізген Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов бала өлімі бойынша Солтүстік Қазақстан, Түркістан, Қызылорда және Ақмола облыстары алдыңғы орында екенін айтты. Министр мәлімдегендей, жыл басынан бері елімізде 3 800 сәби шетінеген. Жоғарыда аталған аймақтардағы медициналық жабдықпен қамтылу деңгейі мәз емес, акушерлік пункттердің құрал-жабдықпен қамтылу көрсеткіші 60%-дан аспайды. «Биыл ол нысандарға 108 тыныс алу құрылғысын, 100-ден астам ультрадыбыстық аппараттарды сатып алуға 10 млрд теңге бөлдік. Бірақ бұл жеткіліксіз. 2020 жылы бюджеттен қаржыландыруды ұлғайту туралы қосымша сұрау саламыз, өйткені Президенттің медициналық ұйымдардың жабдықталу деңгейін үш жылда 100% -ға жеткізу туралы тапсырмасы бар», – деді Е.Біртанов
ЮНИСЕФ ұйымының 2018 жылы жаңа туған нәресте өліміне орай жүргізген зерттеуінде Қазақстан 184 мемлекеттің ішінде 122-орында тұр. Ұйымның хабарлауынша, әлемде жыл сайын 2,6 млн шақалақ жарық дүние есігін ашысымен бір айға жетпей шетінеп кетеді. Сәби өлімі бойынша, ең жоғары көрсеткіш Пәкістан, Орталық Африка Республикасы, Ауғанстан, Сомали мемлекеттері тұрса, Жапония, Сингапур, Финляндия, Эстония, Норвегия, Люксембург секілді мемлекеттерде мұндай оқиға аз кездеседі екен.
Мамандар еліміздегі нәресте өлімі оқиғасының негізгі себептері ретінде дәрігерлердің кәсібилігіне қатысты фактордан бөлек, кедейлік пен ерте жүктіліктің әсерін атайды. Нашар тамақтану, анемия, экологиялық ахуал ана мен бала ауруларының асқынуына әкеліп соғуда.
Ана мен бала денсаулығында тыныс алу жолдары мен жүрек қантамырлары аурулары, туа бітті пневмония, инфекциялық аурулар көп кездеседі.
Өңірлерде сәби өлімі көрсеткішінің азаймай тұрғанына ана денсаулығының тікелей әсері көп. Әйелдердің бойында созылмалы ауру түрлері жиі кездеседі, жүктіліктің алдында дәрігерге қаралу, тексеріліп алу жағы ескеріле бермейді. Мамандар еліміздегі репродуктивті жастағы әйелдердің денсаулық жағдайының төмендігі мен перинаталды көмек сапасының төмендігінен туабітті кемістігі бар сәбилердің дүниеге келу оқиғасы көбейгенін айтады.
Жоғарыда арнайы қызмет өкілдері Атырау облыстық перинаталды облысының басшысы Сот-медицина институтының басшысына пара берді деген күдікпен аңдуға ілініп, тұтылғанын жаздық. Ал басқа өңірлерде сәби өлімі оқиғасын жасыру үшін осындай қылмыстық істің жасалып келмегеніне кім кепіл? Демек, бұл тұрғыда перинаталды орталықтар мен перзентхана қызметіне ашықтық қажет. Тұрғындар ол мекемелердегі жұмыс барысынан ашық хабардар болып отыратындай айқын жүйе жасалғаны жөн деп білеміз.
Ана мен бала денсаулығы ұлт саулығының көрсеткіші екені рас. Олай болса, бұл мәселені бір ғана Денсаулық сақтау министрлігінің мойнына артып қоймай, мемлекеттік деңгейде түбегейлі қарастыратын уақыт жеткен секілді.