Қазақта «Тауықтың түсіне тары кіреді» деген мәтел бар. Тек тары емес, биыл «үй құсының» түсіне бәрі кіретін секілді. Себеп – аталған салаға беріліп келген субсидияның азаюы. Ондай жағдайда еліміздегі құс фабрикаларының өндіріс көлемі азайып, құс етінің құны көтерілуі әбден мүмкін.
Қазақстанның агроөнеркәсібіне ортақ мәселе субсидиясыз, мемлекеттің қолдауынсыз өнімнің өзіндік құнын азайту әлі де қиынға түсетіні анық. Мал шаруашылығындағы жемшөп мәселесі құс фабрикаларына да тікелей қатысты. Жемшөп қорын құру неше жылдан бері шешілген жоқ. Субсидия қаржысына қол жеткізе алмағандықтан, Алматы облысы мен Ақмола облысының және Шығыс Қазақстан облысындағы құс фабрикалары өндіріс көлемін азайтуға мәжбүр болып отыр. Ал бұл өңірлер, әсіресе, Алматы облысы республикадағы құс етінің жартысын өндіретін аймақ екенін ескерсек, биыл ет бағасы қалтаға бұрынғыдан көбірек салмақ салатындай.
Қазақстанның құс өсірушілер одағы мамандарының айтуынша, құс шаруашылығының болашағын субсидиясыз елестету әзірге мүмкін емес. Өйткені тауық пен қаз-үйректің жеміне қажетті қоспалар, дәрумендер, дәрі-дәрмек түгел сырттан әкелінеді. Өзімізде өндірілетіні тек астық дақылы. Оның өзінің түсімі биылғы ауа райына байланысты төмен болғаны белгілі. Құс шаруашылығы фабрикалары керекті жемнің бір тоннасын бұрын 120 мың теңгеден алып келсе, қазір құны 200 мыңға шығып отыр. Оған да сылтау дайын. Жем құрамына кіретін арпа-бидайдан бөлек, қоспа жемге керек соя, өсімдік майы, т.б дақылдар да қымбаттаған.
Тауықтың асылтұқымды ет беретін тұқымын да шетелден сатып аламыз. Кеңес кезіндегі қазақ жеріне жерсінген қатал климат жағдайына қарамастан, күн сайын жұмыртқа туатын «Алатау», «Медеу» атты тұқымдар жойылып кетті. Амал жоқ, өнімді көп беретін шетелдік тұқымға тәуелдіміз. Айта кететін жайт, асылтұқымды мал секілді ондай бағалы тауық түрі де күй талғап, күтімді қажет етеді. Үйренген қоспа жеміне тоймаса, дәрумені жетпесе, жетіліп өсіп, ет те, жұмыртқа да бере қоймайтыны тағы бар. Осыған дейін салаға қажетті шығындарды мемлекет бөлінетін субсидия қаржысы жауып келген. Енді ол қаражатты тоқтатса, өнімнің өзіндік құны көтерілмек. Ондай жағдайда тауық етінің бағасы жылқыға жетпесе де, сиыр мен қой етіне теңесіп қалуы ғажап емес.
Байқасаңыз, қазіргі күні үлкен қалалардағы дәмхана, мейрамханалар болмаса, қоғамдық тамақтану орындары мен асханалар желісінен төрт түліктің етінен әзірленген тағам түрін сирек кездестіресіз. Болса да, басқа тамақтан бағасы қымбат. Көбіне жейтініміз тауық еті. Өйткені осы күнге дейін құс етінің құны мал етінен едәуір арзан болды.
Жасыратыны жоқ, осы уақытқа дейін құс шаруашылығы өндірісі – мемлекет қолдауымен өсіп келе жатқан сала. Соңғы жылдары тауық саны көбейіп, еті мен жұмыртқасы ішкі қажеттілікті жаба бастаған. Қазір отандық өндірушілер халықтың құс етіне деген сұранысын 55-60% көлемінде жауып отыр, қалған 40-45% сырттан әкелінеді. Елімізде жылына жан басына шаққанда 22-23 келі тауық еті өндіріледі. Статистика комитетінің дерегіне сүйенсек, 2019 жылдың 1 қыркүйегінде құс саны 47,2 млн басқа жеткен. Биылғы сегіз ай ішінде 142 мың тонна ет нарыққа шығарылыпты. Бұл – жақсы көрсеткіш.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің жоспары бойынша 2021 жылы Қазақстан 300 мың тонна құс етін өндірсе, ішкі нарық толығымен қамтамасыз етілмек. Ал 2025 жылы өнім көлемі 600 мың тоннаға жетсе, тауық еті арқылы да әлемдік нарықтың есігін қағатын уақыт жақын. Сол секілді жұмыртқа қазіргі 5 млрд данадан 7,5 млрд данаға жетуі тиіс. Алушы да алыста емес. Іргеміздегі екі бірдей халқы көп мемлекеттер Ресей мен Қытай әлем бойынша жұмыртқаны көп жейтін елдердің қатарында тұр. Негізі, тағамтану мамандары бекіткен норма бойынша, әр адам жылына 230-240 дана жұмыртқа жеуі керек. Ресейде бұл көрсеткіш 260 болса, Қытайда жан басына шаққанда жылына 300 дана жұмыртқадан айналып отыр. Демек, сұраныс бүгін болмаса да, ертең түсері анық. Бірақ бұл әзірге қағаздағы жоспар. Аталған көлемге жету үшін бірталай жұмыс істелуі керек. Ол – асылтұқымды құс түрлері, шаруашылыққа керек заманауи жабдықтар, жемге қосатын дәрумендер, медикаменттер. Мұның барлығы сырттан әкелінеді. Онсыз әлемдік нарықты былай қойғанда, одақтас Ресей мен Беларусьтің шаруашылығымен бәсекелес бола алмаймыз.