Болашақта Қазақстанда дотациялы емес донор ауылдар пайда болуы мүмкін. Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен өткен Мәжілістің жалпы отырысында депутаттар жергілікті бюджеттер табысын арттыратын әрі орталық бюджетке тәуелдігін азайтатын заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады.
Ұлттық экономика министрі Руслан Дәленовтің айтуынша, «Кейбір заңнамалық актілерге Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылысы, мемлекеттік басқару жүйесін және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы Елбасы тапсырмасына сай әзірленді. Н.Назарбаев шағын және орта бизнестен түсетін корпоративтік табыс салығын (КТС) жергілікті бюджетке табыстауды тапсырған болатын.
Министрдің байламынша, бұл жергілікті билікті өз өңіріндегі іскерлік белсенділікті арттыруға, шағын және орта кәсіпкерлікті өркендетуге ынталандырады. Себебі жергілікті бизнесмендерден енді әкімнің өзі салық жинап, миллиондарды, бәлкім миллиардтарды өз қазынасына құяды. Сондай-ақ ауыл-аймақ бюджетінің республикалық бюджетке тәуелділігі төмендетілмек. Өз ісіне мығым, кәсіпкерлікті гүлдентудің мәнісін білетін елді мекен басшысы, тіпті ауыл қажеттілігінен асып түсетін түсім жинап, «миллиардер ауылға» айналып, орталық бюджетіне еш алақан жаймайтын күйге жетуі де ғажап емес.
Мәжіліс төрағасы корпоративтік табыс салығын жергілікті деңгейге беру – өңірлердің дербестігін арттыруға ықпал ететін дұрыс қадам және заманауи тәсіл екеніне назар аудартты. Алайда осы үдерісті егжей-тегжейлі пысықтау керегін жеткізді.
– Жергілікті бюджеттің республикалық бюджеттен тәуелділігін қысқарту туралы әңгіме қозғағанда бұл мәселенің барлық қыры ескерілді ме деген сауал туады. КТС – бірінші кезекте сыртқы нарықтағы құбылмалы факторға тәуелді болып келетін салық саналады. Егер әлдебір жылы өңір ол салықтан қажетті түсімді жинай алмай қалса, сонымен қатар республикалық бюджеттен бұрын алатын субвенциялық қаражаттан да қағылса, не болады? Үкімет, Экономика министрлігі жергілікті бюджеттің кірістері мен шығыстары арасында туындаған тапшылықты толтыру үшін не істейді? – деп сұрады Нұрлан Зайроллаұлы бас экономистен.
Ұлттық экономика министрі Р.Дәленовтің түсіндіруінше, мұндай жағдайда қолдау шарасы қызметін «теңгерімге түсіруші трансферттер» атқаратын болады. Басқаша айтқанда, Ұлттық қорға қол салады.
Мәжіліс спикері өмірге жолдама алғалы тұрған жаңашылдықтар ең алдымен ауыл-аймақтағы жұртшылықтың әлеуметтік мәселелерін дер кезінде және сапалы шешуге теріс әсер етпеуге тиіс екенін нықтады. Ертең алым-салықтың осы түрінің «шығымы аз» болған жылдары Үкімет «өз проблемаң» деп үнсіз қалып, ал әкімдер қазына бос деп бейжай қол жайып, бюджет қаңырап, бұқара аңырап қалмауы керек.
– Бұл жерде барлығы жете ойластырылғаны жөн. Бұл өңірлерде ерекше әлеуметтік сипаттағы маңызды бағдарламалардың орындалуы мен қаржыландыруының дағдаруына жол бермеу, өңірлердің барлығына ақша жетуі үшін қажет. Емханаға шипа іздеп келген азаматқа ол емдеу орнының қандай көзден қаржыландырылатыны бәрібір. Мейлі республикалық, мейлі жергілікті бюджет болсын, қазақстандықтар сапалы медициналық көмек алуға тиіс. Сондықтан ел Үкіметі КТС-ты жергілікті жерге беру бойынша реформаны жүргізгенде, өңірлердің әлеуметтік міндеттемелерінің уақытылы орындалуын қамтамасыз ететін «қауіпсіздік жастығын» да сайлап қойғаны абзал! – деді Н.Нығматулин.
Бұдан бөлек, ол ауыл-аймақта шағын және орта бизнесті қолдау, перспективті жобаларды қаржыландыру керегіне баса мән берді.
Жалпы отырыста депутаттар «1994 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Үкіметі мен Ресей үкіметі арасындағы «Байқоңыр» кешенін жалға беру шартына өзгеріс енгізу туралы хаттаманы» ратификациялайтын заң жобасын талқылай келе құптап, Сенаттың қарауына жолдады.
Құжатқа сәйкес, Ресей «Байқоңыр» ғарыш айлағымен қоса жалға алып келген жердің бір бөлігін, жалпы ауданы 11,6 мың гектар жер телімін Қазақстанға қайтарып береді. Бұл аумақ енді республикалық маңызы бар нысандарды тұрғызу үшін қайта бөліске салынбақ. Атап айтқанда, онда «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізінің жолы салынады, «Алматы – Мәскеу» теміржолының бір телімі төселеді, «Бейнеу – Шымкент» газ құбырының желісі тартылады. Тағы бір бөлігі Қызылорда облысы Қармақшы ауданының Төретам кентін өркендету үшін пайдаланылады.
Жалпы отырыс соңында депутаттар Бақытбек Смағұл, Айқын Қоңыров, Құдайберген Ержан, Әбдіманап Бектұрғанов, Дархан Мыңбай Үкімет мүшелеріне депутаттық сауалдарын жариялады.
Ерік ЕРДЕН