Қазақстан – құқықтық мемлекет болғандықтан, мұнда адам саудасы мен құлдыққа орын жоқ екені белгілі. Сонда да болса, елімізде жылына 200-ге жуық осындай қылмыс дерегі тіркеліп тұрады екен. Оның ішінде халықаралық дәрежедегі траффик мәселесі де бар. Соңғы жылдары Қазақстан азаматтарын Түркияға, Оңтүстік Кореяға және Бахрейн Корольдігіне апарып сататын бірнеше канал жойылған.
Ең үлкен қауіп – трансұлттық траффик
Биыл қыркүйек айында қолға түскен Манама қаласына адам тасушы ұйымдасқан топ 9 адамнан құралыпты. Олар – 4 Бахрейн азаматы, 4 Қазақстан азаматы және 1 Үндістан азаматы. Олардың құрбандықтарының арасында еліміздің ғана емес, ТМД елдерінің де азаматтары, соның ішінде кәмелеттік жасқа толмағандар да болған. 16-25 жас аралығындағы қыздарды алдап, «секс-құлдыққа» сату мақсатымен Бахрейн астанасына жеткізіп отырған бұл топтың құрған торына көбіне оңтүстік өңірлердегі әлеуметтік осал топқа жататын отбасылардың қыздары түсіпті. Оларды жоғары жалақысы бар жұмыс бар деп алдап апарып, 5-15 мың доллар көлемінде бағаға сатқан. Ал Манамада қыздардың құжаттарын тартып алып, қамап ұстап, ұзақ уақыт жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрлеген. Тыңдамағандарын ұрып-соғып, 500 мың теңгеге дейін айыппұл салып, соны өтеуге тиіссің деп, одан әрі пайдаланған. Басқа «жеңгетайларға» сатып жібереміз, болмаса полицияға тапсырамыз деп те қорқытқан. Бахрейнде жезөкшелік үшін 5-15 жылға соттап, 250 мың $ айыппұл салады екен. «Биылғы 10 айда елімізде адам саудасына қатысты 112 қылмыстық іс тіркелді. Соның ішінде құлдыққа салу мақсатында бас бостандығынан заңсыз айыру бойынша – 5 факт, адам саудасы туралы – 37, кәмелетке толмағандар саудасы жөнінде – 13, жезөкшелікке тарту бойынша – 10, кәмелетке толмағандарды жезөкшелікке тарту бойынша – 5, жезөкшелікпен және жеңгетайлықпен айналысуға арнап притондар ұйымдастыру және ұстау бойынша 42 дерек. Осы қылмыстар бойынша жыл басынан бері 31 адам сотталды. Олардың ішінде трансұлттық қылмыстық топтардың өкілдері де бар», – дейді ІІМ Криминалдық полиция департаментінің бастығы, полиция полковнигі Думан Таев. Халықаралық көші-қон ұйымының (IOM) мәліметінше, Қазақстанда адам саудасы 2012 жылдан бастап қатты белең ала бастаған. Былтыр жүргізілген зерттеулер қорытындысында «осалдық индексі» елімізде 43%-ды құраған. Бұл әрбір екінші қазақстандық осындай сауданың құрбаны болып кетуі мүмкін дегенді білдіреді. Мұның басты себебі – кедейшілік, көші-қон және көбірек табыс табуға ұмтылу екен. Яки, жерлестеріміздің жақсы жалақы беретін болса, көзді жұмып шетелге де кетіп қалуға дайын екені. Одан бөлек, халықаралық ұйым Қазақстанды көрші елдердің азаматтары құлдыққа түсетін ел ретінде де атап отыр. Жылына 50-100 Өзбекстан азаматы бізде құлдықта болатын көрінеді. Олар көп ретте аман-есен құтылғанына қуанып, құлдыққа түскенін еліне барған кезде ғана хабарлайды екен.Баға жетпес бостандық
Елімізде көбіне «еңбек құлдығы» мен «секс құлдық» жиі кездеседі екен. Сондай-ақ соңғы уақыттары күн көре алмай отырған отбасылардың кәмелетке толмаған балаларын сату оқиғалары да тіркелген. Жас балаларды саудалаушылар оларды қайыр сұрау бизнесіне салу үшін сатып алатын көрінеді. «Тергеу барысында белгілі болатындай, сексуалды құлдыққа салу мақсатымен адам сату бағасы елімізде 50 мың теңгеден басталып бірнеше мың долларға дейін бағаланады. Жаңа туған нәрестелерді сататындар да бар. Олар шамамен 2 000-3 000 доллар. Тіпті, пәтерге, машинаға айырбастаған жағдайлар да болған», – дейді ІІМ Криминалдық полиция департаментінің ерекше тапсырмалар жөніндегі аға жедел уәкілі Шынар Көшербаева. Биыл тіркелген істің бірі – Нұр-Сұлтан қаласында шымкенттік 24 жастағы қызды «секс-құлдыққа» салған топтың әрекеті. 2016 жылы Алматы қаласында бірге үй жалдап тұруға келіскен екі қыздың таныстығы, бірінің «қожайын» жеңгетай, бірінің «күң» жезөкше болуымен аяқталған. Өзін «Айнұр» деп таныстыруын өтінген «секс құлдықтың» құрбаны қазір астанадағы оңалту орталығында тұрып жатыр. «Өзім Сарыағаш ауданының тумасымын. 2016 жылы анам қайтты. Әкеммен бұрын да арамыз араз еді. Тіпті, «сенің қызың болмаймын» деп жеке куәлікті де алмай қойғам. Содан соң ауылда қалғым келмей, жұмыс іздеп Алматыға кеттім. Сонда жүріп осы топқа тап болдым. Олар мені 4 жыл бойы жезөкшелік жолға салды. Ұрып-соғып, қорқытып ұстады. Пәтерден пәтерге тасыды. Тіпті, дүкенге де жібергенде аңдып отыратын. Астанаға ақпан айында келдік. Содан сол кәсіпті жалғастырдық. Мамыр айында кезекті рет қатты таяқ жегенімде, басым жарылды. Сол кезде қашып кетіп, полицияға хабарластым», – деді ол. «Айнұр» жезөкшелік жолда жүргендердің көпшілігі еріксіз жүргендер екенін айтады. Өзі секілді «барар жері, басар тауы» жоқтарды басынатындар көп екен. Өткен 4 жылда бостандықтың не екенін де ұмытып қалыпты. Тұру мерзімі 6 ай болса да, қала беруге рұқсат беріп отырған оңалту орталығының басшылығына алғысы шексіз. Мейірім дейтін нәрсеге үйрене алмай жүрмін», – дейді ол. Бір өкініштісі, қатесін енді түсінгенде, таяуда әкесінің қайтқаны туралы да хабар алған.Құлдық тәрбиенің нашарлығынан басталады
Елімізде адам саудасының құрбаны болған жандарға түрлі бағыттағы көмек көрсететін 22 үкіметтік емес ұйым бар. Олар еліміздің әр өңірінде орналасқан. Солардың бірі – «Катализатор прогресса» жеке қорының Қостанай және Өскемен қалаларындағы дағдарыс орталықтары. Мемлекет тарапынан бекітілген әлеуметтік 7 көмек түрі аясында олар сотта өкіл болу, құжаттарын қалпына келтіру, тіпті шетелдік азаматтар болса, Отанына қайтаруға дейінгі жұмыстарды атқарады. 2017 жылдан бері олар осындай 30 шақты адамға көмек көрсеткен. Олардың Қостанайдағы орталығында 7 адам, Өскеменде 6 адам жартыжылдық оңалту процестерінен өтуде. «Құлдыққа түскен адамдардың басым көпшілігіне ортақ портрет – бала кездегі тәрбиесінің нашар болғаны. Не әкесіз, не шешесіз өскен, көп әлімжеттік көргендер құлдыққа түседі. Олар тумысынан көнбіс, ынжық боп келеді. Мектепте қатарларынан таяқ жесе де үндемей жүре беретін балалар болады ғой. Сондайлар өсе келе осындай жағдайға көп түсе ме деп ойлаймын. Құжаттарына немқұрайды қарайды. Жоғалтып алса, іздемейді. Соның кесірінен жұмысқа тұра алмай, табылған әр жұмысты бір істейді де, ақыр аяғында құлдыққа түседі. Қыз балалар туралы да осыны айтуға болады. Сондықтан да мұндағы проблемалардың түп-төркінін мектеп пен отбасынан іздеу керек деп санаймын», – дейді қордың басшысы Меруерт Өтегенова. Қостанайдағы дағдарыс орталығын паналаушылардың арасында 9 жыл құлдықта болғандар бар екен. Әуелден құжаты жоқ болған оны қожалық иелері, «сені ешкім іздемейді, өйткені іздейтін құжатың да жоқ, өлтіріп тастасақ та ешкім білмейді» деп қорқытқан. Осылайша, ол кезекті бір рейд кезінде табылғанша бір табақ ас үшін мал бағып жүре берген. Өткен аптада өткен «СТОП-Траффик» шарасы кезінде полиция қызметкерлері орталыққа тағы бір 21 жастағы жігітті тауып әкелді. Оны да шалғайда жатқан шаруа қожалығында 2,5 жыл мәжбүрлеп ұстап, мал бақтырған. Қоғамдық ұйым өкілдері адам саудасына тап болған немесе куә болған адамдарды «116 16» сенім телефонына хабарласуын сұрайды. 2010 жылы Халықаралық көші-қон ұйымы, Дағдарыс орталықтары одағы және Ішкі істер министрлігі бірігіп ашқан бұл жедел желіге жыл сайын 1 000-ға жуық қоңырау келіп түседі екен. Тіпті, шетелге жұмыс визасымен кетіп бара жатқандар да ақыл-кеңес сұрап хабарласатын көрінеді.Нұрлан ҚОСАЙ