Нәтижелер жоқ
Барлық нәтижелерді қарау
RU
«Айқын» республикалық қоғамдық-саяси газеті
  • Жаңалықтар
    • Басты жаңалықтар
    • Қазақстан
    • Әлем
  • Экономика
  • Саясат
  • Әлеумет
  • Жаһан
  • Мәдениет
  • Спорт
  • Сұхбат
  • Nur Otan-ның жаңа депутаттары
  • Жаңалықтар
    • Басты жаңалықтар
    • Қазақстан
    • Әлем
  • Экономика
  • Саясат
  • Әлеумет
  • Жаһан
  • Мәдениет
  • Спорт
  • Сұхбат
  • Nur Otan-ның жаңа депутаттары
Нәтижелер жоқ
Барлық нәтижелерді қарау
Aikyn.kz | Жаңалық жаршысы. Ресми ақпарат. Жаңалықтар
Нәтижелер жоқ
Барлық нәтижелерді қарау
Басты бет Әлеумет

Антиплагиат пен әділдік, егіз бе едің?

«Айқын» ақпарат
Қараша 15, 2019
Әлеумет
1.3k
қаралым

Жас ғалымның мәселесі аз емес

COPY-PASTE-қа қарсы күреспек

Тыңдармандары Қайрат Нұртасты плагиат жасады деп айыптады

Білім және ғылым вице-ми­нистрі Фатима Жақыпова биік лауазымынан босатылды. Парламент мінберінен «жоғар­ы білім жүйесін және ғылыми қауымдастықты масқарадан құт­қаруды» сұраған сенаторлар қанағаттануына болады. «Би­лік­тегілер жалған диссерта­ция­мен ғалым атана береді» деп санайтын қоғам өкілдері талап еткен әділдік те қалпына кел­гендей. Шынында, бәрі осынша қарапайым ба? Шындықта да шырғалаң болады.

«Үкімет қаулысымен Фатима Жақыпова берген өтінішіне сәй­кес Қазақстанның білім және ғылым вице-министрі қызметінен босатылды» деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қыз­меті. Осылайша, «плагиат-жан­жалға» нүкте қойылғандай. Тек «Өзгенің еңбегін ұрлаған шенеу­нікке өз бетімен жұмыстан кетуіне жол беруге бола ма? Мемлекеттік қызметтен масқаралап, желкелей қуу керек еді» деп өкінген азамат­тарда ғана қыжыл қалса керек.

Мәселен, қазақстандық ма­ман­дар да, қоғам да ұлық тұта­тын ресейлік «Антиплагиат» жүйе­сінің кінәраты жоқ емес: ол диссертациядағы сілтемесі нақты берілген заңды цитаталарды да «жиендікке» жатқызады. Ал оның орнына сөздерді синонимімен ауыстыра салғандар құтылып кетеді.

Демек, антиплагиатқа тексеру­ді компьютерлік бағдарлама емес, білікті ғалымдар қолдарына қалам мен құжаттарды ала отырып, са­лыстыра талдап шықса жөн. Алай­да әңгіме қолында ғылым са­ласының билік бишігі бар лауа­зымды тұлға туралы болып отыр­ғанда, кез келген ғалымның адалдығына қоғам бәрібір күмән келтіреді.


Аласталғанның ақталғаны ауыр

Бұрынғы вице-министрді аяй­тындар да, адалдығына сене­тіндер де жетерлік. Ф.Жақыпованың Facebook-тегі парақшасында жүз елудей адам оны қолдап, пі­кір қалдырыпты. Олардың кей­бірі Жақыпова ханым жүйеде жүр­гізген реформасы үшін кертартпа күштерге ұнамай қалды деп па­йым­дайды.

БҒМ басшылығының экс-өкілі де өзін сол бұрынғыдай «кі­нәсіз» санайды және төл доктор­лық диссертациясын «өзге­нің еңбегінен ұрлаған» дейтін­дер­мен идеологиялық күресін жал­ғастыруда. Сонда дәйектемелері қандай?

– Әлеуметтік желілерде ме­нің жұмысым бойынша екі компа­нияның есебі ұсынылған. Оның ішінде ресейлік «Антиплагиатты» 1 100 ұйым пайдаланады және оның деректер базасы 500 мил­лион ақпарат көзін қамтиды. Польшаның Plagiat.pl ұйымы 300 университетте қолданылады, деректер базасына 50 миллион жұ­мыс кіреді. Компьютерлік тек­серіс нәтижесі бойынша қоры­тынды жасау дұрыс емес. Се­бебі тіпті есептің өзінде: «Коэффи­циент­тердің жоғарғы мәні пла­гиатты білдірмейді» деп атап көрсетілген. Соған қарамастан, жалпы сан­ды негізге алған жекелеген адам­дар «плагиаттың» барлығы ту­ра­лы тұжырым жасады және жұрт­шылықты жаңылыстырды, – деп ренжиді Білім және ғылым ми­нистрі­нің бұрынғы орынбасары.

Ол 150 елдің 15 мың универ­ситетінде орнатылған, 30 тілдегі 2 миллиард көзден тұратын Turnitin халықаралық жүйесінің қызметіне де жүгінгенін айтады. Өйткені 2019 жылы Білім және ғылым министрлігі Turnitin-ге жазылуды рәсімдегендіктен, бұл тегінге түсті. Бұл жүйе Жақыпова ханымның ғылыми еңбегінің өзгемен ұқсас­тығы, заңды сілтемесі берілген­дерін қоса алғанда, 13%-ды құрай­тынын анықтапты.

Мардымсыз болса да, ұр­лық­тың аты – ұрлық. Тұтас вагон толы көмірден бірер қапшық отын алып кетсе, ол ұрлық болып саналмай ма? Қалай болғанда, билікте ман­сап сатысымен өрлеймін де­ген адамның әр ісі кіршіксіз таза болғаны жөн. Әйтпесе, кез кел­ген дақ жұртшылық алдында бады­ра­йып көрініп қалады.

– 2019 жылдың сәуірінде жо­ғары білім мен ғылымға жетек­шілік ететін вице-министр болып тағайындалғалы бері ашықтық пен жариялылықты қамтамасыз ету бойынша шараларды қолға алдым. Ғылыми жобаларды қар­жыландыру туралы шешім қабыл­дайтын ұлттық ғылыми кеңестер жаңа форматқа көшірілді: кеңес мүшелеріне талаптар түбегейлі арт­тырылды, ашық дауыс беру ен­гізілді. Кеңес отырыстары енді бей­нежазбаға жазылады және онлайн трансляцияланады. Ал экономикалық сараптаманың енгізілуі бюджеті негізсіз қымбат жобаларды қаржыландыруға мүмкіндік бермейді. Ғылымның экономикаға шынайы үлесін бағалау әдістемесінің жобасы әзір­ленді. Осының барлығы ғалым­дарға салмақты сын-тегеурін. Сондықтан кейбір ғалымдар мен ЖОО қызметкерлері өз жоба­ла­рының қаржыландырудан қағы­латынына қауіптенеді, – деп тұс­пал­дайды Фатима Жақыпова.

Даудың кілті – кінәрат

Әр дауласқан жақ бір-бірінің кінәраты мен кемшілігін іздейді. «Шығармашылық ұрлыққа» қа­тысты айыптаулар басталғанда екі жақ­тың да олқы соғып тұратын тұс­тары болады. Мысалы, кез кел­ген антиплагиат жүйесі жүз пайыз адал бола алмайды.

Ал қолмен тексерудің нәти­же­сіне адами фактормен ілесе жү­ретін жемқорлық, алалау, үстірт көзқарас, мұқият болмау секілді кеселдер кері ықпал етуі мүмкін.

Компьютерлік тексеру диссер­тация мәтінін ғылыми жұмыстар базасымен өзара тек механикалық салыстыруға ғана құрылады. Яғни, сөз тіркестері мен сөйлемдердің қайталануын іздейді. Салдарынан тіпті өзге ғылыми еңбекке сілте­мелері бар дұрыс үзінділер де «жиен­дік» жасау болып танылады. Қа­ра­пайым тілмен айтқанда, қан­дай да бір ұлы ақын-жазушы туралы диссертация дәл сол тұл­ғаға арналған, бірақ ертерек жа­зылған ғылыми жұмыстардың пла­гиаты деп ұғынылуы ғажап емес. Себебі барлығында сол клас­сик­тің шығармаларынан үзінді келтіріледі.

Антиплагиат жүйелерінің ол­қы­лығын жақсы білетіндер оның айна­ласында шағын бизнестерін құрып алды. Мәселен, өз мәтінінің даралығы (оригинальность) пайы­зын арттырғысы келетіндер «жұ­мыс­тар тюнингі» қызметіне жү­гінеді.

Ай-ти саласының маманы Юрий Чехович бұрындары өзгенің жұмысын заңсыз әрі жазасыз мен­шіктеуге ұмтылатындар антип­лагиат жүйесін айналып өту­дің түрлі айла-шарғыларын қолдан­ғанын айтады. Айталық, кирил­лица қарпін латын графикасымен жазады: эр орнына пи (Р), тэ ор­нына ти (Т), у орнына уай (У) сияқты. Немесе қаріпті санмен өзгертеді: О орнына нөл (0) қояды.

Тағы бір әдіс сөйлемдердің не жекелеген сөздердің орнын ауыстырумен байланысты болды. Бұдан бөлек, тыныс белгілерін өзгерту амалы да қолданылған.

– Қазіргі уақытта шығар­ма­шылық ұрлықты анықтай­тын бағдарлама мұндай манипуля­циялардың көпшілігінен жоғары деңгейде қорғалған және қулық­ты тез табады. Цитаталар мен сілтеме­лерді ұрлық көзі деп анықтайды. Мұндай қателікке ұрынбау үшін заманауи университеттік бағ­дар­ламалар тырнақшаға алын­ған үзін­ділерді плагиатқа жатқызбайды. Алайда бұл мәтіннің бірегейлігін арттырғысы келетіндердің тырнақ­шаны кең пайдалануына соқтыруы ықтимал. Үшіншіден, жүйе жұ­мысында техникалық ақаулар болып тұрады. Салдарынан жал­ғыз бір мәтінге қатысты әр кезде әртүрлі қорытынды беруі мүмкін. Сөйтіп, адам ешкімнен көшірмей, өзі жазса да, бағдарлама әлдебір ұқсастықтар тауып, плагиат ре­тінде тануы ғажап емес, – дейді сарапшы.

Ол кейбір кілтипандарға қара­мастан, антиплагиат – шығарма­шы­лық қарақшылықпен күресте көмектесетін бірден бір құрал екеніне сенімді.

 

Саясаткерді күйретер қару

Әлеуметтік желілер еркіндік берген, еркін мінбер ұсынған қа­зіргі заманда өзгенің жұмысына «жиендік» жасады деп кінәлау – белгілі саясаткерлер мен лауа­зымды шенеуніктердің мансабын құртып, беделін бүлдірудің басты бір қаруы.

Екі жылдай бұрын көр­ші Ресейде елдің жоғарғы басшы­лығына кіретін адамдардың – мәдениет министрі Владимир Мединскийдің, МемДума спи­керінің орынбасары Игорь Лебедевтің, есеп палатасының басшысы Татьяна Голикованың, сондай-ақ балалар омбудсмені Павел Астаховтың, МемДуманың 50 депутатының, 64 ректордың диссертацияларынан жаппай плагиат табыла бастады. Кейбірі, шынымен, расталды. Біразы бар ресурсын жұмылдырып, ақталды. Бірақ оларға қатысты қоғам көңі­лінде кірбің, газеттер бетінде – әшкерелеуші мақалалар қалды.

Өткен жылы Чехия үкіметінің бірден үш мүшесі – еңбек ми­нистрі Петр Крчал, әділет ми­нистрі Татьяна Мала және қорға­ныс министрі Лубомир Метнар жоғарғы оқу орындарында дип­лом­дық жұмыс жазу кезінде шы­ғар­ма­шылық қателері анықта­лып, бәрі отставкаға кетті.

Түйін:

Қазіргі уақытта белгілі адам­дар­дың жоғары оқу орнын бі­тіру, ғылыми атақ алу кезінде жаз­ған жұ­­мыстарынан «жиендік» жа­сау белгілерін іздеумен әділ­құ­мар аза­маттар, жекелеген энту­зиас­тар немесе өз мүддесін діт­­теген күш­­тер айналысады. Ал жо­ға­ры технологиялардың ша­рық­тап дамуы­мен бірге болашақта пла­гиатқа қарсы күреске жасанды зер­де қо­сы­лады деп күтілуде. Бұл «жиен­дік» жасауға жол бермейді деген ой­дамыз.

Елдос СЕНБАЙ 

 
Тегтер: Антиплагиатәділ­дікплагиатФатима Жақыпова
Алдыңғы жаңалық

Ұстанымың нық па, Ұлттық банк?

Келесі жаңалық

Мектеп директоры сатып алудан шеттетіледі

Ұқсас жаңалықтар

баспана
Әлеумет

Баспана бағасы шарықтап барады

Наурыз 2, 2021
Шымкент, базар, қойма, өрт
Жаңалықтар

Шымкентте базардағы қойма өртенді

Наурыз 2, 2021
Жамбыл
Әлеумет

Жамбылда Алғыс айту күні айрықша аталып өтті

Наурыз 2, 2021
2020
COVID-19

Қазақстанда 2020 жылғы өлім-жітім көрсеткіші қандай?

Наурыз 1, 2021

СОҢҒЫ ЖАҢАЛЫҚТАР

Баспана бағасы шарықтап барады

Наурыз 2, 07:00

Шымкентте базардағы қойма өртенді

Наурыз 2, 07:00

Жамбылда Алғыс айту күні айрықша аталып өтті

Наурыз 2, 06:45

Жақсылыққа үндеген акция

Наурыз 2, 06:30

Air Astana 2020 жылғы EBITDAR-дың құлдырауынан кейін көрсеткіштерді жақсартып жатыр

Наурыз 2, 06:15

Жетістігі мол жетекші партия

Наурыз 2, 06:00

Қызын сабаған ана 12 жылға сотталуы мүмкін

Наурыз 2, 05:50
ТОЛЫҒЫРАҚ ЖАҢАЛЫҚТАР
«Айқын» республикалық қоғамдық-саяси газеті
  • РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ:
  • 010000, Нұр-Сұлтан қаласы, Қонаев көшесі, 12/1.
  • Байланыс телефоны: (7172) 72-95-46.
  • E-mail: aikyngazeti@gmail.com, aikyn_nurmedia@mail.ru
  • www.aikyn.kz
  • www.facebook.com/aіkyn.kz
  • www.twitter.com/aikyn_gazeti

Бұл желі ресурсының ақпараттық өнімдері 18 жастан асқан азаматтарға арналған.

Басты жаңалықтар

баспана

Баспана бағасы шарықтап барады

Наурыз 2, 2021
Шымкент, базар, қойма, өрт

Шымкентте базардағы қойма өртенді

Наурыз 2, 2021
NurMedia Nur otan
Яндекс.Метрика
  • РЕДАКЦИЯ
  • ЖАРНАМА
  • БАЙЛАНЫС
  • ЖАЗЫЛУ

© 2020 ТОО «АЙҚЫН-ЛИТЕР»

Нәтижелер жоқ
Барлық нәтижелерді қарау
  • Онлайн жазылу
  • Жаңалықтар
    • Әлеумет
    • Саясат
    • Экономика
  • COVID-19
  • Nur Otan-ның жаңа депутаттары

© 2020 ТОО «АЙҚЫН-ЛИТЕР»