Биыл көктемде Аягөз қаласындағы психоневрологиялық патологиясы бар балаларға арналған интернатта 1 айдың ішінде 4 бала қайтыс болған. Бұл жағдай көпшіліктің көңілін күпті етті. Себебі балалардың ағзасы қатты әлсіреген, тиісті жағдай жасалмаған. Басында «бар себеп қызылшамен ауырғандарында» делінген болса, кейін өзге де тың деректер жарыққа шықты. Күні кеше белгілі болғаны тіпті сұмдық – қаза тапқан балалардың денелерін эксгумациялау нәтижесінде дене жарақат-тары табылып, миы шайқалғаны анықталды. Әдетте «баланы басынан ұрма, бағы таяды» деуші еді. Сонда бұл қалай болғаны?
Аягөздегі интернаттың аты – балаларға арналған арнайы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы. Ол жерде бұрын балабақша болған. 1986 жылы ашылған орталықта бүгінде психоневрологиялық патологиясы бар, 3-18 жас аралығындағы балалар тұрады. Жыл басында онда 105 тәрбиеленуші болған. Оның ішінде 37-сі – өздігінен орнынан тұра алмайтын мүгедек балалар. Халі онсыз да мүшкіл балалардың қатары, әсіресе көктемде сиреді. Олай дейтін себебіміз, басында атап өткеніміздей, сәуірде 4 бала арасына 9 күннен салып өмірден өтті. 2 сәуірде – 12 жасар, 11 сәуірде – 13 жасар, 20 сәуірде – 14 жасар және 29 сәуірде 8 жасар бала көз жұмды. 3 ұл, 1 қыздың өліміне шынында не себеп болғаны күні кеше ғана белгілі болды. Нақтырақ айтсақ, 3-еуіне қатысты деректер толықты, бір баланың өліміне қатысты тексеріс әлі аяқталмады. Тура осы кезде аталған интернаттың тағы 16 тәрбиеленушісі ауруханадан бір-ақ шыққан. Себеп – қызылша мен ішек инфекциясы. 4 баланың өлімінен соң ведомствоаралық комиссия құрылған. Олар өлім себебін, қандай заң бұзылғанын анықтағандай болған. Комиссия тоқетерінде «балаларды ауруханаға ертерек жеткізгенде аман сақтап қалуға болар еді» деген байламға келді. Ресми жауап мынадай: «созылмалы коморбидті фон, полиоргандық жеткіліксіздіктің дамуымен кахексия аясында даму ақаулары бар туа біткен патология науқастардың өліміне себеп болды. Облыстық ведомствоаралық комиссияның жұмысы шеңберінде мен балалар орталығындағы барлық тәрбиеленушілерді қарап шықтым. Балалар медициналық және әлеуметтік қызметтердің толық көлемін алады, олар мекеме қызметкерлерінің тәулік бойы бақылауына алынған», – деді облыстың бас педиатры Шолпан Мақашева. Комиссия орталық қызметіндегі заңбұзушылықтарды да тізбеледі. Орталық медициналық мекемелерге қойылатын квалификациялық талаптарға сәйкес келмейді, балаларды педиатр сертификаты жоқ терапевт қараған, психиатрдың лицензиясы жоқ, дәрігерлердің балаларды күнделікті қарағаны құжат жүзінде расталмаған, қызметкерлерде алғашқы реанимациялық көмек көрсетуге құқық беретін BLS сертификаты болмаған, одан бөлек бірқатар жабдықтың жоғы анықталды. Ол аз болғандай, жемқорлыққа қарсы қызмет Аягөздегі орталықтың қымбат азық-түлік алдырғанын анықтады. Оның ішінде бекіре мен ақсерке балығы бар болып шықты. Мұның бәрі мемлекеттік сатып алу сайты арқылы алынғандықтан, фактіні жасыру мүмкін емес. Ол жердегі дерекке сәйкес, сәуірдің өзінде жылқы және сиыр етіне 6 млн теңгеге тапсырыс берілген. Сондай пайдалы тамақ жеп жүрген балалардың ағзасы қалай әлсірейді? Ішек инфекциясына ондаған бала неге шалдығады? Комиссия құрамында болған Балалар құқығы бойынша уәкілдің өкілі Жібек Әмірбекова дереу интернаттың қоймасына жол тартып, әлгі тапсырыс берілген тамақтың бар-жоғын сұрастырған. Сөйтсе, құжатта болғанымен, ол азық-түлік қоймада жоқ болып шығады. Қандай тамақ бар дегенге келсек, қоймада картоп, қызылша, сәбіз, алмұрт, орамжапырақ тұрған көрінеді. Орнынан тұра алмай жатқан мүгедек балаларға арналған езбе, ботқа да жоқ екен. Жағдайдың қандай екені белгілі болса, әлқиссадан соң негізгі мәселеге көшсек. Айтқандай, балалар өліміне қатысты жаңа деректер айтылды. Қазақстанның бала құқықтары жөніндегі уәкілі Аружан Саин қаза тапқан балалардың денелерін эксгумациялау нәтижесінде бірқатар жарақат табылғанын хабарлады. Атап айтқанда, 2006 жылы туған тәрбиеленушінің миы шайқалған, субарахноидальды қан құйылу, жабық бассүйек-ми жарақаты анықталды. Сонымен қатар 2009 жылы және 2008 жылы дүниеге келген балалардың да тура соған ұқсас жарақат алғаны белгілі болды. 18 мамырда ШҚО Полиция департаментінің Аягөз аудандық Полиция басқармасы осы оқиғаға байланысты Қылмыстық кодекстің 317-бабының 4-бөлігі (абайсызда екі және одан да көп адамның өліміне әкеп соққан медицина қызметкерлерінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамауы) бойынша сотқа дейінгі тергеуді бастаған. 2020 жылғы 26 мамырда жоғарыда аталған тәрбиеленушілердің мәйіттерін эксгумациялай отырып, комиссиялық сот-медициналық сараптама тағайындалған. Ал 9 маусымда Қылмыстық кодекстің 106-бабы «Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру» бойынша сотқа дейінгі 3 тергеу басталған. Аружан Саин облыс әкімдігінен осы интернаттың қызметін жан-жақты тексеруді сұрағанына қарамастан, 2019 жылдың күзінде жүргізілген тексеру тек формалды болғанын атап өтті. Осының салдарынан 4 бала көз жұмған. «Комиссияның тұжырымдары таңғаларлық, мүгедек балалардың құқықтарының жүйелі бұзылуына әсер еткен қызмет пен қызмет көрсетудің барлық спектрі бойынша осы интернаттың жұмысында үлкен кемшілік анықталды. Қазіргі уақытта ІІМ жауабынан көрініп тұрғандай, осы қылмыстық істер бойынша қажетті тергеу амалдары жүргізіліп жатыр. Ресми лауазымды тұлғалар мейітті зерттеуді жүргізбестен, балалардың қаза болу себептерін бұрмалап, балалардың өлімі «дамудың ауыр ақаулары бар негізгі туа біткен неврологиялық аурудың салдарынан» болды деп мәлімдеген», – дейді ол. Бүгінде бұл іске қатысты құзырлы органдар мардымды жауап бермеді. Алдағы уақытта мән-жайын айтып қалар деп сенеміз. Аягөз облыс орталығынан 310 шақырым жерде жатыр. Жолы нашар. Сондықтан уақытылы тексеріс жүрмейтін болса керек. Адам құқығы бойынша уәкіл Эльвира Әзімова да балалар өліміне қатысты тиісті тексерістің қажет екенін айтып отыр. «Арасына бірнеше күн салып балалардың қайтыс болуы, медициналық көмек пен күтімнің дұрыс жасалғанына қатысты көңілге күмән ұялатады. Тексерістің жүргізілмеуі өлімге бірден-бір себеп деп ойлаймын», – дейді Э.Әзімова. Тексеріс дегеннен шығады, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі мәселенің өзектілігіне мән беріп, еліміздің әр өңірінде орналасқан медициналық көмек көрсететін 113 мекемеге тексеру жүргізілетінін мәлімдеген еді. Ал жалпы мұндай орталықтарда адам құқының бұзылғаны жайлы деректер соңғы жылдары аз айтылмайтын болып тұр. Интернет талай «жабулы қазанның қақпағын ашып жатыр». Мәселен, Павлодардағы психоневрологиялық орталық қызметкерлерінің балаларды ұрып-соққаны туралы ақпарат тараған. Сол мекемеде жұмыс істейтін қызметкерлер мүмкіндігі шектеулі жасөспірімдерді ұрып-соғып, тіпті балаларды түнде төсегіне байлап қоятыны белгілі болды. Түркістан облысындағы мүгедек балаларға арналған интернатта балаларды ұрып-соғатындар табылды. Ол аздай, мерзімі өтіп кеткен тамақ беріп, денесін жылытқыш құрылғылармен күйдіргені туралы ақпарат тараған. Әңгімеге арқау болып отырған Аягөздегі интернатта былтыр жазда орталықтың бұрынғы қызметкері мен бес тәрбиеленушісі жыныстық зорлық көргенін мәлімдеген. Сот-медициналық сараптаманы жасағандар «Балалардың денесінен зақым табылмады» деген қорытынды шығарып, «қылмыс құрамы жоқ» деген желеумен биыл ақпанда іс жабылған. Байқасақ, балаларға арналған орталықтарда былық көп. Тазалау үшін білек сыбана кіріспесе, жағдайдың түзелуі неғайбіл. Атүсті қарағанның салдарынан жасөспірімдердің алды – зардап көріп жатса, енді бірі өмірден өтіп жатыр.Жадыра АҚҚАЙЫР