Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығына жаңа басшы келді. Есетжан Қосубаев – мәдениет саласынан алыс адам емес. Бұған дейін мәдениеттің тізгінін ұстаған, мемлекеттік басқару органдарында қызмет істеген адам. Қосубаев Гүлнәр Сәрсенованың орнына келді. Ал Сәрсенованың кетуіне Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығындағы тексеріс себеп болуы мүмкін бе?
Мәдениет және спорт министрі Ақтоты Райымқұлова «Айқынға» берген сұхбатында: «Бүгінгі күні Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының төрағасына қатысты құзырлы органдар тергеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Сондықтан бұл іске қатысты алдын ала қандай да бір пікір айту ертерек деп санаймын. Тиісті тергеу жұмыстарының ақырын күтейік» деген еді. Өткен жыл бүкіл қазақстандық кинематография саласы үшін айтулы болғанын атап өту керек. Өйткені республикада «Кинематография туралы» заң қабылданды. Ал бұл заңды киногер қауымның күткені қашан! Осы заңның арқасында қазақ кинематографиясын қолдайтын Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы құрылған еді. Орталықтың атқаратын функциясы көп: мемлекет қаржыландырған фильм прокатынан түскен жалпы табыстың 20 пайызы ұлттық фильмдерді одан әрі дамыту және қаржыландыру үшін киноорталыққа қайтарылатыны, ал 80 пайызын өз компаниясын дамыту, өз қызметкерлерінің дағдысын шыңдау және өндірістің басқа маңызды мәселелері үшін продюсердің алатыны маңызды болып отыр. Алайда «Қазақфильм» киностудиясы мен орталықтың арасында әуелде түсініспеушілік болғаны рас. Киностудияның бұрынғы басшылығы фильм түсіруге арналған қаражатты бөлу ісін реттеуші қызметін өзіне қайтаруды талап еткен екен. «Қазақфильм» компаниясы директорлығына Ақан Сатаев келгелі бұл мәселенің түйіні тарқаған секілді. Орталықтағылардың айтуынша, бір-екі жыл ішінде «Қазақфильм» өзін-өзі қаржыландыратын деңгейге жетеді деп отыр. Олардың байламынша, киностудия жылына 600-700 миллион теңге жұмсап, шамамен бір миллиард теңге табыс таппақ. «Қазақфильм» киностудиясы директоры Ақан Сатаев киноның қыр-сырын жақсы білетін адам. Дегенмен киностудия өзін-өзі қаржыландыра ала ма? Продюсерлер «Қазақфильмге» қаржыландыру ісін қайтарып беру керек деген пікірде. Ал продюсер Қанат Төребай: «Негізінен басшылыққа байланысты. Орталықты басқарған адамның саясаты қандай, мәселе соған келіп тіреледі. Кино туралы заң қабылданды. Сол заң бойынша Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы құрылды. Оны құрудағы негізгі идея – «Қазақфильм» киностудиясын ғана емес, жекеменшік студияларды да қолдау басты мақсат болды. Бұл бір жағынан кино нарықты қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бәсекелестік туған жерде сапа болатыны белгілі. Нәтиже қандай болды, оған баға беруден аулақпыз. Өйткені нақты нәтижені енді көретін боламыз. Карантинге байланысты әлі толық бір фильм тапсырылған жоқ. Негізі, Есетжан Қосубаев – өте тәжірибелі адам. Өмір бойы өнерде жүрген кісі. Ата-анасы да өнердің өз адамдары. Сондықтан бұл кісіден күтетін үмітіміз көп» дейді. Сондай-ақ кей режиссерлер Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы емес, «Қазақфильм» кино түсіруді қолға алса деген ой айтады. Экс-министр Арыстанбек Мұхамедиұлы: «Қазақфильм» – өндіруші база. Олар тек өндіріспен айналысуы керек. Бізде жақсы фильмдер бар. Бірақ оның прокаты жоқ. Ақшасын алды, киносын түсірді, лентаны өткізеді, шаруа бітті. Фильмнің одан кейінгі тағдырына алаңдамайды. «Прокатқа шығардық. Көрермен келген жоқ» деп ауызды қу шөппен сүрте салады. Әлемде кино түсірілмей тұрып, оның жарнамасын ұйымдастырады. Яғни, прокатқа шығару ісі бірінші жолға қойылады. Кино түсіріліп біткенше көпшілік оның жарнамасына қанық болады. Киноорталықты құрудағы мақсат та осы еді. Ол инвесторларды, продюсерлерді қызықтыруы керек» деген еді. Өкінішке қарай, мемлекет тапсырысымен түсірілген фильмдердің прокаты әлі күнге жолға қойылған жоқ. Керісінше, жекеменшік студиялардың дәурені салтанат құрып тұр. Өйткені олар үшін маңыздысы – шыққан шығынды ақтап алу. Нарық тұрғысынан келгенде, бұл заңды да. Мемлекет әлеуметтік фильмдер мен тарихи киноларға ғана қаржы бөлуі тиіс. Қалған фильмдер инвесторлар арқылы жүзеге асқан жөн. Ал инвестор ақша құйса, сапасына да, прокаты мен жарнамасына да жауапты болар еді. Режиссерлер осыған дейін «Қазақфильмге» толықметражды кино түсіруге қаржы бөлінбегенін айтып қамыққан еді. Сатыбалды Нарымбетовтің «Ақша тек майда-шүйде деректі фильмдер мен жастарға арналған шағын сценарийлерге бөлінді. Оның бәрі Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы арқылы беріледі. Оған қоса, ақша жекеменшік студияларға беріліп жатыр. Олар бізсіз де өмір сүріп, киноларын түсіріп жатыр. Ал мемлекеттен бөлінген қаржы жекеменшік біреудің компаниясына беруге қарастырылмаған» дегені де есте. Одан бері бес ай өтті. Қазір шығармашыл қауым Қосубаевтың келгенінен көп үміт күтіп отыр. Режиссер Рүстем Әбдіраш: «Орталықты басқаратын адам тікелей кино маманы не болмаса киногер болмауы керек деп ойлаймын. Ол мәдениет саласын жетік білгенімен, бейтарап адам болғаны дұрыс. Мәселен, біз хат жазған кезде «Ұлттық киноны қолдау орталығын тілді білетін адам басқаруы керек» деген талабымыз болды. Ұлттық киноны қолдау орталығы болғаннан кейін ұлттық киноны білуі тиіс емес пе? Есетжан Қосубаев – мәдениет саласында жұмыс істеген адам. Режиссер-актер, сценарий жазатын адамдардан хабары бар тұлға. Егер ол кісі режиссер болса, онда мүдделер қайшылығы пайда болар еді. Яғни, өз фильміне өзі қаржы бөліп, у-шу тудырмайды. Билікке келгесін әр адам әртүрлі қабылдайды ғой. Бәрі дұрыс болады деген ойдамыз» дейді. Қосубаев режиссерлер арасындағы дау-дамайды шеше ала ма, жоқ па, уақыт көрсетер. Бастысы, ұлттық киноға көңіл бөлсе – болғаны. Ал қазақ киносының қоржыны биыл қампаймайтыны анық. Оған біріншіден, пандемияның да тигізген әсері жоқ емес. Режиссер қауым 2021-22 жылдары жақсы фильмдер қатары толығады деп отыр. Оған Қосубаевтың да үлесі тиері анық. Күтейік!Айым БЕКТҰР