Бүгінде Түркістан облысының дихандары күзгі жиын-терімін аяқтап, алды сабан тойын тойлап жатыр. Дегенмен кейбіреулер үшін өнім жинау науқанының қарбаласы әлі де аяқталған жоқ. Әсіресе, кейбір мақташыларға қыстың алдында өнімдерін шығынға ұшыратпай, ырыздық несібелерін тезірек жинап алу басты мақсат болып тұр.
Мақташылардың жағдайын білу мақсатында бірқатарымен кездестік, тілдестік. Еккен егіндерінен мол өнім алып, шаш етектен пайдаға кенелгендерінің қуанышы шексіз. Ал өнімін жинап үлгермегендерінің көңіл күйлері жоқ, тіптен әңгімелесуге мұршалары келмей, жұмыстарын жүргізіп жатыр.
Мақта саласында бірқатар мәселе бар. Айталық, ақ алтынды сату құны көңіл көншітпейді, баға төмен. Мемлекет тарапынан алатын субсидияны алудың машақаты жетерлік. Облыстағы мақта егумен көп айналысатын ауылдың бірі – Түркістан қаласының маңындағы Ескі Иқан ауыл округінің шаруаларымен сөйлестік.
100 гектардай жерге мақта еккен «Сардар» шаруа қожалығының жетекшісі Алымжан Нышанбаев былай дейді:
«Қазір менің шаруа қожалығымда мақта терімі қызу жүріп жатыр. Бүгінде мақтаның 80 пайызын жинадым. Қалған өнімді жауын-шашынға ұрындырмай жинауға атсалысып жатырмын. Жалпы, мақта өніміне келсек, биыл шаруалар үшін жаман емес, гектарына 15 центнерден бастап 45 центнерге дейін алып жатқандар бар».
Диқанның айтуынша, мақтаны қолмен теріп, жинаған жақсы. Алайда бүгінде мақта теретін адам аз. Бүгінде мақта тергені үшін әр келісіне 30-40 теңге берсе де, терімге ешкім шыға бермейді екен. Тіптен Өзбекстан елінен келіп, теріп кететіндер де бүгінде жоқтың қасы. Сондықтан өнімді мақта теретін техникаларға жинатады.
Комбайндар терім үшін әр гектарына 45 мың теңгеге дейін алады. Техникамен терген әрине, қолмен тергендей болмайды, себебі сапасы да аздап төмендейді. Өнімдерін мақтамен айналысатын компанияларға сатады.
«Бастапқы сапалы кезде мақтамыздың тоннасын 150 мыңнан тапсырғанбыз. Қазір сапасы төмен болғандықтан, құны – 130 мың теңге. Бұл баға – біз үшін төмен. Ал үкіметтен алатын субсидия үшін қазір құжаттарды жинап жатырмыз. Бірақ құжатбастылық көп, жұмысымыздан қалдырады. Өткен жылы қаптаған құжатбастылықтың кесірінен тиісті құжат-тарымды тапсырып үлгермей қалдым. Маған «кешіктің» деп сол қаржыны бермей қойды. Биыл да сондай жағдай қайталанбаса жарар еді» дейді Алымжан.
Оның айтуынша, компаниялармен келісіп, фичер жолымен ақша, себетін дәрі-дәрмектерді алады екен.
«Биыл ауа райы жақсы, су мол болды. Сондықтан биыл былтырғы жылға қарағанда егініміз жақсы. Көктемде арам шөптен тазалау үшін адам басына күндігіне 2 мың теңгеден бердік. Қажетті кезде адамдарды жұмысқа көбірек тартамын. Негізінде, 4-5 адамды тұрақты жұмыспен қамтып отырмын» деді А.Нышанбаев.
«Аминжон» шаруа қожалығының қожасы Қаражан Зияутдинов есімді шаруа мақтасын уақытылы жинағанын, мол өнім алғанын жеткізді.
«50 гектарға мақта ектім. Шамамен гектарына 30 центнерден өнім алдым. Мақтамды келіскен мақта қабылайтын компанияға өткізіп қойдым. Енді алатын қаржымды күтіп жүрмін. Естуімше, мақтаның бағасы 130-150 мың шамасында болады деп жатыр. Әрине, бұл – біз үшін аз. Өйткені егінді өсіруге қажет тауардың бағасы өсіп кетті. Сондықтан алатын аз қаржы еңбегіңді ақтай бермейді. Сол себепті мақтаның бағасын көтерсе дұрыс болар еді. Биыл біздерге субсидия (дотация) береміз деп жатыр. Соны тезірек алсақ, жақсы болар еді. Оның да машақаты жетерлік. Қағазбастылық көп кедергі жасайды. Мәселен, ауылдық округтердің Түркістаннан Кентауға өтуіне байланысты көп шаруалардың жерлерінің құжаттарын ауыстыру керек. Ауыстырып үлгермей жатыр. Міне, осы сияқты мәселелер мемлекеттен алатын қаржыға қол жеткізуге кедергісін келтіруде. Қазір барлығын ғаламтор арқылы, яғни электронды жолмен сайттар арқылы тіркеп алатындай етіп жасап жатыр. Алайда оған ауылдағылардың мүмкіндігі келе бермейді» дейді диқан.
Қ.Зияутдиновтің сөзіне қарағанда, егінге қажетті қаржыны «Ырыс» микроқаржы ұйымынан 6 пайыздық несиемен алады екен. Сондай-ақ ол мемлекеттен алатын субсидияны жоғарыдағылар беруді тезірек шешіп берсе деген тілегін жеткізді. Ол сондай-ақ мақтаны қолмен тергізгеннен комбайндармен тергізген тиімді екенін айтады. Өйткені мақтаны қолмен терген терімшілер әр келісіне 30-40 теңгеден алса, гектарына центнермен есептегенде көп ақша кетеді екен. Яғни, қолмен тергенде шығын 100 мыңнан асып кетеді. Ал комбайнмен жинатса онда гектарына шығын 40-45 мың теңге көлемінде болады. Сол себепті техникамен жинаған әлдеқайда тиімді әрі арзан.
Осы айдың басында оңтүстік өңірге табан тіреген Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаров пен облыс әкімі Өмірзақ Шөкеев бастаған жұмыс тобы мақтаның отаны саналған Мақтаарал ауданына барып, ондағы жағдаймен танысты. Облыста өндірушілермен өткен жиында облыстағы мақта шаруашылығының өзекті мәселелері талқыланған-ды.
Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Кесікбайұлы мақта зауыттарын аз пайызбен кредиттендіру, салықтан босату және шаруаларды субсидиялау мәселелерін шешуге ықпал жасайтынын айтып, «Мақта саласын дамыту туралы» заңын қайта қарайтынын атап өткен еді.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұрбек Бадырақовтың айтуынша, жалпы мақта дақылын өсіріп, өндіруге бірінші кезекте мемлекеттік қолдаудың нәтижесінде, жанар-жағармай 15-20 теңгеге арзандатылған бағамен тарқатылған.
«Биыл жалпы мақта дақылының егіс көлемі 131 мың гектарға егілді. Өткен жылмен салыстырғанда, әртараптандыруға сәйкес 3 000 гектарға азайтылып отыр. Жалпы, осы 131 мың гектардың әр гектарына 27 центнерден 340 мың тоннадан астам өнім жиналды. Бүгінгі таңда соның 78 пайызы мақта өңдеу кәсірорындарына тапсырылды» деді ол.
Нұрбек Бақтыбайұлының сөзіне қарағанда, минералды тыңайтқыштардың құны 50 пайызға дейін субсидияланған. Қазіргі таңда облыс әкімінің арнайы қаулысы қабылданып, бір тонна шитті мақтаның көлеміне 12 мың теңгеден субсидия төлеу мәселесі шешілген. Субсидия төлемінің барлығы ақпараттық есептеу орталығы, яғни www.qoldau.kz сайты арқылы өтеді.
Басқарма басшысы мақта өңдеу кәсіпорындары мен дайындаушы ұйымдар мақтаның әр келісі үшін 150 теңге, соңы 135 теңгеден мақта өніміне төлеп отырғанын айтады.
«Біздің мақта өңдеу зауыттарымыз әлі күнге дейін шетелдік компаниялармен келісімге келе алмай отыр. Сондықтан шаруалардан қабылданған өнімдердің барлығы 135 пен 150 теңгенің арасында болуда. Бұл мәселені шешу үшін Ауыл шаруашылығы министірлігі мен облыс әкімі арнайы жұмыс тобын құрды. Сол жұмыс тобының алғашқы отырысы Нұр-Сұлтан қаласында биылғы 7 қарашада өтіп, көптеген мәселенің түйіні шешілген болатын» деді Н.Бадырақов.
Оның айтуынша, бүгінде облыс бойынша 18 мақта өңдеу зауыттары бар, соның 9-ы мақтаны тікелей шаруалардан сатып алып отыр. Қалғаны дайындаушы ұйымдар арқылы сауда жасайды. Көктемгі егіс дала жұмыстарына Үкімет тарапынан жыл сайын арзандатылған жанар-жағармай бөлінеді. Биылғы жылдың өзінде жалпы облыстың көктемгі дала жұмыстарына 39 мың, күзгі дала жұмыстарына 35 мың, жалпы 70-80 мың тонна төңірегінде жанар-жағармай бөлінді. Одан бөлек, «КазАгро» Ұлттық басқару холдингі» АҚ еншілес қаржы ұйымдары арқылы, яғни Аграрлық несие карпарациясы арқылы 5 млрд теңге несие көлемінде көктемгі дала жұмыстарын жүргізу үшін арзандатылған қаржы бөлінді.
Н.Бадырақовтың мәліметіне сай, биыл мақта теріміне 359-дан астам комбайн қатысты. 340 мың тоннаның 60 пайызына жуығы комбайнмен жиналған. Ал 40 пайызы қол терімімен жұмсалды. Жұмысшылардың көбі жергілікті ауыл тұрғындары, шаруа қожалықтың мүшелері және қосымша Өзбекстан Республикасының жұмыскерлері.
Күні кеше Мақтаарал ауданында күзгі жиын-терім науқанының аяқталуына арналған «Алтын күз-2019» іс-шарасы өтті. Шыбық шаншысаң шынар болып шығатын Мырзашөл өңірінің жері де жомарт екені белгілі. Оған биылғы жиын-терімнің нәтижесі дәлел.
Мәселен, Мақтаарал ауданындағы «Бекжігіт» шарауа қожалығынан Өтегенов Жаңабай 9,9 гектар жерінен 49,5 тонна мақта жинап өнімділігін әр гектарына 50 центнерге жеткізіп, «Озат мақта өндіруші» номинациясы жеңіп алып отыр.
Ал Еңбекші ауыл округінің тұрғыны Саодат Салмырзаева күніне шамамен 180 келі мақта теріп, жалпы 7 350 келі мақта жинап «Озат мақта терімші» номинациясын жеңіп алды.
Түркістан облысы