Әлем елдерінде тауар айналымы құлдырап жатқанда, Қазақстан мен Қытай арасындағы экономикалық байланыс оң нәтиже көрсете бастады. Екі ел арасындағы тауар айналымы тоғыз айда 18 млрд 200 млн АҚШ долларына жетіп, 2,3 пайызға өсті. Қытай COVID-19-ға қарсы 13 түрлі вакцина жасап, 5-еуін клиникалық сынақтан өткізіп жатыр. Ал бір вакцина бүгін-ертең сатылымға шығады. Бұл жөнінде Қытай Халық Республикасының Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Чжан Сяоның журналистермен дәстүрлі кездесуінде айтылды.
Айта кетейік, елшінің биылғы баспасөз мәслихаты онлайн режимде өтті. Чжан Сяо мырза әңгімесін Қазақстан мен Қытай арасындағы байланыстың биыл да жемісті жалғасқанын айтудан бастады, пандемия кезіндегі ынтымақтастығымызды жоғары бағалады. «Өздеріңіз білесіздер, Қытай коронавирус инфекциясының соққысына алғаш болып ұшырады. Осындай қиын кезеңде Қазақстан халқы мен Үкіметі дер кезінде гуманитарлық көмек арқылы қолдау көрсетті. Қазақстаннан жеткізілген көмек пандемияның алғашқы аптасында біз үшін өте маңызды рөл атқарды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев әріптесі – Қытай Халық Республикасының төрағасы Си Цзиньпинмен Қытай халқына жеделхат жолдап, моральдық қолдау білдірді. Біз осынау достық ниетті бағалаймыз және есімізде мәңгі сақтаймыз», – деді елші. Ол сонымен бірге коронавирус Қазақстанға жеткенде Қытай да қарап қалмай, көмек қолын созғанын атап өтті. «Біздің партиямыз бен Үкіметіміздің үндеуінен кейін Қазақстанға ауқымды гуманитарлық көмек акциясы басталды. Акцияға Қытайдың орталық билігі ғана емес, жергілікті билігі, мемлекеттік кәсіпорындары мен жеке кәсіпкерлері, тіпті жекелеген адамдар да атсалысты. «Достар қиын сәтте сыналады» деген халық даналығы бекер айтылмаған, екі елдің достығы коронавирус кезінде сынақтан өтті, пандемия соққысына төтеп берді. Бұл өтіп бара жатқан жылдағы екіжақты ынтымақтастықты дамытудағы ең бағалы нәтиже», – деді ол.Тауар айналымы да, инвестиция да жоспардан асып түсті
Пандемия аздап аяқ тартқан соң Қытай экономиканы қалпына келтіруге кірісті. Екінші тоқсаннан кейін экономика сауыға бастады да, ЖІӨ 3,2 пайыз болды, үшінші тоқсанда 4,9 пайызға жетті. Ал төртінші тоқсанда ЖІӨ 5 пайыздан асады деген болжам бар. 2020 жылдың қорытындысы бойынша Қытайдағы ЖІӨ өсімі 2 пайыздан жоғары болуы мүмкін. Әлем елдерінде тауар айналымы құлдырап жатыр. Ал Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар айналымы қаңтар мен қазан айында 18 млрд 200 млн АҚШ долларына жетіп, былтырғы кезеңмен салыстырғанда 2,3 пайызға өсті. Соның ішінде Қытайдың Қазақстанға экспорты 6,2 пайызға төмендесе, Қазақстаннан келген импорт 13,7 пайызға өсті. Әрине, локдаунддар мен экономикалық дағдарыс кезеңінде бұл көрсеткішке қол жеткізу оңай болған жоқ. «Осы тұста айта кететін жайт, екі ел арасындағы экономикалық қатынас бәзбіреулер айтып жүргендей, Қазақстанға ешқандай қауіп әкелмейді. Сондықтан ондай қауесетке жол бермес үшін екі ел арасындағы қарым-қатынасты ашық жариялап отыруымыз керек. Мысалы, «Қытай көршілерін қарыз құрсауына алып жатыр» деген әңгімеге Қазақстанның Қаржы министрлігінің ресми сайтынан алынған дерекпен жауап берсем деймін. Онда 2020 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша, Қазақстан қарыз алған елдердің үштігінде Нидерланд, Ұлыбритания және АҚШ тұр. Осы үш елден алған қарыздың көлемі басқа елдерден алған қарыздың 50 пайызға жуығы, нақтылап айтсам – 49,7 пайыз. Осы тізімде Қытай 5-орында, Франциядан кейін тұр. Міне, осы статистиканың өзі көп нәрсені айтып тұр деп ойлаймын», – деді елші.Трансшекаралық көлік қатынасы – жетістік кепілі
Елші келтірген дерекке сүйенсек, Қытайдың Қазақстан экономикасына құйған тікелей инвестициясы биылғы алғашқы 9 айда 360 млн АҚШ долларына жетті. Бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 80 пайызға жоғары. Елші екі ел арасында атқарылған биылғы жұмыстардың ішінде елеулі жетістік ретінде трансшекаралық көлік қарым-қатынасын бөле-жара айтты. Себебі қазан айының соңында Алашаңқай–Достық теміржолы арқылы Қытай–Еуропа бағытындағы пойыз саны 4 мыңға жеткен. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 45 пайызға көп. Ал Қорғас арқылы 1-3 тоқсан аралығында 4 390 контейнер пойызы өтіпті. Бұл былтыр мен алдыңғы жылғы көрсеткіштен әлдеқайда жоғары. «Егер бұл жетістікке қалай жеттіңіздер?» деп сұраса, Қытай экономикасы карантиннен кейін күткен мерзімінен бұрын қалпына келіп, экспортқа да, импортқа да үлкен қажеттілікті көрсетті деп жауап берер едім. Осы мысалдан біз Елбасының Қазақстанның транзиттік әлеуетін анықтау тұжырымдамасын жасаудағы көрегендігін, сондай-ақ екі ел басшыларының «Бір белдеу, бір жол» бастамасын Қазақстанның жаңа экономикалық саясатымен, «Нұрлы жол» идеясымен біріктіру туралы идеяларының тиімділігін көреміз. Себебі егер көлік инфрақұрылымын жақсартуға уақытылы инвестиция салынбағанда қазіргі жетістіктер де болмас еді», – дейді ол. Онлайн брифинг кезінде Қазақстан мен Қытайдың бірлескен 50 жобасына қатысты сұрақ та қойылды. Елші бұл жобалардың халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталғанын, алдын ала есеп бойынша қосымша 25 000 жұмыс орны құрылатынын жеткізді. Бүгінге дейін 50 жобаның ішінде жалпы құны 4 млрд АҚШ долларына 16 жоба іске қосылған. «Мысалы, Жамбыл облысының Жаңатас қаласында қуаты 100 кВТ гидростанса биыл қыркүйекте іске қосылды, бұл – Орталық Азиядағы ең ірі гидростанса. Ал маусым айында Алматы облысында 50МВт қуаты бар күн электр стансасы пайдалануға берілді. Атырау облысындағы газ-химия кешені құрылысының 70 пайызы жүзеге асырылды, келесі жылы іске қосамыз. Қызылордадағы шыны зауыты да келесі жылы ашылады. Биылғы қыркүйекте Қарағанды ферробалқыту зауытының құрылысы аяқталды. Бұл жобалар индустрияландыруда маңызды рөл атқарады және екі елдің іскерлік байланысының арқауына айналады», – деді Чжан Сяо.Қытай вакцинасы әлем игілігі үшін
COVID-19 вакцинасын жасауда Қытай көш бастап тұр. Бұл елде жасалған вакцинаның бесеуі қазір клиникалық сынақтың III фазасынан өтіп жатыр. Санаулы күннен соң сатылымға шығатын вакцинаның тиімділігі 90%-дан асады. «ҚХР төрағасы Си Цзиньпин Қытай жасаған COVID-19 вакцинасы әлемдік қоғам игілігі екенін мәлімдеді. Ал Сыртқы істер министрі Ван И Қытай вакцинасы достас, көрші елде мен Белдеу бойындағы елдерге жеткізілетінін мәлімдеді. Бұл біздің халықаралық қауымдастық алдындағы салтанатты уәдеміз. Сол уәдеде тұру үшін Қытай қазан айында COVAX халықаралық бағдарламасына қосылды», – деді ол. COVAX бағдарламасы вакцинаға бүкіл әлем халқының қолжетімділігін қамтамасыз етуді көздейді. Қытай тарапы вакцина бай елдерде ғана болмауы керек, ол вакцинаны қажет етіп отырған әлем елдерінің бәріне қолжетімді болуы тиіс деген ұстанымда. Елші мырза жуырда өткен Шанхай ынтымақтастығы ұйымының отырысында ҚХР төрағасы ШЫҰ-ға мүше елдердің эпидемияға қарсы қызметтер арасында «жедел желіні» іске қосуды ұсынғанын еске алды. Бұл трансшекаралық инфекция жұқтыру кезінде ақпарат алмасуды жеделдетуге мүмкіндік береді. «Инфекцияға ешқандай шекара тосқауыл бола алмайтынын ескерсек, бұл конструктивті ұсыныс деп санаймын. Бір елде пайда болған инфекция көрші елге жетіп үлгереді. Ал ШЫҰ-ға мүше елдер бір-бірімен шекара арқылы шектесіп жатыр. Сондықтан бізге ынтымақтастықтың осы механизмін де жолға қою керек деп ойлаймын», – дейді.Рухани байланыс жалғаса береді
Қытай мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастық экономикамен шектелмейді, білім және ғылым, мәдениет саласында да жалғасып келеді. Елшінің айтуынша, қазақстандықтар тарапынан қытай тілін үйренуге, қытай мәдениетін тануға қызығушылық жоғары. Коронавирусқа дейін Қытайдың үздік жоғары оқу орындарында 15 мыңнан астам қазақстандық білім алды. Бұдан бөлек, Қазақстандағы ЖОО-да, Конфуций институтында қытай тілін үйреніп жүргендер көп. «Қытайда да қазақ тілі мен мәдениетін оқып-білуге қызығушылық жоғары. Бүгіндері Қытайдың түрлі ЖОО-да Қазақстан туралы 6 орталық жұмыс істейді. Қазақстанда оқитын Қытай студенттері де қысқа мерзімде қазақ тілінде еркін сөйлейтін деңгейге жетіпті. Мен олармен сөйлесіп отырып, тіл үйренудегі нәтижесіне таңғалдым», – деді елші. Екі ел арасындағыбілім мен мәдениет саласындағы іс-шаралар пандемияның алғашқы кезеңінде тоқтап қалғанымен, ақпараттық технологияның көмегімен онлайн режимде өте бастады. Мысалы, «Қытай тілі көпірі» конкурсы, қытай тілін үйрететін жазғы онлайн мектеп, қытай тілін үздік орындаушылар конкурсы қатысушылар тарапынан оң баға алыпты. «Біздің байқауға қатысушылардың арасында 6 жастағы баладан 70-тегі қарияға дейін бар. Барлығы да белсенді. Байқауға қазақстандықтар ғана емес, таяу және алыс шетелдіктер де қызығып жатыр», – дейді. Чжан Сяо өзінің дипломат ретіндегі ең негізгі жұмысы не екенін айтып берді. Ол Қазақстанда өмір сүріп жатқан Қытай азаматтарының амандығын қамтамасыз етуді ең негізгі міндеті санайды. «Мен олардың әрқайсының қауіпсіздігі мен коронавирусқа шалдықпауы үшін бар күшімді саламын. Бұдан бөлек, екі елді рухани жақындастыру үшін жұмыс істеймін», – деді. Бүгіндері Қазақстан мен Қытай азаматтары үшін екі елдің шекарасы жабық. Шегенделген шекара қашан ашылатыны белгісіз. Коронавирустың беті қайтып, баяғы барыс-келіс жанданса, елші мырза мәдени байланысты нығайтуға бағытталған жоспарын жүзеге асыруға дайын. Айтқандай, елшінің сол жоспарына кез келген қазақстандық ұсыныс-тілегін білдіре алады.Халима БҰҚАРҚЫЗЫ