Әлемде 14 жасқа дейінгі 182,9 миллионнан астам көзі қыли бала бар. Соның ішінде Еуропада – 7,58 млн, ТМД елдерінде 4,97 млн бала қылилық дертінің азабын тартады. Ал кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, елімізде 100 мыңнан астам баланың көзі қыли. Сол үшін офтальмологтер бала бойынан қылилық белгісін байқаған бетте дәрігерге жүгіну керегін айтады. Жалпы, қылилықты емдеу мүмкін бе? Бұған смартфонның әсері бар ма?
Қылилық қалай пайда болады?
«Ана мен бала» орталығының қызметкері Венера Садықбекова балаға 6 ай толса да, көздегі қылилық жоғалмаса, дәрігер-окулистің кеңесін алу керегін жазған. Мысалы, сәбилерде қылилық сирек кездеседі десек те, бұл көзге қауіп төніп тұрғаны жайында дабыл болуы мүмкін. Яғни, туа біткен катаракт. Ал көбінесе 2-3 жастағы балалар арасында қылилық жиі кездеседі. Өйткені бұл кезде екі көздің қалыпты қызметі орнығады. Көру қабілеті бұзылған балаларға арналған КММ №23 «Алтын бесік» балабақшасының меңгерушісі Гүлнар Нұрмағамбетқызы қылилықтың тұқым қуалауы мүмкін екенін айтады. Одан бөлек, түрлі жарақат, ми аурулары, тұмау, қызылша сияқты ауру салдарынан қылилық пайда болады. Әрі психикалық жарақат та көздің қылилануына әсер етеді. Қызығы, балалардың көз қылилығы сан түрлі сипатқа ие. Бірінің диагнозы екіншісіне ұқсамай жатады екен. Бұл қалай дерсіз? «Қылилық туа біткеннен және жүре пайда болады. Дәрігерлер қылилықты бала өмірге келген күннен-ақ байқай алады. Мұның бәрін анықтау үшін, бала көзін толық ашып, бас-сүйегі қатуы керек. Содан кейін қылилықтың ішкі, сыртқы түрі бар. Бұл түрлерін бала белгілі бір жасқа келгенде анық байқаймыз. Мәселен, баланың көздері мұрынға немесе самайға қарай, үстіге немесе астыға қарай ауытқиды. Скиаскопия арқылы тексеру жүргіземіз. Иә, қылилықты емдеуге арналған операцияны 5-6 жаста жасайды. Ал 3 жасқа дейін ешқандай хирургияны араластырмай емдеуге тырысамыз»,– дейді офтальмолог Гүлжахан Ахинқызы.«Гаджетті қылилық» деген не?
Офтальмологтермен әңгімелескенімізде қылилықтың 20-дан астам түрі болатынын білдік. Оның ішінде жиі кездесетінін бірнеше түрі бар екен. Мәселен, аккомодациялық қылилықты көз кемістігін (аметропия) түзету арқылы емдеуге болады. Ал аккомодациясыз түрінде аметропияны түзетсе де, қылилық қалып қояды. Одан бөлек, қылилық оң көзге, кейде сол көзге ауысып тұрады. Бәрінен көзді қозғалтатын бұлшық ет қызметінің бұзылуы қатерлі. Өйткені мұның соңы көздің нашар көруіне әкеледі. Сондықтан офтальмологтер баланың көзінен кемістікті байқай сала, емдеу қажет екенін ескертеді. Дәрігерлер айтқандай, ертерек емделсе, қылилықтың жазылатыны ақиқат па, аңыз ба?
Мәселен, қылилық көздің оптикалық ақауы әсерінен болса, дәрігерлер көзілдірік тағуға нұсқау береді. Көзілдіріктің оң көзіне, сол көзіне кезек-кезек 3 күн немесе 1 апта аралықта оклюдор тағады. Бұл әдістің айтарлықтай пайдасы бар. Мысалы, Зәуре Бексұлтанқызының айтуынша, ұлы 5 жасқа толғанда көзінде миопия мен қылилық бары анықталған. Дәрігер егер көзілдірікті уақытылы тағып, оклюдормен жұмыс істесе, қылилықты жоюға болатынын айтқан. Әрі миопияны емдеуге көз жаттығулары таптырмас ем екенін атап өткен. Айта кетерлігі, қылилықты көзілдірікпен емдеу 1-2 жылға созылады.
«Ұлым 7 айға жуық уақыт көзілдірік тақты. Кішкентай бала болғасын барынша қадағаладық. Сенесіз бе, дәрігердің нұсқауы нәтижесін берді. Балам мүлде көзілдірік тақпайтын болды. Алайда бастауыш сыныпты бітірген соң қайта алыстан көрмейтінін байқадым. Содан қайта көзілдірік тақты. Бірақ қыли емес», – дейді ата-ана.
Ата-ананың пікірінен кейін бізде сұрақ туды. Жаңа технология ғасырында гаджеттің қылилыққа әсері бар ма екен?
«Иә, қазір бұл Еуропа мен Ресейде белең алды. Мұны дәрігерлер «гаджетті қылилық» дейді. Өйткені балаларды тексергенде көру қабілеті мен рефракция жақсы. Бірақ көзі қыли. Тағы да айтайын, қылилықты дер кезінде емдемесе, баланың көру қабілеті нашарлайды. Көру қабілеті 20%-дан аспай қалады. Тіпті, көзі 10% ғана көріп, 3D форматтағы дүниелерді мүлдем көрмейді», – дейді офтальмолог.
Дәрігердің айтқандарын уақыты орындау қажет. Ал көзі қыли 1,5-2 жастағы бала көзілдірік тағуы шарт екені тағы бар. Әрине, ол баланың көзін оптикалық жолмен емдеу мүмкін болса. Сол үшін елордада көру қабілеті бұзылған балаларға арналған КММ №23 «Алтын бесік» балабақшасы жұмыс істейді. Меңгерушісімен тілдескенімізде балабақшаға келетіндердің арасында көзі қыли балалар көп екен. Әрі Гүлнар Нұрмағамбетқызы жоғарыда офтальмолог атап өткендей, көзі -8-ге дейін көрмейтін 4 жасар бала барын айтты. Жалпы, балабақшадағы 40 шақты баланың мүмкіндігі шектеулі.
Ата-аналардың әрекетіне таңырқаймын
Арнайы балабақшада көру қабілеті бұзылған 138 бала бар. Меңгеруші Гүлнар Нұрмағамбетқызының айтуынша, офтальмолог пен 2 ортоптист-медбике балалардың көзін емдейді. Одан кейін балалармен педиатр жұмыс істеп, әдіскерлер де барынша көмектеседі. Мекемеде амблиокор, синоптофмор сынды емдеуге арналған заманауи құралдар бар. Десе де, балабақша меңгерушісі ата-аналар мұндай балабақша барын біле бермейтінін айтады. «Бірде бір ата-ана қоңырау шалды. Көру қабілеті бұзылған балаларға арналған балабақшаның барын бұрын білмепті. Ізденбегеніне өкінетінін айтты. Мысалы, тағы бір ата-ана бастапқыда баласының көру қабілеті бұзылғанын байқаған, бірақ мән бермеген. Кейінірек тексерістен өткенде, баланың көзі нашарлап кеткен, -8-ге жетіпті. Баласын балабақшаға әкелді. Ол да өзгерісті байқаған бетте тексертпегеніне, мән бермегеніне өкініп жүр. Байқағаным, ата-аналар баласының көзілдірік тағатынына ұялатын сияқты. Балабақшаға кіретін кезде көзілдірігін кигізіп, шығатын кезде қайта сөмкесіне салып қояды. Ал балаға айналаны көру, тіршілікті бақылау қызық емес пе? Осындай ата-аналарға таңырқаймын», – дейді педагог Гүлнар Нұрмағамбетқызы. Сондай-ақ балабақша меңгерушісі биыл 40 шақты орынның бос тұрғанын айтты. Мұны олар карантин жағдайымен байланыстырып отыр. Меңгерушімен, балабақша қызметкерлерімен әңгімелескенде көз аурулары туралы білімін үздіксіз жетілдіретінін байқадық. Елорда әкімдігінің мәліметінше, Нұр-Сұлтан қаласында 18 жасқа дейінгі көру қабілеті төмен 180 бала бар. Одан бөлек, астанада 10 мың балаға ерекше білім беру керек. Сол үшін әкімдік көру қабілеті төмен балаларға арналған балабақша құрылысын бастап кеткен. Бастапқыда мекеме биыл қолданысқа берілетіні айтылған-ды. Қазір құрылыс жалғасып жатқан сыңайлы. Мәлімет бойынша, әлемде әрбір елуінші баланың көзі қыли. ТМД елдерінің ішінде Украина қылилықты емдеп жазу үшін барын салып жүр. Өйткені елдегі қыли балалардың саны жыл сайын көбейіп жатыр. Елімізде де оптикалық және операциялық жолмен емдеу жолға қойылған. Сол үшін дәрігерлер «қылилық өсе келе түзеліп кетеді» деген қанқу сөзге ермеуге шақырады.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ