Теміртау қаласында «Арселор Миттал» компаниясының мердігер ұжымдары GEBO ЖШС, «Арсенал Стил» ЖШС, KZ IMPEX ЖШС-нің үш жүзден астам қызметкері жалақыларын ала алмай отыр.
Жоғарыда аталған үш мердігер компанияның жұмысшылар алдындағы қарызы 10 млн теңгеден асып кеткен. Жұмысшылар болса кімге шағынарын білмей қиналуда. Оларға «фирма банкрот болды, басқа жақтан жұмыс тап» дегені белгілі болды.
«Арселор Миттал Теміртау» компаниясының баспасөз қызметі бұл келеңсіздікке өздерінің қатысы жоғын айтып, мәселеге мердігер ұйымдар жауапты деп мәлімдеген. Алайда биліктегілер үш жүзден асқан жұмысшылардың жалақысыз қалуына өндіріс алпауыты «Арселор Миттал Теміртау» компаниясының тікелей ықпал етіп отырғанын айтып отыр. Аталған компанияның GEBO ЖШС, «Арсенал Стил» ЖШС, KZ IMPEX ЖШС мердігерлік ұйымдары жұмысшыларына жалақы төлемеген. Компанияның аталған үш ұйымға атқарылған жұмысқа қаржы аудармауы жағдайды ушықтыра түскен. «Арселор Миттал Теміртау» АҚ даулы жағдайдан кейін әлгі үш ЖШС есепшотына 30 млн 800 мың теңге аударғаны да белгілі болды.
Бұл Теміртаудағы дау болса, жалпы Қазақстанда жыл басынан бері жалақы берешегіне жол берген кәсіпорын басшыларына 136 миллион теңге айыппұл салынған. Бұл туралы Үкімет отырысында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Біржан Нұрымбетов мәлімдеді. «2018 жылдың басымен салыстырғанда жалақы берешегі 34 пайызға немесе 744 миллион теңгеге, жыл басынан бері 560 млн теңгеге төмендеп, қазіргі таңда 1 млрд 420 млн теңгені құрады. Берешектің басым бөлігі Нұр-Сұлтан және Алматы қаласына, Ақтөбе облысына тиесілі», – деді Біржан Нұрымбетов.
Министрдің айтуына қарағанда, жыл басынан бері берешекке жол берген кәсіпорындар басшыларына 1 200 ұйғарым беріліп, 136 миллион теңге айыппұл салынған. «Қабылданған шаралардың арқасында 36 мыңдай жұмысшының құқығы қорғалып, 5 млрд теңгенің ағымдағы берешегі өтелді. Шараларды күшейту мақсатында бүгінгі таңда еңбек инспекторларының ұйғарымын сот органдарының атқару құжаттар тізбесіне енгізу және жұмыс берушілердің жалақы төлемегені үшін әкімшілік жауапкершілікті күшейту мәселесі шешілуде», – деді ол.
Біреулер жұмыстан заңсыз қысқартуға ұшырап жатса, тағы біреулерінде жалақы дауы өзекті болып қала бермек. Ал әділет іздегендерге тілекшілер мекеме мемлекеттік немесе жекеменшік болсын, жалақы беру нормасы барлығына бірдей екенін айтады. Еңбек кодексінің 134-бабы «Жалақы төлеудің тәртібі мен мерзімдері» бойынша жалақы айына кемінде бір рет немесе келесі айдың бірінші онкүндігінен кешіктірілмей төленуі тиіс. Заң бойынша оның барлығы еңбек шартында немесе ұжымдық шартта көрсетіледі. Жалақы шартта көрсетілген мерзім бойынша берілуі керек әрі еңбек шартында көрсетілген мерзімнен кешіктірілмеуі тиіс. «Шарт жасасқан кезде ол құжатта нақты күндер белгіленеді. Мысалы, әр айдың осындай жұлдызында төленуі тиіс деп көрсетіледі. Яғни, жалақы нақтыланған мерзім бойынша аударылуы керек немесе қолма-қол берілуі мүмкін. Мұнда жұмыс берушінің жалақыны ұстап отыруға немесе кешіктіруге еш құқығы жоқ. Жұмысшы жалақыны кешіктірген жағдайда Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 87-бабы (Еңбекке ақы төлеу жөніндегі талаптарды бұзу) бойынша жаза қарастырылады», – дейді адвокат Тілеужан Жұмабекұлы.
Оның айтуынша, жалақы кешіктірілсе, басшылық айыппұл төлеуге міндеттеледі. Жұмыс берушіге қатысты әкімшілік шара қолданылады. Басшылықтан 15 күн ішінде жауап қайтарылмаса, Еңбек инспекциясына шағымдану қажет. Еңбек инспекциясы сол мекемеге толықтай тексеріс жүргізеді. Кешіктірілген әрбір күнге өтемақы алуға құқығы бар. Бірақ жұмыс беруші сонда да жалақыны кешіктіріп, оны уақытылы төлеуден және өтемақы төлеуден бас тартса, басшылығына қатысты әкімшілік тәртіпте сотқа арыздануға болады. Инспекция сотқа жолдама береді де, қызметкер ақшасын сот арқылы азаматтық тәртіпте өндіріп ала алады.
Ал ұйым ешбір қарсылықсыз еңбек шартындағы ережелерді орындаса, бұл мәселені сотсыз-ақ шешуге болады. «Қызметкердің расында да еңбек шартында көрсетілген мерзімде жалақы алмай жүргені анықталса, әкімшілік шара қолданылып, көрсетілген сомалар өндіріледі. Барлығы ұйымға байланысты – шағын кәсіпкерлік пе, коммерциялық ұйым немесе ірі кәсіпкерлік ұйым. Мысалы, ай сайын 100 мың теңге жалақы аласыз. Сіздің жалақыңызды бір ай кешіктіретін болса, Ұлттық банк бекіткен пайыз бойынша ақшаны өтеп алуға болады. Былайша айтқанда, кешіктірілген әрбір күнге ақша өтеп алуға құқығы бар. Бұл – қызметкерге төленетін өтемақы. Жұмыс беруші ақшаны заңсыз ұстағаны үшін заң бойынша ақша төлеуі тиіс», – дейді ол.
Осы ретте адвокат бірінші кезекте жұмыс беруші мен жұмыскер арасында шарт жасасуға кеңес береді. «Еңбек шарты жасалмаған жағдайда жұмыс беруші «бұл адамды танымаймын» деуі әбден мүмкін. Сондай-ақ мынадай жағдайлар болуы мүмкін. Еңбек шартында жалақы әр айдың оныншы жұлдызында берілетіні көрсетілсе, бірақ ол күн сенбіге немесе мереке күніне түсіп қалса, жалақы дүйсенбіде немесе мерекелер өткен соң аударылуы мүмкін. Мұнда ешқандай заңбұзушылық жоқ», – дейді Тілеужан Жұмабекұлы. Иә, жалақы дауы ешкімге де абырой әпермесе керек. Өйткені кім болса да, өз маңдай тері, табанақысымен тапқан ақшасын уақытында алғаны дұрыс-ау.