Еліміздің шығыс өңірін газбен қамту үшін Ресейдің «Сила Сибири – 2» газ құбыры жобасына қатысу мәселесі қарастырылып жатыр. Бұл әңгіме Парламент Сенатында 2020-2022 жылдарға арналған бюджетті талқылау кезінде айтылды. Үкімет басшысы Асқар Мамин сенаторлардың сұрағына жауап бере келе: «Шығыс Қазақстан облысында қазіргі уақытта белгілі бір аудандарды газбен қамтамасыз етіп отырған шағындау кен орны бар. Дегенмен өңірдегі экологиялық ахуалды ескере отырып, толықтай газдандыруды қарастырып отырмыз. Келешекте жүзеге асырылатын «Сила Сибири – 2« жобасына қатысу нұсқасын қарастырып жатырмыз. Мұндай жоба бар, қазір талқылану үстінде», – деді.
Премьер-Министрдің айтуынша, ел үкіметі Ресейге газ құбырын Қазақстан аумағы арқылы өткізуді ұсынған. «Қазіргі уақытта «Сила Сибири – 2» жобасы арқылы өтетін газ бағасын келісіп жатырмыз. Ресейлік тарапқа Қытай нарығына шығатын құбырды Қазақстан аумағы арқылы өткізуді ұсындық», – деді ол.
А.Мамин сонымен қатар Семей мен Өскемен қалаларын Барнауылдың газ тарату жүйесіне қосу нұсқасы да қарастырылып отырғандығын айтты. «Бұл екі жоба бойынша да тиісті жұмыстар жүргізіліп жатыр. 2020 жылдың І тоқсанында бізде нақты түсінік болады. Содан кейін депутаттық корпусты қандай шешім қабылданғандығы туралы хабарландырамыз», – деді А.Мамин.
Ресейдің Қытайға көгілдір отын жеткізетін «Сила Сибири – 2» газ жобасының нақты қай уақытта іске қосылатыны белгісіз. Себебі одан бұрын қолға алынған тағы бір жоба – «Сила Сибири» құбыры күні кеше ғана, 2 желтоқсан күні пайдалануға берілді. РФ президенті Владимир Путин мен ҚХР төрағасы Си Цзиньпин телекөпір режимінде жобаны ресми ашып берді. Ресейдің Чаяндинский кен орнынан Қытайдың шекарасына дейін 2 200 шақырымға созылған құбырдың экспорттық мүмкіндігі 2025 жылы жылына 38 млрд текше метрге жетеді делінген. Әзірге жылына 5 млрд текше метр көлемін жеткізеді. Жобаның екінші кезеңінде Иркутский облысындағы Ковыктинский кен орнынан Якутия жеріндегі Чаяндинский кен орнына дейін 800 шақырымдық тағы бір құбыр тартылады. Яғни, болашақта «Сила Сибири» газ құбырының жалпы ұзындығы 3 000 шақырымды құрамақ.
Ал Қазақстан үкіметі қарастырып отырған «Сила Сибири – 2» газ құбыры Батыс Сібірдегі газ кеніштерінен жылына 30 млрд текше метр газ жеткізеді деп күтіліп отыр. Әуелгіде «Алтай» жобасы атанып, кейіннен «Сила Сибири – 2» деген атау берілген жобаны жүргізудің өзі Мәскеудің бюджетіне бірталай шығынға түспек. Өйткені Сібір өлкесіндегі халықтың тығыздығы мен газ тұтынуға деген әлеуеті анау айтқандай үлкен емес. Құбырды Қытай шекарасына жеткізгенге дейінгі қашықтықта газды жолшыбай тұтыну көрсеткіші жылына есептегенде 4 млрд текше метрдің төңірегінде ғана. Бұл – «Газпром» компаниясы үшін өте аз көрсеткіш. Сондықтан негізгі үміт тек Қытай нарығында жатыр. Кейбір деректерде 2035 жылға қарай ҚХР-дың газ тұтыну көрсеткіші 80-100 млрд текше метрге жететіні айтылады.
Әйтсе де, Қытай үшін басты мәселе газ бағасын төмендету. Негізгі импорт көлемін Түркіменстанның арзан газымен толтырып отырған ҚХР Ресей ұсынған бағаға газ сатып алуға асыға қоймайды. Әбден пісіріп, өзіне ыңғайлы бағаға келіскен кезде барып келісімін беретіні анық. Мәселен, күні кеше ашылған «Сила Сибири» құбырымен газ жеткізу келісімі 2014 жылы жасалғанымен, нақты нәтижеге бес жыл уақыт кетті. Бұл тұрғыда «Сила Сибири – 2» жобасының қашан іске қосылуын тап басып айту қиын. Ресми Бейжің дәл қазір батыстың санкция қыспағында отырған Ресейдің газ экспорты құнын түсіре түскенін қалайды.
Айтқандай, Ресейдің «Сила Сибири – 2» газ жобасына Моңғолия мемлекеті де «құда түсіп» отырғаны белгілі. Моңғолия үкіметі қыркүйек айында аталған құбырды өз территориясы арқылы өткізуді сұрап, ұсыныс тастады. Мәскеу бұл ұсынысқа нақты келісім бергенін ресми айтпағанымен, Кремльден «бұл ұсынысты әлі де қарастырамыз» деген емексіткен жауаптар БАҚ-та жарияланды. Дегенмен Моңғолия тарапынан түскен ұсыныс экономикалық тұрғыда аса маңызға ие деп айту қиын. Себебі ол елдің тұтыну нарығы үлкен емес, халқының саны 3 миллионның айналысындағы мемлекеттің тұтыну көрсеткіші 3 – 3,5 млрд текше метрдің төңірегінде ғана. Оның үстіне жері үлкен Моңғолиядан халық шашырай орналасқандықтан, газ тарту шығынды ақтауы қиын.
Сондықтан Мәскеу тарапы Моңғолиядан бұрын Қазақстан ұсынысын қарастыратыны сөзсіз. Біріншіден, Қазақстан Ресей үшін бір ЕАЭО-тағы ел. Екіншіден, газ құбырын Қазақстанның ыңғайына қарай жүргізсе, жол бойында жаңа нарық табады. Бір ғана Шығыс Қазақстандағы ірі кәсіпорындарды қоспағанда 1 млн 379 мың (2018) тұрғын тұтыну нарығын білдіреді. Одан бөлек, жалғыз ШҚО емес, газ құбыры тартылса Павлодар облысы мен Алматы облысының бірнеше ауданы тұтыну ауқымын кеңейте түсері анық.
Десе де, ел үкіметі қарастырып отырған екі нұсқа Барнауылдың газ тарату жүйесі арқылы Өскемен мен Семей қалаларын көгілдір отынға қосу мен «Сила Сибири – 2» газ құбырына қосылудың қайсысы тиімді болатыны келесі жылы анықталады. Қазақстанның ұсынысына Кремльдің қандай шарт қоятыны да сол уақытта мәлім болмақ.