Әділет министрлігі мен «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ АҚ Анатол Стати, Габриэль Стати, Ascom S. A. және Terra Raf Trans Traiding Ltd.-ге (Стати) қарсы Нидерланды жоғарғы сотындағы процесте табысқа жетті. 2020 жылғы 18 желтоқсанда Нидерланд жоғарғы соты Стати мен Қазақстан ара- сындағы дауға байланысты KMG Kashagan B.V. компаниясындағы «Самұрық-Қазына» АҚ акцияларына тыйым салуға қатысты Амстердам апелляциялық сотының 2019 жылғы 7 мамырдағы шешімінің күшін жойды.
Жылдарға жалғасқан сот отырыстары
Молдавиялық бизнесмен Анатол Стати мен Қазақстанның соттасып жүргеніне 10 жылдай уақыт болды. 2013 жылы сот қазақстандық мұнай кен орындары мен газ өңдеу зауытына салған инвестициялары жоғалғанына байланысты Қазақстанды Статиге 500 млн доллар өтемақы төлеуге міндеттеген. Дегенмен қазақстандық тарап бұл шешіммен келіспеген болатын. Одан бері бірнеше елде бірнеше сот отырысы өтті. Былтыр қарашада еліміздің Әділет министрлігі Стокгольмдегі аппеляциялық сотқа өтінім берді. Ондағы талап – өтемақы төлеуге міндеттеген шешімді жоққа шығару. Әрі Статиді қазақстандық саясаткерлер мен мемлекеттік қызметкерлерге пара берді деп айыптап отыр. Желтоқсанда Люксембург және Брюссель соты Қазақстан талабын кері қайтарды. Статидің жағы сот процедуралары аясында Қазақстанның Ұлттық қорына тиесілі төрелік шешім бойынша төлемдерді қамтамасыз етуге арналған 530 млн долларды «қатырып» қойған болатын. Одан бөлек, 6,25 млрд доллар болатын Қазақстан активтері Нидерланды, Люксембург, Швеция соттарының шешімімен ареске қойылған. Сөйтіп, 2020 жылдың 18 желтоқсанында Нидерландының жоғарғы соты Амстердам апелляциялық сотының KMG Kashagan BV-дегі «Самұрық-Қазына» АҚ акцияларына арест қою туралы шешімін қайта қарайтын болды. БҰҰ мемлекеттердің юрисдикциялық иммунитеті мен меншігі туралы бапқа сүйене отырып, мұны халықаралық дәстүрге балап, істі Гаага апелляциялық сотына қарауға жіберді. Демек, енді акцияларға тыйым салу-салмау мәселесін Гаага соты қарайды деген сөз. Қазақстан осы ретте әділ шешім шығып, арестің заңсыз екенін растайды деген сенімде. «Қазақстан өз инвестициялық климаты мен өзінің бірқатар заңды инвесторын қорғауға барын салады. Сонымен бірге алаяқтықпен, қылмыстық жолмен және жемқорлықпен алынған қаражатты жекешелендірумен де күресуге даяр. Міне, сондықтан Қазақстан өзінің инвестициялық жүйесін жүйелі түрде инвестицияларды қорғау қалқанының артында жасырынып жүрген Стати тарапымен теріс пайдалануға қатысты құқықтық шараларды әшкерелеуге, бағалауға және қабылдауға өз жауапкершілігінен құқық үстемдігі қағидатына сәйкес бас тартпайды» деліген Әділет министрлігі таратқан хабарламада.Стати алаяқ па?
Осы күнге дейін Стати жағы заңды іс атқарғандай кейіп танытып, алаяқтық операцияларды іске асырғанына Қазақстан сенімді болып отыр. Мысалы, әлемдегі ең алдыңғы қатарлы бухгалтерлік фирма Pricewaterhouse Coopers (PwC) Стати тарапы Қазақстаннан 1,5 млрд доллардай қаражатты жалған компаниялардың офшорлық есепшоттарына аударған деген байлам жасап отыр. Осылайша, Стати қазақстандық операциялық компанияларды алдап, жүйелі түрде тонап отырған. Ал сырт көзге бәрін керемет, табысты деп көрсетіп, жалған қаржылық мәліметтерді өз пайдасына қолданған. Ол аз болғандай, арбитраждық шешім үшін де қаржылай есепті өтірік құрастырған. Соның арқасында Қазақстаннан 497 млн доллар өтемақы өндіріп алуды мақсат тұтқан. Айтқандай, осыған дейін істі бірнеше елдің соты қарады. Ендеше алаяқтық пен ақша жымқыру деректері жайлы қашан белгілі бола бастағанына назар салсақ. 2013 жылы төрелік шешім шыққанын айттық. Міне, содан кейін біртіндеп шындық жағаға шыға бастады. Оған бір дәлел ретінде Стати тарапының қаржы директоры Артур Лунгудың куәлік еткен кезде KPMG аудиторларына жалған мәлімет бергенін мойындағанын айтуға болады. Сәуірде осылай айтылған соң тамызда Стати жақтың аудиторлары Қазақстанға салынған инвестицияларына қатысты барлық қаржылық есепті қайтарып алды.Сарапшылар не дейді?
Тәуелсіз әлемдік сарапшылар, оның шінде Deloitte, PwC, профессорлар Джордж Берманн мен Кристоф Шройер бар, дәлелдерді тыңғылықты қарап шығып, Стати тарапының жүйелі алаяқтықпен айналысқанын айтты. Яғни, әлгі төрелік шешімге де алдау арқылы қол жеткізген. Алдыңғы қатарлы әлемдік сарапшы Стефан Каселла «қаржы жымқырғаны үшін Стати тарапы кем дегенге Латвия және АҚШ юрисдикциясына сай қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін» деген еді. Қазір алаяқтық схемасы мен ақша жымқырғанына қатысты қылмыстық тергеу Люксембургте қаралып жатыр. Бұл белгілі болған дәлелдер төрелік шешім шыққан кезде қолда болмаған. Соған қарағанда Стати жағы трибуналды қасақана шатастырған сыңайлы. 2017 жылы Лондонның жоғарғы соты Статидің төрелік шешімге алдау арқылы қол жеткізгеніне қатысты бұлтартпас айғақтар бар деген еді. Бірақ Стати тарапы Англияда қаралуына қарсы шығып, фактілерді аз тексереді-ау деген басқа соттарға қарауға ұсынады. Бельгия соты биыл қарашада Қазақстанның алаяқтық туралы өтінімін қанағаттандырды. Нидерланд жоғарғы соты да апелляцияны қарап жатыр. Қазақстан әділдіктің ақ таңы ақыры бір ататынына сенімді. Соған орай соңына дейін күресуге бекініп отыр.Стати-Қазақстан ісі жайлы тобықтай
Қосымша дерек ретінде қысқа-нұсқа ақпарат бере кетсек. 1999 жылы Анатол Стати негізін қалаған Tristan Oil Ltd офшор компаниясы Қазақстанның Tolknynneftegaz және Kazpolmunay сынды екі мұнай компаниясынан акциялардың бақылау пакетін сатып алады. Осы еншілес компаниялар арқылы Tristan Oil Боранқұл және Толқын кен орындарын пайдалануға алады. 2005 жылы Tolknynneftegaz Боранқұл газ өндіру зауытының құрылысына кіріседі. Араға 3 жыл салып, екі тараптың арасында дау пайда болады. Тексере келе Tolkynneftegaz бен Kazpolmunay-дың салық заңнамасын бұзғаны анықталады. Лицензияда көрсетілгені жасалмай, мұнай өңдеу үшін емес, экспортталу үшін шығарылғаны белгілі болады. Бұл мәселені шешу үшін Статидің офшорлық компаниясы инвестициялық қордан 60 млн доллар несие алады. Оның ішінде 27 млн доллары салық наразылығын төлеуге жіберілуі керек болған. Нәтижесінде, Қазақстанның Экономикалық және жемқорлық қылмыспен күрес жөніндегі агенттігі 2002-2008 жылдары Статиге тиесілі екі қазақстандық компанияның басшысы 1 млрд доллар табыс тапқанын анықтайды. Яғни, осы уақытта олар магистральдік мұнай құбырлары арқылы мұнайды экспортқа заңсыз шығарған. Сот шешімі бойынша, қаражатты мемлекеттің пайдасына беру керек болған. Kazpolmunay директоры Сергей Корнегруц 4 жылға сотталып, Tolkynneftegaz басшысына халықаралық іздеу жарияланады. Статиге де сол кезде іздеу жарияланған еді. Ал Боранқұл газ өңдеу зауытының құрылысы уақытша тоқтатылады. Tristan Oil Ltd-мен арадағы келісімшарт үзіледі. Сөйтіп, Толқын мен Боранқұл «ҚазМұнайГазға» беріледі. Бұдан кейін Стати отбасы сотқа жүгініп, өтемақы талап етеді. Әрі қарай түрлі сот отырысы өтіп, не болғанын жоғарыда айтып өттік. Осыған ұқсас оқиға ретінде ЮКОС ісін айтуға болады. Бұл іс 2003 жылдан бері қаралып жатыр. Кремль ЮКОС-тың бұрынғы басшысы Михаил Ходорковский ұры екенін, салық төлемей, қаржы жымқырып кеткенін айтып айыптап отыр. Мұнда да төрелік шешім шыққан. Жақында ғана өткен Нидерланд сотында Ресейдің өтемақы төлеу туралы шешімді алып тастау туралы өтініші қанағаттандырылды. Тараптар жаңа жылдың басында тағы соттасуға дайындалып жатыр. Мұнай жүрген жерде мол ақша бар. Ал ақша бар жерде дау-дамай да көп. Бұл істердің соңы қалай болары белгісіз. Бірақ қай тарап болсын өліспей беріспеуге бекінген.Айша ЕРСҰЛТАН