Жаңа жылдан бастап мемлекеттік органдардың интернет- ресурстарына бір домен арқылы кіреміз. Яғни, министрліктер мен агенттіктердің, түрлі деңгейдегі әкімдердің ресми сайттары Gov.kz порталында қолжетімді болады. Бұл жоба бюджет қаражатын 2 млрд теңгеге дейін үнемдейді-міс. Бір қарағанда, тиімді көрінетін жобаға қарсы пікір де айтылып жатыр. Ол тарапты да тыңдадық. Әуелі ортақ платформаны ұсынушылардың ойына кезек берсек.
Жаңа жылды жаңа платформамен бастаймыз
Жасыратыны жоқ, министрліктер мен әкімдердің ресми сайттарынан іздеген ақпаратыңызды табу қиын. Жекелеген сайттарда іздеу қызметі жұмыс істемейді. Айта берсек, жыры көп. Бұл туралы ақпарат құралдарында талай жазылды. Ақпараттың ашықтығын қамтамасыз етеді деген ресми сайттардың сол міндетін атқара алмай отырғаны да сын садағына ілінген. Сыннан қорытынды шығарғандары сирек. Сөйтіп жүргенде мемлекеттік органдардың интернет-ресурстары ортақ платформаға біріктірілетіні белгілі болды.
Апта басында өткен Үкімет отырысында Қазақстанның Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Асқар Жұмағалиев бұл жобаға Сыртқы істер, Ішкі істер, Қорғаныс, Әділет министрліктері мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті дайындық жүргізіп жатқанын жеткізді.
– Жобаны тиімді жүзеге асыру үшін «Мемлекеттік қызмет көрсету туралы» заң жобасы жасалды. Аталған заң жобасында 6 кодекс пен 41 заңға толықтыру мен өзгерту енгізу көзделген. Осы іс-шаралардың нәтижесінде келер жылы халықтың цифрлы сауаты 80 пайызға көтеріледі. Мемлекеттік қызмет жедел және сапалы ұсынылады, – деді министр.
Айта кетейік, биыл озық технологияны тиімді енгізу үшін Денсаулық сақтау, Білім және ғылым, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі, Қаржы министрліктерінде «цифрлы» вице-министрлер тағайындалды. Алдағы уақытта Индустрия және инфрақұрылымдық даму, Энергетика және Ішкі істер министрліктерінде де «цифрлы» вице-министрлер тағайындау жоспарда бар.
Негізі бұл жұмыс былтыр Ақпарат және коммуникация министрлігі кезінде басталған. Сол кезде министрлік өкілдері мемлекеттік органдардың ресми сайттарын контентпен толтыруда ақпараттық ашықтық қамтамасыз етіледі деген. Әйтпесе, сөз басында айтқанымыздай, ресми сайтта орналастырылған ақпараттың жаңартылмауы, ақпараттың дұрыс көрсетілмеуі, көру қабілеті нашар адамдарға арналған қызметтің іске қосылмауы, мемлекеттік тілдегі ақпараттың жетіспеуі сияқты мәселелерді шешу үшін Ақпарат және коммуникация министрлігі мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарын бірыңғай платформаға біріктіру туралы шешім қабылдады. Бұл ретте Ұлыбритания тәжірибесі негізге алыныпты. Кейін бірқатар мемлекеттік органдарда құрылымдық өзгеріс болып, Ақпарат және коммуникация министрлігі Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі болып құрылды да, коммуникация саласы Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне берілді. Енді ортақ платформамен аталған министрлік айналысып жатыр. Биыл тамыз айында өткен «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» заңның орындалу барысына арналған жиында ортақ платформасының бета-нұсқасы таныстырылды. Жобаны жасаушылар қазақстандықтарға қажетті ақпараттың барлығын жаңа платформаға жинауға уәде берді. Ал бүгінгі қолданыстағы мемлекеттік сайттар екі жылдың ішінде жабылып бітеді. Енді мемлекеттік органдар мен әкімдіктер контент үшін ғана жауапты болады. Ал жаңалықтар мен мемлекеттік қызметтерді жаңартуды министрлік жауапкершілігіне алады.
Қауіпсіздігі күмәнді ме?
Мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарының бірыңғай платформаға біріктірілуін қолдамайтындардың бірі –
ІТ маманы Ерлан Оспан. Ол ортақ платформаның қауіпсіздігіне сенбейді.
– Иә, оппоненттерім «ойбай, бұл Cloud, жүктеме көбейген сайын қуаты да арта береді, анау-мынау» деуі мүмкін. Бірыңғай болғасын, қауіпсіздікті қамтамасыз ету де оңай деуі кәдік. Бірақ Қазақстанға мұндай топологияның және әкімшілік басқарудың үлгісі жарамсыз.
Мысалы, күні кеше даркнетте (заңсыз ақпарат пен қызметтер ұсынылатын жасырын интернет қауымдастықтар) Мәскеуде орнатылған бейнекамераларды қарау мүмкіндігі сатылатыны туралы хабар шықты. Бастапқы із кесу амалдары сатушылардың кәдімгі шенеуніктер екенін көрсетті. Айта кету керек, бұл оқиға қызметтік талаптар әлдеқайда сауатты жасалған Ресейде болып отыр. Мемлекеттік маңыздағы порталдарға кейде... жарнамалық баннер де орнатыла беретін біздің елде орталықтанған жүйедегі ортақ ақпарға кімдердің қол сұғатыны белгісіз. Бұл – ендігәрі бақылау тіпті мүмкін емес мыңдаған логиндер мен парольдер; Кеңесарық ауылына қыдыруға барып, шұғыл жұмыс шығып қалып, мектептің компьютерінен кірген Бағила апайдан қалған іздер. «Электронды үкіметті» пайдаланушы үшін цифрлы қолтаңба алғанда бәріңіздің парольдеріңіз «Aa123456» болған шығар, иә? Бұл да солай. Яғни, IT саласында масштабты жобаны басқару тәжірибесі бізде жоқ, – дейді ол.
Оның айтуынша, біздің елде IT мамандарға қызметтік инструкция да қалыптаспаған. Әсіресе, қауіпсіздік мәселесі жөнінен. Бәріміз кезінде біреу интернеттен көшіріп алып, жасай салған «Программист должен уметь: ...», «Программист должен знать: ...» деген инструкциямен жүрміз. Оларды жауапқа тартатын еш механизм жоқ.
– Кейде ірі компаниялардың қызметкері пайдаланып жүрген софтты көріп, бүкіл компанияны сазға отырғызуға «хакерлік» деп тануға тіпті келмейтін әншейін әрекеттермен сазға отырғызуға болатынын көріп, жағаңды ұстайсың. Бірақ мен жағамды ұстап қана қоямын, ал қаскөй не істеуі мүмкін? Тоқетері, қауіпсіздік мәселесі, оның ішінде – порталдарға супервизор құқымен кіріп, ақпарат ұрлау; бір бұрышта пайда болған ақау бүкіл жүйені опырып кету қаупі бар. Сексен сайт – ала-құла сексен серверде жатқаны жақсы. Ал өзара қандайда бір API-интерфейс арқылы байланысар еді. Бірегей платформа қауіпті. Мысалы, елдің бәріне таныс бір ғана мысал айтайын. Айтыңызшы, кейбір коллекторлар сіз туралы сонша мәліметті қайдан біледі? Міне, олар да «орталыққа» жең ұшымен жалғанған, – дейді Е.Оспан.
Ол сіздің үйдегі компьютер мен менің жұмысымдағы компьютердің және дәл осы тұрғанда «Шымкент–Самара» тасжолында кетіп бара жатқан шопырдың смартфонының арасында еш байланыс жоқ, бірақ үшеумізді әлдеқандай ресурсқа біріктірсе – тағдырлас болып шығатынымызды айтады.
ІТ маманның ұсынысы әр әкімдік пен жергілікті атқару органы сайтты автоном ұстауы керек дегенге саяды.
– Бұл ақпараттық саналуандыққа әкеледі. Ақыр аяғы – бұл дизайнға дейін ұжымның өз талғамына қарай шешуі болар еді. Біз алда, орталыққа алты ай бұрын хат жібергенімен, логотипін әлі ауыстыра алмай отырған Сорлысор ауданының сайтына куә боламыз, – дейді ол.
Оның пікірінше, әу баста ресми сайттарға қойылатын талап болуы тиіс еді. Техникалық тапсырмада ресурс қандай болуы керек деген шегелеп жазылуы керек.
– Сосын ол Хаммурапидің заңы иә Інжіл емес, ендеше заман талабына қарай жаңарып тұруы да тиіс. Бізде сол талап жоқ. Ресурс жасаушыларға талап қоя білу керек. Тап сол site search функциясын мысалы, бүгіндері тіпті ең жадау, сорлы сайтқа да орнатуға болады. Талап жоқ болса, кешірерсіз, мен де артық жұмыс істемес едім. Адамның ізгілігі мен парасатына сеніп тапсырылған іс оңбайды. Сауатты техникалық талап керек, болғаны –
осы, – дейді Ерлан Оспан.
P.S:
Қалай десек те, мемлекеттік органдардың ресми сайттарының ортақ платформасы жаңа жылдан жұмыс істей бастайды. Бұл ресми мекемелерден қажет мәліметті іздеуде тиімді болары анық. Себебі бүгіндері облыстардың даму бағдарламаларын қарау үшін он төрт облыс пен үш республикалық маңызы бар қаланың ресми сайтын жеке-жеке сүзіп шығуға тура келеді. Ал ортақ платформада бұл жұмыс айтарлықтай жеңілдейді. Егер ІТ мамандар айтып отырғандай, ортақ платформаның қауіпсіздігі алаңдатарлық болса, онда жобаны жасаушыларға «екі шоқып, бір қарауға» тура келеді. Себебі ақпарат кімнің қолында болса, әлемді сол билейді...